صف‌آرایی اولیا و اشقیا در تعزیه

برای اولین‌بار است که تعزیه به صورت رادیویی تهیه شده و نحوه به شهادت رسیدن آن امام و یاران وفادارشان از زبان تعزیه‌خوان‌ها در رادیو روایت می‌شود. داریوش گودرزی، صدابردار از نوازندگان می‌خواهد بنوازند تا دستگاه تنظیم صدا را تنظیم کند. علی صدیقیان، نوازنده طراز اول کشور در شیپورش می‌دمد، جواد چراغعلی طبل ریز می‌زند و میلاد عزیزی طبل بزرگ و سنج. وقتی گودرزی صداها را تست می‌کند، مهدی ساعی (تهیه‌کننده) از ابوالفضل صابری و احمد عزیزی می‌خواهد پشت میکروفن‌ها قرار بگیرند.

ویژه‌برنامه «سوگواره حسینی» که در 13 مجلس ضبط شده و بیانگر تعزیه‌های حضرت مسلم در 2 قسمت، ورود کاروان به کربلا و شهادت حضرت حر در 3 قسمت، تعزیه وهب نصرانی در یک قسمت، تعزیه شهادت حضرت علی‌اکبر(ع) در یک قسمت و تعزیه حضرت ابوالفضل(ع) و حضرت امام حسین(ع) و ورود کاروان به شام هر کدام در 2 قسمت است.

وقتی از شیخ‌‌محمدی، مدیر رادیو ایران ـ که از نزدیک نظاره‌گر ضبط این اثر رادیویی بود ـ درخصوص کار پرسیدم وی با اشاره به این‌که اولین ضبط این اثر 3 ماه مانده به آغاز سال 1433 هجری قمری در استودیوی شماره یک ساختمان شهدای رادیو کلید خورده تاکید می‌کند: رادیو ایران توانست با ساخت تعزیه رادیویی به پیشواز ماه محرم برود و این افتخار را نصیب خود کند.

چون این تعزیه برای رادیو اجرا می‌شود و مردم باید متوجه شوند چه کسی ایفاگر چه نقشی است، بنابراین تعزیه‌گردان‌ها ابتدای نقش یا خودشان را معرفی یا از کلمات خطاب برای تفهیم مخاطب استفاده می‌کنند.

هنگام ضبط از نیروی افکتور استفاده می‌شود تا اثری جاودان، درخور و شایسته مخاطبان رادیو ایران تهیه شود.

شیخ‌محمدی خاطرنشان می‌کند پس از ضبط  این اثر رادیویی، یکی از مجالس تعزیه قبل از عاشورای حسینی در ساختمان شهدای رادیو برای همکاران رادیویی اجرا می‌شود.

احمد عزیزی سرپرست گروه، عضو هیات مدیره انجمن تعزیه ایرانیان، کسی که بازیگر نقش مسلم و حر است، می‌گوید: برای روایت این رخداد مذهبی، ابوالفضل صابری در نقش حضرت ابوالفضل، داوود آبایی شمرخوان، قاسم تسبیحی امام حسین، امیر صفری علی‌اکبر، حسین حیدری ابن‌ زیاد، امیرعلی حیدری سکینه، مهدی آقایی ابن‌سعد، حمزه کاظمی و محمود معینی زنانه‌خوان، عقیل صدقی و ابراهیم اسدی موافق‌خوان، محمدحسین محبی عبدالله، خلیل رضایی قاصد، حمید حیدری هرمله، علی صدیقیان نوازنده شیپور، ترومپت ونی، میلاد عزیزی نوازنده طبل بزرگ و سنج، مسعود عزیزی و جواد چراغعلی نوازنده طبل ریز مرا در روایت این مجالس یاری می‌دهند.

همه تعزیه‌ها در 4 بخش موافق‌خوان بازی نقش اولیاء، مخالف‌خوان بازی نقش اشقیا، بچه‌خوان و زنانه‌خوان اجرا می‌شود.

عزیزی که 40 سال است کار تعزیه را انجام می‌دهد و این هنر را از پدرش استاد تقی عزیزی، از پیشکسوتان تعزیه‌خوان ایران به ارث برده، درخصوص نسخه‌ای که از آن برای خواندن تعزیه استفاده می‌کند، می‌گوید: این نسخه از زمان بعد از دوران قاجار در تکیه دولت به دست تعزیه‌خوان‌ها رسیده است که میرعزا و میرغم کاشی اشعارش را سروده و روی آن موسیقی گذاشته‌اند.

او که تعزیه‌های مختلفی را در ایران بخصوص تهران و خارج از کشور در فرانسه همراه سرپرست گروه داوود فتحعلی‌بیگی و مرحوم هاشم فیاض اجرا کرده است، می‌گوید: در این تعزیه‌ای که پخش می‌شود، تعزیه‌خوان‌ها اشعارشان را در آواز دشتی، بیات اصفهان، بیات ترک، مثنوی افشاری و دستگاه سه‌گاه می‌خوانند و جاهایی که مخالفان و اشقیا مثل شمر و ابن‌زیاد صحبت می‌کنند شعرهایشان بدون موسیقی خوانده می‌شود.

وقتی از او درخصوص تاثیر ساخت برنامه‌های تعزیه از رادیو می‌پرسم، می‌گوید: اگر تعزیه‌خوان‌ها نقش‌هایشان را خوب اجرا کنند روی مردم تاثیر می‌گذارد. چون خیلی از مردم معجزات ائمه را نشنیدند و از طریق شنیدن تعزیه‌ها و دیدن آن متوجه مسائل می‌شوند و در جریان داستان قرار می‌گیرند و بیشتر به عظمت و بزرگی آن حضرت و خصوصیات منحصر به فردشان پی می‌برند.

عزیزی که 20 سال است سرپرستی گروه تعزیه سیدالشهدا را به عهده دارد، از مرحومان پیشکسوت تعزیه همچون مرتضی سلیمانی، مشهدی حسن ترابی، علی‌محمد حجازی‌مهر، حسین نورانی و پیشکسوتانی که در حال حاضر در قید حیات هستند و در برگزاری این هنر نمایشی تلاش می‌کنند همچون مرتضی صفاریان، رضا لنکرانی، علی قویدل و رضا حیدری یاد می‌کند.

سیدمقداد سادات، سردبیر این ویژه‌برنامه می‌گوید: کارهایی که در حوزه اندیشه و فرهنگ تهیه می‌شود قطعا تاثیرگذار هستند، بنابراین چون رادیو ایران را غیر از مردم کشورمان، دیگر کشورهای اسلامی هم می‌شنوند باید برنامه‌سازان برای ساخت برنامه‌هایی با موضوع نمایش و تعزیه اهل بیت در مرحله اول تحقیق کنند که چه آدم‌هایی توانایی اجرای این کار مهم را دارند، سپس به صورت زیبا و شکیل این برنامه را تهیه کنند، زیرا تعزیه‌خوانی که در رادیو اجرا دارد باید بتواند کلام را قدرتمند و توام با هنر و احساس بیان کندکه موجب آزردگی شنونده نشود.

سادات ادامه می‌دهد: اگر هدف نمایش دینی را علاوه بر آموزش ذکر مصائب و ظلم‌های ناروا بر اولیای خدا بدانیم مجلس شهادت امام حسین(ع) به خوبی از عهده آن برآمده است. البته این یادآوری با اندوه درونی مخاطب که ناشی از مشکلات روزگار است جمع شده و او را به اوج جذبه عاطفی و تزکیه می‌رساند.

سادات با اشاره به این‌که تعزیه امام حسین(ع) برای اولین بار در رادیو ایران تهیه و تولید می‌شود، یکی از دلایل انجام این کار را تاکید مدیر شبکه برای اجرای رادیویی تعزیه می‌داند و می‌گوید: در این خصوص ما با چند گروه تعزیه‌خوان در ایران صحبت کردیم تا توانستیم بهترین گروه را انتخاب کنیم.

وقتی مهدی ساعی (تهیه‌کننده) به گروه استراحت می‌دهد، قاسم تسبیحی تعزیه‌خوان نقش امام حسین(ع) ـ که تعزیه را از 8 سالگی با بازی نقش بچه یتیم در تعزیه حضرت علی(ع) آغاز کرده است ـ می‌گوید: چون پدرم تعزیه‌خوان روستای تجره شهرستان خوانسار بود از همان بچگی کنار مکبری در مساجد، علاقه داشتم تعزیه بخوانم، اما به طور حرفه‌ای از سال 80 این کار را شروع کردم.

تسبیحی ادامه می‌دهد: کسانی که در وادی هنر فعالیت می‌کنند می‌دانند تعزیه هنر بزرگی است که در این نمایش مذهبی 2 گروه اولیا و اشقیا، مفهوم حق و باطل را برای مخاطب به تصویر می‌کشند که متاسفانه بهانه کمتری به آن داده می‌شود چون خیلی از مداحی‌ها و سخنرانی‌ها از طریق صدا و سیما پخش می‌شود، اما تعزیه‌خوانی کمتر از صدا و سیما پخش می‌شود.

تسبیحی می‌گوید: یک تعزیه‌خوان موفق کسی است که با نقشش بازی کند و خود را در جای آن شخصیت قرار دهد.

معتقدم شبیه‌خوان امام حسین(ع) سخت‌ترین نقش را ایفا می‌کند، زیرا شخصیت امام حسین بسیار بالا و غیرقابل توصیف است. بخصوص اگر کار در رادیو باشد چون در رادیو فقط مخاطب صدایت را می‌شنود و تو باید با همین صدا شور حسینی را به قلب شنونده انتقال دهی.

او ادامه می‌دهد: تعزیه‌خوان نقش امام حسین(ع)‌ باید خیلی باوقار و متین اشعار یا ابیات را بیان و دستگاه موسیقایی مورد نظر را انتخاب کند تا بتواند راحت‌تر با مخاطب ارتباط برقرار کند. مردم توقع دارند شخصیت امام حسین مطابق با آنچه در اذهانشان است، باشد؛ فردی خوب، راستگو و امامی که به خاطر دین زیر بار زور نرفت.

تسبیحی در پایان اظهار امیدواری می‌کند که با پخش برنامه‌هایی از این دست از رادیو علاقه‌مندان ترغیب شوند تا در راستای آشنایی با بزرگان و شخصیت‌های مذهبی بیشتر مطالعه داشته باشند.

حمزه کاظمی، زنانه‌خوان که 20 سال است در هنر تعزیه فعالیت می‌کند و این کار را از 5 سالگی شروع کرده، می‌گوید: استادان این کار معتقدند صدای زنانه‌خوانی باید گرم و همراه با سوز باشد. برای همین تشخیص دادند صدای من به درد این کار می‌خورد.

کاظمی، کار تعزیه در رادیو را متفاوت‌تر از تکیه‌ها می‌داند و می‌گوید: در رادیو کارگروهی است که مستمع ندارد و باید اصول فنی بیان در آن رعایت شود. اما در مجالس چون مستمع وجود دارد، شبیه‌خوان از مستمع گریه می‌گیرد و روضه‌ای خوانده می‌شود و زبان حالی گفته می‌شود. در رادیو اگر کلمه‌ای اشتباه گفته شود دوباره از نو اجرا می‌شود و سبک خیلی مهم است، چون مردم عادی هم دارند تعزیه را گوش می‌کنند. تعزیه باید به اصول سنتی و قدیمی خود خوانده شود که مردم بهتر آن را بشناسند.

وقتی از ابوالفضل صابری که شبیه‌خوان حضرت ابوالفضل(س) است درخصوص حس و حالش در اجرای تعزیه می‌پرسم او می‌گوید: با این که هرسال در ایام محرم تعزیه را اجرا می‌کنم اما در آن لحظه که متوجه می‌شوی داری چه نقشی را اجرا می‌کنی، احساس می‌کنی خودت نیستی و وجودت جای دیگری است.

او که از 7 سالگی کار تعزیه را شروع کرده معتقد است: گذشته از بحث هنر و نمایش، موسیقی ایران مدیون تعزیه است؛ هنری که زنده اجرا می‌شود. اگر اشتباه کنی برگشتی وجود ندارد چون مستمع همان اشتباه را می‌بیند و ملکه ذهنش می‌شود. پس شبیه‌خوان مستلزم یک حضور ذهن و توانایی بالایی است.

وقتی از صابری می‌پرسم کدام صحنه تعزیه برایش گیراتر بوده بدون درنگ به صحنه وداع با اهل بیت و خداحافظی آخر حضرت ابوالفضل(س) اشاره می‌کند و می‌گوید: گیرایی این صحنه برای خودم بیشتر بوده است و مرا وارد حس و حال می‌کند. با شنیدن نام ابوالفضل مردانگی به ذهن هر کسی می‌آید! شخصیتی که شاید با جدایی از امام حسین(ع) می‌توانست به خیلی از منافع و پست‌ها دست یابد، اما همه را فدای خدمت به امام حسین کرد. آنها که حتی کوچک‌ترین شناختی نسبت به اهل بیت(ع) دارند، حتی غیرمسلمان‌ها عنایت خاصی به آن حضرت دارند و حضرت ابوالفضل را یک اسطوره در همه ابعاد می‌دانند.

صابری ادامه می‌دهد: شبیه‌خوان حضرت ابوالفضل اگر حتی 5 دقیقه خودش را به شخصیت آن حضرت نزدیک کند، می‌تواند این نقش را بخوبی اجرا کند.