خواب آرامم آرزوست

وقتی شما خواب هستید، سیستم‌های بدنتان تنظیم و قوای‌تان تجدید می‌شود، چیزهای جدیدی که آموخته‌اید دوباره پردازش می‌شوند، خاطرات‌تان طبقه‌بندی و ذخیره می‌شوند، سیستم ایمنی بدن مواد جدیدی برای مقابله با عفونت می‌سازد و هورمون رشد ترشح می‌شود.

خواب کارکرد تعادلی و ترمیمی دارد، در حفظ انرژی و درجه حرارت بدن موثر است و برای بافت‌های مغز فرصتی را فراهم می‌کند تا خستگی و افسردگی طول روز را جبران کند.

همچنین‌ ارتباط محکمی بین خواب، یادگیری و حافظه وجود دارد. شاید با توجه به همین دلایل بتوان گفت که خواب اهمیت فوق‌العاده زیادی برای سلامت فرد دارد و بی‌‌دلیل نیست که امروزه اختلالات خواب از مسائل عمده روانپزشکی محسوب می‌شود، چرا که خواب نامناسب و اختلال در خواب باعث می‌شود که بیداری نیز از کیفیت مناسبی برخوردار نباشد و می‌تواند زمینه‌ساز بروز مشکلات جسمانی و روانی متعددی شود.

در حال حاضر بی‌خوابی و پرخوابی، دو اختلال عمده خواب هستند، اگر چه در مقایسه با بی‌خوابی، پرخوابی شیوع کمتری دارد.

از نظر شخصیتی می‌توان گفت معمولا افراد کم‌خواب، فعال، پرتحرک، جاه‌طلب و اجتماعی هستند، در حالی که افراد پرخواب گوشه‌گیر، منزوی و تا حدی مضطرب و افسرده‌اند.

در حال حاضر عوامل زیادی زمینه‌ساز اختلالات خواب می‌شوند که از آن جمله می‌توان بیماری‌های جسمی و روانی، اختلالات انطباقی خواب، اختلالات ناشی از مصرف مواد و داروها و... را نام برد.

باتوجه به اهمیت این مقوله (خواب) در این نوشتار به برخی از اختلالات مرتبط با خواب و چگونگی آنها در کودکان، زنان و سالمندان می‌پردازیم.

افرادی که شب‌ها یعنی 7 تا 9 ساعت می‌خوابند، اما صبح‌ها قادر نیستند براحتی از خواب بیدار شوند یا طی روز مرتب چرت می‌زنند را می‌توان «پرخواب» تلقی کرد. در حال حاضر پرخوابی یک شکایت شایع و کاملا جدی است هر چند در مقایسه با مشکل بی‌خوابی کمتر است.

گاهگاهی بروز رفتارهای اتوماتیک، مستی خواب، اختلال تکلم، اختلال حرکتی و عدم‌تمرکز را می‌توان در مورد افراد دچار بی‌خوابی ذکر کرد. بیماران پرخواب برعکس افراد بی‌خواب افرادی منفعل و خوشخو هستند، بسیاری از بیماران پرخواب افرادی گیج، تنبل، بی‌عار و کند ذهن هستند و تا چند سال پیش ، خواب‌آلودگی را نشانه ضعف شخصیت می‌دانستند و به عنوان بیماری و اختلال محسوب نمی‌شد.

از طرفی ، پرخوابی روزانه یک علت مهم حوادث صنعتی یا تصادفات جاده‌ای محسوب می‌شود و این بیماران اغلب دارای مشکلاتی در مدرسه، محل کار و خانه هستند.

در حال حاضر مطابق با شرایط امروز هر نوع تنش و فشار روانی می‌تواند منجر به اشکال در به خواب‌رفتن و در خواب‌ماندن شود.

نمونه‌هایی از تنش‌های مزمن که منجر به بی‌خوابی می‌شوند، شامل دعواهای خانوادگی، جدایی یا طلاق، مشکلات مالی، بیماری خود یا اعضای خانواده یا مشکلات مربوط به محل کار است. در اغلب موارد این تنش‌ها منجر به پیدایش افسردگی بخصوص در زنان می‌شود.

برای مثال، دانشمندان معتقدند تنش‌های بیشتری که زنان با آن روبه‌رو هستند، آنان را مستعد ابتلا به افسردگی و متعاقب آن مبتلاشدن به اختلال خواب می‌کند. تنش‌های شایع در زنان شامل داشتن مسوولیت‌های سنگین در خانه و محل کار، تک والد بودن، تامین هزینه‌های زندگی و مراقبت از فرزندان، سالمندان یا افراد بیمار خانواده است.

طبق تحقیقات به عمل آمده، بیماران زنی که مشکلات خواب مرتبط با افسردگی داشته‌اند، اغلب در مراحل طلاق یا دارای روابط خانوادگی ضعیف بوده‌اند، برخی از آنان نیز فرزندانی با مشکلات زناشویی و گرفتاری‌های دیگر داشته‌اند.

فقدان کیفیت و دوام ازدواج، دعواهای مکرر یا شدید خانوادگی و ناخشنودی از زندگی زناشویی باعث بالارفتن فشار و تنش در‌زنان، افسردگی و اختلال خواب در آنان می‌شود.

زنان در تمام جنبه‌های زندگی با مردان متفاوتند و خواب هم مستثنا از این نیست. در همه دنیا تحقیقات نشان می‌دهد بی‌خوابی در زنان شایع‌تر از مردان است. معمولا زنان دو برابر مردان در به‌ خواب‌رفتن یا در خواب‌ماندن دچار مشکل می‌شوند.

شایع‌ترین اختلال خواب در زنان بی‌خوابی است. عوامل متعددی بر خواب زنان تاثیر می‌گذارند، از قبیل تغییرات هورمونی و جسمانی ناشی از قاعدگی، حاملگی، استرس‌های روانی ـ اجتماعی، یائسگی، افسردگی و اضطراب و چاقی زنان.

زنان دچار نشانگان بیش‌قاعدگی علائم مختلفی مثل مشکل خوابیدن، تحریک‌پذیری، تغییر خلق و خو و پف‌کردگی را پیش از شروع قاعدگی از خود نشان می‌دهند و تغییر در کارکرد هورمون‌های جنسی در چرخه قاعدگی چه منظم و نامنظم یا بودن آن می‌تواند تاثیرات عمیقی بر خواب زن داشته باشد. همچنین وقتی زنی باردار می‌شود تغییر هورمونی چشمگیری جهت آمادگی برای تولد در جسم و اعمال بدن او روی می‌دهد بنابراین خواب حدود 80 درصد زنان باردار آشفته است و برخی از آنها دچار مشکل تنفسی در خواب و اختلال حرکت می‌شوند.

شاید بتوان گفت استرس‌های روانی ـ اجتماعی زنان بیشتر از تغییرات هورمونی آنان مانع خواب می‌شود. مطالعات نشان داده است زنانی که روابط دوستانه سالمی دارند ، بهتر می‌خوابند.

وقتی زنان دچار استرس می‌شوند، به دنبال شخصی می‌گردند که با او درددل کرده و استرس‌هایشان را تخلیه کنند و مورد‌حمایت واقع شوند.

این کار باعث ایجاد آرامش بیشتری در‌زنان می‌شود. تغییر بزرگ هورمونی دیگر در دوران یائسگی رخ می‌دهد که از جنبه‌های مختلف بر زن تاثیر می‌گذارد. زنانی که در دوران یائسگی یا پس از آن هستند، بیشتر دچار بی‌خوابی می‌شوند تا زنانی که در مرحله پیش از آن هستند.

کاهش میزان طبیعی هورمون‌های زنانه، خطر بروز اختلالات تنفسی در خواب و نیز بیماری‌های قلبی را بالا برده و باعث علائم شدید یائسگی مثل گرگرفتگی می‌شود که می‌تواند خواب را به طور جدی بر هم بزند. نکته بسیار مهمی که در این مقطع از زندگی زنان اغلب نادیده گرفته می‌شود، تاثیر عوامل بیرونی مثل دور‌شدن فرزندان، پیری والدین یا سایر اعضای خانواده است که باعث می‌شود زنان دچار ناپایداری هیجانی شوند.

افسردگی و اضطراب که در زنان شایع‌تر از مردان است، می‌تواند باعث اختلالات خواب در زنان شود. اضطراب مانع از شروع خواب و افسردگی موجب بسیار زود بیدار شدن از خواب می‌شود. اضافه وزن و چاقی نیز احتمال ابتلای زنان به اختلال خواب را افزایش می‌دهد.

از دیگر عوامل مهم که باعث اختلال خواب زنان می‌شود، فشار محیط کار، مشکلات خواب کودک یا اختلال خواب همسر (مانند مشکل تنفسی در خواب یا خروپف) است.

درباره این پرسش که چرا با افزایش سن و در سنین سالمندی بی‌خوابی شایع‌تر است، مطالعات متعددی نشان داده است که افراد سالمند چندان از خواب خود لذت نمی‌برند و اختلالات خواب می‌تواند در این افراد باعث افزایش خطر تصادفات، افتادن به زمین، همچنین تخریب اعمال شناختی شده و در نهایت روی کیفیت زندگی‌شان اثر نامطلوبی داشته باشد.

پدیده‌ای که در خواب سالمندان جلب توجه می‌کند، افزایش تعداد و مدت زمان بیدارشدن‌های شبانه است که باعث قطعه‌قطعه‌شدن خواب شب می‌شود.

در واقع افراد سالمند، زمان بیشتری را در مراحل اول و دوم خواب که مراحل خواب سبک است، می‌گذرانند و مراحل سوم و چهارم که خواب عمیق و راحت‌ترین و بهترین نوع خواب است، کاهش پیدا می‌کند.

در سالمندان تغییر ساعت درونی خواب که معمولا زودتر خسته می‌شوند و صبح‌ها هم زودتر از خواب بیدار می‌شوند، مشکلات جسمانی مانند درد مفاصل، تنگی‌نفس ‌ هنگام درازکشیدن، گرگرفتگی در خانم‌ها به علت یائسگی و تکرر ادرار در آقایان به علت مشکل پروستات می‌تواند باعث بیدارشدن شبانه شود.

همچنین استفاده از برخی داروها، افسردگی و مسائل مربوط به بهداشت خواب و بالاخره اختلالات روانی ـ اجتماعی از جمله مواردی است که باعث ایجاد اشکال در خواب سالمندان می‌شود.

معصومه اسدی - جام جم