لحن جدید سیاست خارجی ترکیه

با انتشار این خبر انتظار یک برخورد انفجاری از سوی رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه می‌رفت، زیرا از نگاه حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان این اتهامات بخشی از یک توطئه صهیونیستی برای سرنگونی دولتش بود.

با این همه وقتی اسرائیل دخالت در این قضیه را رد کرد، اردوغان اعلام کرد ترکیه ناچار است حرف اسرائیل را بپذیرد.

بعد از این جریان شاهد موجی از اظهارات صلح‌طلبانه نخست‌وزیر ترکیه و دیدارهای غیرمنتظره وزرای خارجه ایران و عراق از آنکارا بودیم. ترکیه اخیرا اعلام کرده است بدون رضایت دولت بغداد از کردستان عراق نفت وارد نخواهد کرد.

این اقدام می‌تواند نگرانی‌ها درباره این موضوع را کاهش دهد که ترکیه عامل ترغیب به استقلال کردستان است حتی صحبت از سفر اردوغان به بغداد برای شرکت در مراسم سوگواری امام سوم شیعیان در ایام عاشورا به میان آمده بود که این سفر تحقق نیافت و قرار است در آینده انجام شود.

مجموعه این تحولات می‌تواند به گمانه‌زنی‌ها درباره این‌ که اردوغان بار دیگر در پی احیای سیاست خارجی بسیار مبهم «مشکل صفر» ترکیه با همسایگان است شدت بخشد. آنکارا در گذشته این سیاست را به رخ همگان می‌کشید.

مدت‌هاست لطیفه‌ای در آنکارا بر سر زبان‌هاست که نشان می‌‌دهد ترکیه اکنون با تمام همسایگانش مشکلات فراوانی دارد.

آغوش باز اردوغان برای احزاب و گروه‌های مرتبط با اخوان‌المسلمین سنی مذهب در قلمرو سابق عثمانی باعث طرح این اتهام علیه ترکیه شد که این کشور از فرقه‌گرایی حمایت می‌کند.

دوستان غربی ترکیه و بسیاری از رهبران شیعه در ایران و عراق درباره آزادی عمل جهادی‌های در حال جنگ با بشار اسد و کردهای سوریه به این کشور هشدار داده‌اند.

فراخوان‌های لجبازانه ترکیه برای بازگشت محمد مرسی به قدرت، رهبران جدید مصر را خشمگین و روابط دوستانه با عربستان را به سردی کشانده است و از همه بدتر به نظر می‌رسد ماه عسل اردوغان و باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا نیز رو به پایان باشد.

در ماه مارس اوباما، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر اسرائیل را وادار کرد از ترکیه به دلیل قتل 9 شهروند ترک در حمله به کشتی مرمره در سال 2010 که حامل کمک به غزه بود عذرخواهی کند.

اما انتقادهای پی در پی اردوغان از اسرائیل از جمله ادعا درباره دخالت تل‌آویو در خلع محمد مرسی، اوباما را بشدت عصبانی و امیدها برای آشتی ترکیه و اسرائیل را به یاس بدل کرده است.

در ماه سپتامبر اعلام ترکیه مبنی بر برنامه‌ریزی برای ایجاد سیستم دفاع موشکی با همکاری یک شرکت چینی اختلافات با واشنگتن را عمیق‌تر کرد. شرکت چینی به دلیل معامله با سوریه، کره شمالی و ایران تحت تحریم آمریکا قرار دارد.

آندره فوگ راسموسن دبیرکل ناتو هشدار داده است تجهیزات چینی که ترکیه برای حفاظت از خودش در برابر حملات احتمالی در نظر گرفته سازگار با سیستم دفاعی موشکی دیگر اعضای ناتو نیست.

یکی از کارشناسان نظامی بر این باور است که سیستم دفاع موشکی چین ممکن است برای مقابله با حمله هواپیماهای بدون سرنشین یا جنگنده‌ها مناسب باشد، اما برای رهگیری موشک‌ها نه. انتخاب ترکیه بیشتر از آن بابت است که سیستم چینی بسیار ارزان‌تر از نمونه‌های آمریکایی و اروپایی است.

چینی‌ها موافقت کرده‌اند فناوری مربوط را به ترکیه منتقل کنند که در این صورت این کشور این امکان را می‌یابد موشک‌های ساخت خودش را تولید و صادر کند؛ اقدامی که هماهنگ با رویاهای اردوغان برای قرار گرفتن در راس یک ابرقدرت اسلامی است.

یکی از مقامات ارشد ترکیه عنوان کرد مشاوران متملق و چاپلوس اردوغان از بیان این نکته به وی که این معامله به روابط ناتو و ترکیه لطمه می‌زند، واهمه داشته‌اند.

اردوغان اعلام کرده است معامله مذکور با چین را پیش خواهد برد اما بسیاری بر این گمان هستند اقدام اردوغان صرفا تاکتیک چانه‌زنی حساب شده برای وادار کردن اروپایی‌ها و آمریکا به ارائه پیشنهادهای بهتر است.

احمد داوود اوغلو وزیر خارجه ترکیه عنوان کرده است که تصمیم نهایی هنوز گرفته نشده است.

با وجود تمامی این تحولات هنوز صحبت از تنظیم دوباره سیاست خارجی ترکیه کمی عجولانه به نظر می‌رسد.

فتح باب گفت‌وگوها با عراق بیشتر به دلیل فشار تجار و سرمایه‌داران ترک است که معتقدند آنها هزینه مشاجرات بیهوده ترکیه در خارج را می‌پردازند.

کشمکش ترک‌ها با ایران بر سر مسائل منطقه‌ای نیز اساسا موجب شده اوباما مستقیما گفت‌وگو با جمهوری اسلامی را دنبال کند و زاهد مآبی‌ها و وسواس بیمارگونه اردوغان برای سرنگونی بشار اسد نیز به افزایش نگرانی‌ها در داخل ترکیه منجر شده است.

هجوم سیل پناهندگان سوری به ترکیه نیز که اکنون بالغ بر 700 هزار نفر می‌شود، بیزاری از آوارگان را افزایش داده است.

با آن که ترکیه در ماه‌های اخیر به‌طور نمایشی دستگیری شبه‌نظامیان مظنون به ارتباط با القاعده را انجام داده، اما این اقدامات هیچ‌کس را تحت‌تاثیر قرار نداده است.

ایمن جواد التمیمی، کارشناس گروه‌های شبه‌نظامی در آکسفورد می‌گوید هیچ نشانه‌ای مشاهده نمی‌شود که ترکیه به‌طور جدی تدابیری برای فشار به شورشیان خارجی در حال نبرد در سوریه اتخاذ کرده باشد و این بازداشت‌ها صوری و نمایشی است.

منبع: اکونومیست
مترجم: ایرج جودت