پیش‌بینی زلزله

زمین لرزه یکی از آن بلایای طبیعی است که تا به امروز بشر نتوانسته راه حلی قطعی و کارآمد برای پیش‌بینی و انجام اقدام‌های اولیه در برابر آن بیابد. اما پیش از پرداختن به این موضوع بهتر است نخست به این پرسش پاسخ دهیم که آیا اصلا می‌توان پیش از وقوع زلزله آن را پیش‌بینی کرد؟ اگرچه این‌طور پنداشته می‌شود که بیشتر زمین لرزه‌ها در حاشیه صفحه‌های پوسته زمین به وقوع می‌پیوندد، اما روش قابل اطمینان و موثری برای پیش‌بینی دقیق زمان، مکان و شدت یک زلزله وجود ندارد. می‌توان این‌گونه عنوان کرد پیش‌بینی وقوع زمین لرزه‌ها به‌دلیل ماهیت غیرمنتظره و بی‌نظمی‌شان مشکل یا تقریبا غیرممکن است. از همین رو بیشتر تحقیقات حال حاضر حول محور کاهش خطرات و کم​کردن ضرر و زیان ناشی از زلزله‌ها جریان دارد.

با این حال از آن جهت که بشر همه روزه در تلاش است تا در حوزه‌های مختلف علم پیشرفت کند، زلزله نیز از کنجکاوی‌ها و ماجراجویی‌های انسان بی نصیب نمانده است و تا به حال راه‌های گوناگونی برای پیش‌بینی این بلای طبیعی ارائه شده است، بخصوص در مناطق پر زلزله خیزی مانند ژاپن که اکنون با آنالیز لرزه‌های خیلی کم دامنه و کم فرکانس و مقایسه آنها با هم، می‌توانند وقوع یک زلزله را چند ثانیه‌ قبل از وقوع پیش‌بینی کنند. همین چند ثانیه برای متوقف کردن قطارهای پرسرعت، بستن شیر لوله‌های گاز شهری و قطع جریان برق کافی است اما هنوز برای اخطار دادن به انسان خیلی کم به نظر می‌رسد.

بیشترین تحقیقات در مورد پیش‌بینی زمین لرزه در مورد نظریه انبساط است. این نظریه می‌گوید زمانی که سنگ تحت فشار قرار می‌گیرد حجم آن افزایش پیدا می‌کند. این امر توسط شیارها و شکستگی‌ها اتفاق می‌افتد و باعث بزرگ‌تر کردن سنگ می‌شود. با این حال امکان رصد کردن اندازه یک نمونه سنگ در اعماق زمین ممکن نیست، اما راه‌های دیگری وجود دارد که به اصطلاح می‌توان غیرمستقیم اطلاعات لازم را جمع‌آوری کرد. سنگ با تحت فشار قرار گرفتن از لحاظ فیزیکی دچار تغییرات می‌شود و ارتعاشاتی را با سرعت متغیر از خود ساطع می‌کند. این حرکات باعث بالا آمدن سطح زمین و تغییر فشار و سطح آب‌های زیرزمینی می‌شود. از همین رو دانشمندان این تغییرات را به دقت مورد بررسی قرار می‌دهند تا بواسطه آنها بتوانند زلزله‌های احتمالی را تشخیص بدهند.

یکی دیگر از راه‌ها، مطالعه رفتار حیوانات است. چینی‌ها مدعی‌اند که توانسته‌اند با استفاده از تغییرات رفتار حیوانات راه حل مناسبی برای پیش‌بینی یک زلزله به دست آورند. این اعتقاد وجود دارد که برخی از حیوانات حساسیت بالایی نسبت به صدا، دما، لمس، شدت نور و میدان‌های مغناطیسی دارند؛ لذا این احتمال وجود دارد که حیوانات بتوانند ارتعاشات منجر به زمین لرزه را کمی زودتر درک کنند.

روش دیگری هم برای پیش‌بینی زلزله وجود دارد که باستانی است و هر چند علم از آن حمایت نمی‌کند اما جالب توجه به نظر می‌رسد. هندیان باستان بر این باور بودند که 98 درصد زمین لرزه‌های سراسر جهان توسط ماه و خورشید کنترل می‌شود. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که موقعیت خورشید نسبت به زمین و فاصله زمین و ماه و زاویه بین خورشید، زمین و ماه ارتباط دارد. هنوز این ادعا ثابت نشده است. به غیر از روش‌های ذکر شده برای پیش‌بینی زمین لرزه که برخی علمی و برخی غیرعلمی هستند، راه‌های دیگری هم وجود دارند که دانشمندان در حال انجام تحقیقات روی آنها هستند. اما هنوز هیچ روش علمی و موثقی برای تعیین دقیق زمان، مکان و شدت یک زلزله توسط هیچ موسسه یا دانشگاهی ارائه نشده است.

اگرچه پیش‌بینی زلزله در نظر اول بسیار اغواکننده به نظر می‌آید، ولی بد نیست نگاهی هم به آن طرف قضیه بیندازیم. اگر بر فرض روزی به جایی برسیم که دانشمندان بتوانند با فاصله زمانی زیاد وقوع یک زمین لرزه را پیش‌بینی کنند، آن وقت آن شهر یا منطقه خالی از سکنه می‌شود و تقریبا از لحاظ اقتصادی به کما می‌رود. از همین‌رو ضرر و زیان ناشی از یک پیش‌بینی بلندمدت بیشتر از خود زلزله مخرب به نظر می‌رسد. البته لازم به ذکر است که پیش‌بینی‌های کوتاه‌مدت می‌توانند جان هزاران انسان را نجات داده و از هزاران میلیارد تومان ضرر و زیان‌جلوگیری کنند.

رامین فتوت / جام​جم