امثال و حکم دهخدا

این نام‌ها افراد شناخته شده و شاخصی به شمار می‌روند که در این عرصه فعالیت کرده‌اند، چون تاکنون کتاب‌های زیادی در این عرصه نگاشته شده است که در این مجال نمی‌توان به همه آنها پرداخت.

کتاب امثال و حکم سال ۱۳۱۰ در چهار جلد به تالیف علی اکبر دهخدا منتشر شد. این مجموعه دارای نزدیک به ۵۰هزار امثال و حکم (ضرب‌المثل) و کلمات قصار و ابیات متفرقه ‌است. مطالب به ترتیب الفبا تنظیم و ضرب‌المثل‌ها شرح و تفسیر شده‌ و بین سال‌های ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۰ جمع‌آوری شده‌اند.

دهخدا برای جمع‌آوری مطالب کتاب از منابعی چون مجموعه «امثال میدانی» که در سده پنجم هجری به زبان عربی تالیف شده،‌ استفاده کرده است. دهخدا از این کتاب نزدیک به هزار ضرب‌المثل عربی برگرفته و به مجموعه خود وارد کرده‌ است. از دیگر منابع او می‌توان به «مجموعه مختصر امثال»، «جامع التمثیل» و «شاهد صادق» اشاره کرد.

دهخدا به پیروی از رسم و شیوه شاعران و نویسندگان قدیم ایران، ضرب‌المثل‌ها را نه به صورتی که در زبان مردم بوده، بلکه به صورتی که در کتاب‌ها و دیوان‌ها آمده نقل کرده‌ است، چنان‌که گویی در صدد گردآوری فولکلور نبوده، بلکه قصد داشته، شعرها و کلمات اخلاقی و پندآموز را در یک جا گرد آورد. از این‌رو ست که ضرب‌المثل‌ها در کتاب او مقام دوم را گرفته و اغلب تنها به عنوان مترادف امثال و حکم ادبی ذکر شده‌اند. او مفهوم ضرب‌المثل را با مفهوم کلمات کوتاه حکیمانه و اخلاقی در هم آمیخته‌ است.

همچنین دهخدا در تألیف خود بیش از هزار عبارت عربی آورده که بیشتر آیات قرآن و احادیث نبوی و کلمات منسوب به امامان شیعه و امثال و نظایر آنهاست.