راه و رسم «نه» گفتن را بیاموزیم

مامان بریم خونه مادرجون؟

نه!

مامان می‌شه الان نخوابم؟

نه!

مامان می‌شه من دختر مریم خانم اینا بشم؟ اون همه چی برای دخترش می‌خره!

نه!

مامان می‌شه هرچی بهت می‌گم نگی نه؟

نه!!!!

نه گفتن را گاهی آنقدر راحت به زبان می‌آوریم که کودک اولین کلمه‌ای که به زبان می‌آورد نه است و گاهی آنقدر برایمان گفتن این کلمه جادویی سخت می‌شود که فرزندمان فکر می‌کند هر چیز که بخواهد بی‌تامل فراهم می‌شود.

اما فارغ از این که ما چقدر برای تامین خواسته‌های فرزندمان استطاعت داریم مرزهایی وجود دارد که نحوه و حدود «نه» گفتن به کودکان را تعیین می‌کند.

موانع فشارها و بازدارنده‌ها چیزهایی هستند که هر انسان به طور طبیعی آنها را تجربه خواهد کرد، اما مانع تراشی بیش از اندازه کودکان را با مشکلات روحی مواجه می‌کند. بی‌اعتماد به نفس و حس سرخوردگی از آن جمله است. به قول معروف درشتی و سختی هم در «نه» است. روان‌شناسان تربیتی مخالفت و موافقت بیش از اندازه را توصیه نمی‌کنند. شادی موسوی روان‌شناس خانواده معتقد است نه گفتن بیش از حد می‌تواند بچه‌ها را منفی باف بار بیاورد و در مورد همه چیز پیشداوری منفی به آنان بدهد، چنان که موافقت بیش از اندازه نیز می‌تواند آنان را در فضایی غیرواقعی پرورش دهد و انتظارات آنان را به طور فزاینده‌ای بالا ببرد در حالی که کودک در دنیای واقعی با موافقت‌ها و مخالفت‌های بسیاری مواجه خواهد شد که باید به طرز درست جواب و رفتار مناسبی از خود نشان دهد.

وی به والدین توصیه می‌کند برای راحتی و آسایش خود به کودک نه نگویید و سعی کنید وقتی از این کلمه استفاده کنید که توجیه مناسبی نیز به همراه داشته باشد. مثلا فقط به علت این که حوصله ندارید به درخواست بازی کودک جواب نه ندهید. فقط به دلیل این که خانه را تازه مرتب کرده‌اید او را از بازی با عروسکش محروم نکنید و این که کودکتان گریه می‌کند ساعت خواب و غذای او را بهم نزنید.

همیشه مجبور نیستیم به کودک نه بگوییم. گاهی می‌شود او را در موقعیت مثبت قرار داد. مکانی کم خطر که تمام چیزها برای تجربه کردن مجاز باشد.

لب گزیدن، با سر علامت نفی را به کودک فهماندن و فقط یک اخم و چشم غره کوچک می‌تواند کار نه را گاهی موثرتر از آن انجام دهد.

گاهی اوقات فقط کافی است کودک تقویت‌کننده‌های مثبت را دریافت نکند. لبخند، آغوش یا یک کلام تشویق‌آمیز وقتی نباشد کودک می‌فهمد کاری که انجام داده درست نبوده است.

فریبا زارعی مادر دو کودک 3 و 5 ساله می‌گوید: حرکات تشویقی یا کم‌اعتنایی معمولا از به کار بردن مستقیم بله یا نه در مورد بچه‌های من مفیدتر بوده است. گاهی وقتی می‌خواهم چیزی را به کودک ندهم حواس او را پرت و توجهش را به چیزی دیگر جلب می‌کنم و وقتی کاری که نباید بکند انجام می‌دهد او را با اخم نگاه می‌کنم و سرم را از سویش برمی‌گردانم یا با لحنی دلخور یا هشداردهنده اسمش را صدا می‌زنم. معمولا کودک متوجه می‌شود نباید کارش را ادامه دهد، اما گاهی فقط می‌خواهد جلب توجه کند و آنقدر به کارش ادامه می‌دهد تا من بلند شوم و او را بغل کنم. البته فقط وقتی که کودک در موقعیتی خطرناک قرار می‌گیرد من این کار را می‌کنم و بلافاصله در سمت دیگری او را زمین می‌گذارم که احساس نکند به نتیجه‌ای که خواسته رسیده است.

شادی موسوی، روان‌شناس خانواده تاکید می‌کند: اگر نه گفتن شما برای نخوردن یک شکلات به همان شدت نه گفتن برای دست زدن به پریز برق باشد منظور خود را درست نرسانده‌اید. وی توصیه می‌کند والدین شدت مخالفت خود را با توجه به میزان اشتباه‌بودن یا خطرناک‌بودن رفتار کودک تغییر دهند؛ این سبب می‌شود کودک میزان خطر کاری را که انجام می‌دهد بهتر درک کند.

قبلا گفتیم که نه را زیاد از حد به کار نبرید و اکنون به رفتار کودکان لجباز که با شنیدن هر بار کلمه نه بر کار خود پافشاری می‌کنند نگاهی می‌اندازیم:

وقتی به دختر کوچولویت می‌گویی قیچی را بگذار زمین چنان رفتار می‌کند که انگار چیزی نشنیده است. او 4 سال دارد و همه چیز را بخوبی می‌داند، اما سعی می‌کند به روی خودش نیاورد. او آنقدر به این کار ادامه می‌دهد و حتی وانمود می‌کند که دارد با قیچی موهای عروسک دختر عمویش را می‌چیند که مادر بلند شود و برود با عصبانیت قیچی را از دست او بگیرد و آن وقت است که قهر و گریه را پیش می‌گیرد. مادرش می‌گوید او به خاطر لجبازی این کار را می‌کند.

برای جلوگیری از این رفتار باید در شرایط مختلف نوع گفت‌وگوی خود و کودک را تغییر دهید و او را در موقعیت جدیدی قرار دهید. مثلا: بیا به جای قیچی‌کردن موهای عروسک موهای او را با گلسر خوشگل کن!

شرایط را برای کودک توضیح دهید: تو به اندازه کافی عروسک داری، اگر می‌خواهی اصرار کنی که عروسک می‌خواهی از جلوی هیچ مغازه اسباب‌بازی‌فروشی رد نمی‌شویم!

قوانین و محدودیت‌ها را قاطعانه و بدون دعوا پیگیری کنید. مثلا اگر غذا نمی‌خوری شیرینی هم نمی‌توانی بخوری. یا اگر درس نمی‌خوانی رفت و آمد به خانه دوستانت هم ممنوع است.

به حرف کودک گوش دهید و اگر دلایل منطقی داشت حرف او را بپذیرید تا او نیز در عوض لجبازی و جار و جنجال به دلایل منطقی برای پیشبرد اهدافش فکر کند.