با شهید رمضان

از ایشان، هم احکام روزه‌داری را می‌توان آموخت و هم قواعدی برای نحوه افطار و سحری‌خوردن و فعالیت‌های روزانه و مهمانی دادن و دعا‌کردن و... چه کسی برتر از امیرالمومنین که حضرت رسول در سخنی ایشان را سیدالاوصیاء نامیده‌اند: ما خلق‌اللّه خلقا إلّا و جعل له سیدا... الجمع سید الأیّام و رمضان سیدالشّهور و لیله القدر سیده اللیالی و إسرافیل سید الملائکه و آدم سیدالبشر و أنا سید الأنبیاء و علیّ سید الأوصیاء. (إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، ج4، ص 127)

و جالب است در جای دیگر نیز پیامبر اسلام در بیان برتری و فضیلت امام علی(ع) به رمضان و شب قدر اشاره کرده‌اند و فرموده‌اند: فضل علیّ علی هذه الامه کفضل شهر رمضان علی سائر الشهور، و فضل علیّ علی هذه الأمه کفضل لیله القدر علی سائر اللیالی، و فضل علیّ بن أبی طالب علی هذه الأمه کفضل الجمعه علی سائر الأیام، فطوبی لمن آمن به و صدق بولایته... (إحقاق الحق و إزهاق الباطل‏، ج5، ص 70)

روزه‌داری با نگاهی نو

روزه‌داری یک عادت تکراری‌شده نیست که سال به سال به آن روی بیاوریم و بعد فراموشش کنیم یا حتی زمانی از آن خسته شویم و رهایش کنیم. این نکته را امام علی از قول رسول اکرم(ص) به ما آموخته‌اند که إِن‏ أَیْسَرَ مَا افْتَرَضَ‏ اللَّهُ عَلَی الصَّائِمِ فِی صِیَامِهِ تَرْکُ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ. (وسائل الشیعه، ج‏ 10، ص164)

در یافتن پاسخ این سوال که روزه گرفتن چیست، یک سخن از مولای متقیان راهگشاست. مانند این که: الصِّیَامُ‏ اجْتِنَابُ‏ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ‏ (مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏7، ص367 ) یعنی: روزه، دوری‌کردن از محارم است همان طوری که فرد از خوردن و نوشیدن دوری می‌کند.

و چقدر حیف است اگر شخص روزه‌داری جزء آن دسته از تشنگان و گرسنگانی باشد که جز تشنگی و گرسنگی اتفاق خاصی برایش حاصل نشده است.

افطاری با هدف‌های چندگانه

مولای متقیان در ماه رمضان، افطار را فرصتی برای دیدار از نزدیکان خود می‌دانستند و در منابع آمده است ایشان در آخرین رمضان، هر افطار را در خانه یکی از فرزندان خود یعنی امام حسن یا امام حسین یا حضرت زینب سپری می‌کردند. این افطارها به صورت اتفاقی یا فقط برای مهمانی و... نبوده، بلکه از آن می‌توان رفتاری تاکید شده دریافت کرد.

یک جمله از حضرت رسول آن هم از زبان مولای متقیان می‌تواند انگیزه کافی برای افطاری دادن ایجاد کند: فطرک لأخیک المسلم و إدخالک السرور علیه أعظم أجراً من صیامک (مسند الإمام علی، ج3) مضمون حدیث این است که افطاری دادن به مومنین از مصادیق شاد‌کردن قلوب آنهاست و خشنود‌کردن مومنین اجری کمتر از روزه‌داری ندارد.

بعضی از ما بسیار دوست داریم دیگران را به افطار دعوت کنیم، ولی یادمان باشد پاسخ گفتن به دعوت افطاری دیگران نیز نیکوست، بخصوص اگر چنین مراسمی کم‌زحمت و باشد. یعنی افطاری بدهیم، ولی هزینه‌هایش را کم کنیم تا هم تعداد افطاری دادن‌ها زیاد باشد و هم این که مبادا موجب شویم کسی به خاطر مال اندک خجالت زده شود. در منابع نیز آمده شرط امام علی(ع) برای پذیرش دعوت دیگران سادگی در پذیرایی بوده است.

افطاری‌های ساده، آثار تربیتی متفاوتی در درون ما می‌تواند داشته باشد، بخصوص افطارهایی با دعای زیبا. امام علی(ع) به این دعای پیامبر هنگام افطار نیز اشاره کرده‌اند: اللَّهُمَ‏ لَکَ‏ صُمْنَا وَ عَلَی رِزْقِکَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْهُ مِنَّا ذَهَبَ الظَّمَأُ وَ ابْتَلَّتِ الْعُرُوقُ وَ بَقِیَ الْأَجْرُ. (الکافی، ج‏4، 95)

می‌توان حتی غذای انتخابی برای افطار را به سبک مولایمان تغییر داد زیرا دستوراتی نیز در این زمینه به دستمان رسیده است؛ مثلا ایشان به افطار با شیر سفارش کرده‌اند. گفته‌اند: أنّ علیاً (علیه السلام) کان یستحبّ أن یفطر علی اللبن.

حتی شیوه انتخاب بین افطار‌کردن و نماز خواندن را هم به ما آموزش داده‌اند: اگر غذای افطار آماده بود، ابتدا چیزی بخورید و بعد نماز مغرب را برپا دارید. ایشان می‌فرمایند: السنّه تعجیل الفطر و تأخیر السحور، والابتداء بالصلاه ‌ـ‌ یعنی صلاه المغرب قبل الفطر ‌ـ‌ إلاّ أن یحضر الطعام، فإن حضر بُدئ به ثمّ صلّی، ولم یدع الطعام ویقوم إلی الصلاه.

از چند نکته ریز درباره افطاری گفتیم ولی مهم‌ترین یا یکی از مهم‌ترین نکته‌ها آن است که افطاری از غذای حلال باشد. یک بار، امام علی غذای خود را داخل کیسه‌ای مهر شده نگه‌داری کرده بودند. کسی این کار ایشان را حمل بر بخل حضرت کرد که بر کیسه نان خود مهر می‌زنند. حضرت خنده‌ای کردند و گفتند: نه، چرا که من دوست دارم تنها از غذایی استفاده کنم که راه به دست آمدن آن را بدانم. سپس امام مهر را شکستند و غذا را از آن خارج کردند و درون ظرفی ریختند و قبل از خوردن آن دعای بسم‌الله اللّهمّ لک صمنا و علی رزقک أفطرنا فتقبّل منّا إنّک أنت السمیع العلیم را خواندند.

زندگی در رمضان

تعداد روزهای رمضان اندک نیست که براحتی از کنارش بگذریم. برای 30 روز در سالمان باید برنامه‌ریزی داشته باشیم و باید بدانیم آیا لازم است از حجم کارهای همیشگی‌مان بکاهیم یا اتفاقا خود را تقویت کنیم تا بیش از پیش فعال باشیم. امام علی(ع) کارهایشان را در رمضان تعطیل نمی‌کردند. در منابع تاریخی آمده است ایشان در سال‌های پایانی عمر حضرت رسول اکرم به یمن رفته بودند تا مردم را با دین اسلام آشنا کنند. ایشان در این سفر تبلیغی خود با مدارا با مردم برخورد می‌کردند.

از جمله رفتارهای شخصی که مولایمان به آن تاکید کرده‌اند، استغفار و دعای بسیار در رمضان است: عَلَیْکُمْ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ‏ بِکَثْرَه الِاسْتِغْفَارِ وَ الدُّعَاءِ فَأَمَّا الدُّعَاءُ فَیَدْفَعُ عَنْکُمُ الْبَلَاءَ وَ أَمَّا الِاسْتِغْفَارُ فَتُمْحَی‏ بِهِ‏ ذُنُوبُکُمْ‏. (من لا‌ یحضره الفقیه، ج 2، ص 108)

هرچند باید درصدد باشیم معنای دعا و استغفار را نیز درک کنیم. دعا آن نیست که بنشینیم و تنبلی کنیم و از خدا بخواهیم ناگهان همه چیز خودش درست شود و استغفار آن نیست که چیزی بر زبان پیاپی جاری شود و تلاشی برای اصلاح آن صورت نگیرد.

بدی را به پای دین نگذاریم

ما گاهی اوقات از روی بی‌حالی یا نخواستن یا هر دلیل دیگر دین را گزینشی عمل می‌کنیم و بعد بر آن اشکال می‌گیریم. ولی یادمان باشد اگر ما تغییری در دین ایجاد کردیم که بعد موجب زحمت شد، آن را به پای اسلام نگذاریم. آن کس که از بوی دهان در رمضان شاکی است یادش بماند پیش از نارضایتی او، از سوی مولایش دستور به مسواک زدن در رمضان آمده است. ایشان می‌فرمایند: لَا بَأْسَ بِأَنْ یَسْتَاکَ الصَّائِمُ بِالسِّوَاکِ‏ الرَّطْبِ‏ فِی أَوَّلِ النَّهَارِ. (بحار الأنوار، ج‏93، ص 272) یعنی بر روزه‌دار ایرادی نیست که در طول روز مسواک بزند.

انجام دادن کارهایی را که می‌دانیم موجب ضعف و اذیت شدنمان نیز می‌شود باید کنار گذاشت. این توصیه از سوی امیرالمومنین بوده است که مثلا روزه‌دار نباید حجامت کند، زیرا ترس آن می‌رود بسیار تشنه‌ شود تا حدی که روزه‌اش را افطار کند. (مسند الإمام علی، ج3)

اسلام از تسلیم می‌آید و رمضان ملاک خوبی برای اعتدال‌سنجی مومنین است. برای مثال آن کس که نباید روزه بگیرد و برایش ضرر دارد و اتفاقا اصرار بر روزه گرفتن دارد، یعنی تسلیم و بندگی ندارد. گاهی نیز کسی می‌تواند روزه بگیرد و با دلایل واهی از این کار خودداری می‌کند. هم افراط‌ها و هم تفریط‌ها در این ماه می‌تواند در خلوتمان میزان طاعت ما را مشخص کند. در این ماه نباید کارهای خوب ما به نماز و روزه منحصر شود، بلکه باید از نماز و روزه منتشر شود یعنی باید نماز و روزه ما به سایر رفتارها و کردارهایمان سرایت کند.

خلاصه آن‌که رمضان خود جشنی مبارک است که باید از رسیدن آن شادمان شویم و حتی می‌توانیم خود اسباب شادمانی آن را فراهم کنیم. مثلا بخشی از خریدهای دوست داشتنی برای خود و فرزندانمان را به این ماه موکول کنیم و اگر حتی در تمام سال فرصت دور هم جمع شدن‌هایمان و نشست و برخاست‌های شیرینمان با خانواده کم است، این ماه را فرصتی برای دوست‌داشتنی‌های حلالمان بدانیم، باشد که چنین امری در زندگی هر روزمان جاری باشد.

حامد قرائتی / جام‌جم