روزی به نام زمین

افزایش جمعیت و مصرف بی‌رویه از منابع طبیعی دو متهم اصلی تخریب محیط زیست هستند و این طور که پیش‌بینی می‌شود، نمی‌توان انتظار داشت زمین، آینده روشنی را پیش‌رو داشته باشد. در بسیاری از کشورها، هفته زمین مصادف است با نخستین روزهای بهاری و در این روز برای محافظت از زمین فعالیت‌هایی به شکل نمادین اجرا و جشن‌هایی برگزار می‌شود. به بهانه این که در آستانه روز زمین قرار داریم، با مهندس محمد درویش، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع در این باره گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

چرا اول فروردین به عنوان روز زمین نامگذاری شده است؟

پیشنهاد انتخاب روزی به نام زمین نخستین بار سال 1969، از سوی یک آمریکایی به نام جان مک کانل مطرح شد. در اجلاسی که در یونسکو برگزار شد این پیشنهاد مطرح شد و مورد توجه سازمان ملل قرار گرفت. آقای یوتانت، دبیرکل وقت سازمان ملل متحد نیز از این پیشنهاد استقبال کرد، پرچمی به عنوان پرچم روز زمین رونمایی شد و عکس مشهور کره زمین که به وسیله سفینه آپولو گرفته شده، روی این پرچم حک شده بود. 44 سال از آن تاریخ می‌گذرد. جان مک کانل خودش متولد بیست و یکم مارس 1915 بود و پیشنهاد کرده بود بیست و یکم مارس که در نیمکره شمالی نخستین روز بهار است به عنوان روز جهانی زمین نامگذاری شود که مصادف با نوروز ایرانی‌ها بود و مناسبت خوبی بود و جا داشت ایران هم از این پیشنهاد استقبال کند، اما این پیشنهاد به دلایل‌ مختلفی که مشخص نیست خیلی جدی گرفته نشد.

یعنی از آن سال دیگر این روز به عنوان روز زمین در نظر گرفته نشد؟

یک سال بعد از سوی یک سناتور آمریکایی به نام گیلورد نیلسون پیشنهاد دیگری مطرح شد. این پیشنهاد به این معنی نبود که روز جهانی زمین جایگزین شود بلکه نیلسون از آمریکایی‌ها خواسته بود بیست و دوم آوریل که مصادف با دوم اردیبهشت است به نشانه اعتراض به تهدید‌های زیست‌محیطی که در کمین زمین بود، دور هم جمع شده و به این شکل، نارضایتی خود را نسبت به افزایش نگران‌کننده آلودگی‌های زیست محیطی، بویژه پس از جنگ ویتنام، اعلام کنند.

بیست و دوم آوریل آن سال، بیش از 20 میلیون نفر به خیابان‌ها ریختند و هنوز پس از گذشت 43 سال این گردهمایی یکی از بزرگ‌ترین اجتماعاتی است که با هدف حمایت از محیط زیست در سطح دنیا تشکیل شده است و از آن به بعد ما هنوز نتوانسته‌ایم 20 میلیون نفر را به بهانه یک موضوع محیط زیستی دور هم جمع کنیم. پیشنهاد
گیلورد نیلسون تا سال 1990 فقط در سطح آمریکا مورد توجه قرار می‌گرفت و هر سال به علت حضور 20 میلیونی مردم در این گردهمایی مراسمی برگزار می‌شد تا سرانجام این روز در سال 1990 به عنوان روز زمین انتخاب شد و مورد تائید سازمان ملل قرار گرفت. در بیش از 70 کشور دنیا به بهانه روز زمین در این روز آیین‌هایی برگزار می‌شود. در برخی کشورها این آیین‌ها بیش از یک هفته ادامه دارد. البته این روز در تقویم این کشورها به عنوان روز زمین پاک نامگذاری شده است، اما در تقوم علمی روز اول فروردین روز زمین نامگذاری شده است.

در بیشتر کشورها این روز با نام روز زمین پاک به روز بیست و دوم آوریل منتقل شده است، اما در برخی کشورها در اول فروردین به بهانه روز زمین آیین‌هایی برگزار می‌شود. البته هدف نیلسون این نبود که روز زمین پاک جایگزین روز زمین شود، اما برخلاف خواسته جان مک کانلی این روز کم‌کم به دست فراموشی سپرده شد و روز زمین پاک به نوعی جایگزین این روز شد، اما علت آن هنوز ناشناخته است. جان مک کانلی بنیانگذار این روز، حدود چند ماه پیش از دنیا رفت و روز زمین سال آینده نخستین سالی است که بدون حضور مک کانلی برگزار می‌شود و برای نخستین بار است که در این روز پیام تبریکی از او دریافت نمی‌کنیم.

مهم‌ترین تهدید‌هایی که این روزها زمین با آنها مواجه شده چیست و ما به عنوان گروه بزرگی از ساکنان زمینی در قبال سکونتگاهمان چه وظیفه‌ای داریم؟

مهم‌ترین تهدیدی که زمین را با خطر پسرفت مواجه کرده، تغییرات اقلیمی است. علاوه بر این موضوع گرمایش جهانی هم مهم‌ترین خطری است که در کمین زمین است و از موجوداتی که در عرض‌های جغرافیایی کمتر از 60 درجه شمالی و جنوبی اقامت دارند، امکان زندگی را می‌گیرد. در این بخش از کره زمین، میزان اندوخته منابع آب بشدت در حال کاهش است و عکس این ماجرا در مناطق بالاتر از عرض‌های جغرافیایی 60 درجه هم اتفاق می‌افتد. بسیاری از مناطقی که شاید میلیون‌ها سال زیر توده‌های عظیمی از یخ قرار داشت، اکنون از زیر یخ بیرون آمده و در سه سال گذشته بیشترین سرمایه‌گذاری در این مناطق بوده است.

معادن بسیاری در این مناطق کشف شده و هجوم جمعیت به عرض‌های بالای جغرافیایی در تعادل اکولوژیکی زمین اختلال ایجاد کرده است. در نتیجه بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. مسیرها و زمان‌های مهاجرت هم بشدت دچار تنش شده است و بسیاری از گونه‌های گیاهی که در سرما گرده‌افشانی می‌کردند با مشکلات بسیار زیادی مواجه شده‌اند که امکان زندگی و حیات را از آنها سلب کرده است. شیوع بیماری‌های ناشی از تغییرات محسوس آب و هوایی نیز مزید بر علت شده است. خشک شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها از دیگر پیامدهای خطرناک این پدیده است. این پیامدها، کارمایه‌ها و انرژی‌های طبیعی در زمین را با تهدید مواجه کرده است.

در این شرایط آیا می‌توان آینده روشنی را برای زمین پیش‌بینی کرد؟

اگر با مشکل تشدید کاهش تنوع زیستی مواجه هستیم، بخشی از آن به خشک شدن زیستگاه‌ها و کاهش پوشش گیاهی و افزایش شکار بی‌رویه مربوط می‌شود. بخشی از آن نیز ناشی از تغییرات اقلیم است که موجب شده ذخیره ژنتیک کره زمین کاهش پیدا کند. افت سطح آب‌های زیر زمینی، نشست زمین، تشدید بیابان‌زایی، افزایش جمعیت و بدهکاری اکولوژیکی از دیگر مشکلاتی است که در آینده‌ای نزدیک، زمین با آن روبه‌رو می‌شود. به این ترتیب باید بیش از پیش به فکر زمین و نجات آن باشیم.

فرانک فراهانی جم ‌/‌ گروه دانش