سایه های بی مهری

مهمترین دلیل اعتراض کارشناسان داخلی و سازمان جهانی یونسکو به جهان نما سایه ای است که بافت تاریخی نقش جهان را تحت الشعاع قرار داده است.
این که چشم پوشی از ساخت 4 طبقه فوقانی این عمارت چقدر به ضرر منافع عمومی خواهد بود و حذف نام میدان نقش جهان از فهرست میراث فرهنگی چه عواقبی را در بر خواهد داشت ، همان مساله مورد اختلاف مسوولان شهرداری ، شورای شهر و میراث فرهنگی اصفهان است.
در حالی که شهرداری و شورای شهر اصفهان تاکید می کنند که پروانه ساخت این ساختمان زمان تصدی شهرداران سابق و شورای شهر قبلی صادر شده است و مسوولان کنونی وارث این تصمیم هستند، دکتر عباس پورقدیری ، کارشناس مرمت آثار باستانی درخصوص پیامدهای بی اعتنایی به کارشناسان آثار تاریخی داخلی می گوید: «ما عضو سازمان جهانی یونسکو هستیم و تمام کنوانسیون ها و منشورهای آن را پذیرفته ایم.
مرتب هم حق عضویت خود را می پردازیم ؛ بنابراین با حذف نام میدان نقش جهان از فهرست میراث جهانی منافع ما از 2 جنبه تهدید می شود: یکی این که به لحاظ علمی در مجامع علمی جهانی زیر سوال می رویم و مساله دوم این است که ما به عنوان یکی از اعضای یونسکو هر ساله مبالغی را از این سازمان به خاطر آثاری که در فهرست آثار جهانی قرار دارند، دریافت می کنیم که این مبالغ برای حفظ و احیای این آثار پرداخت می شوند و ماحصل بی اعتنایی به اعتراض یونسکو، ضرر مادی و معنوی ایران خواهد بود».
اما یکی از دلایل مسوولان شهرداری اصفهان مبنی بر ساخت 4طبقه فوقانی جهان نما و چشم پوشی از خراب کردن آن این است که در صورت تخریب جهان نما در مجامع جهانی اصل ساختن این بنا حمل بر بی دقتی ما خواهد شد؛ اما دکتر پورقدیری در این باره می گوید: «من این حرف را هم می پذیرم ، اما در غیر این صورت و با ساختن برج متهم می شویم به این که هم خطا می کنیم و هم متوجه اشتباهات خود نمی شویم».
تقریبا برای همه کارشناسان و اهل فن این مساله محرز شده است که ساختمان جهان نمای فعلی ، بافت تاریخی میدان نقش جهان و عالی قاپو را زیر سایه خود برده است و برای احیای مجدد این میدان باید اقدام کرد.
اما جهان نمای فعلی که تجاری است و خیلی ها هم درصدد هستند که آن را به عنوان نماد شهر اصفهان معرفی کنند؛ چندان مطابقتی هم با معماری دوران صفویه ندارد؛ چرا که جهان نمای فعلی تقریبا کپی ناشیانه ای است از آتشگاه اصفهان که محل عبادت موبدان زرتشتی بود و هرکدام از دریچه های آن نمایانگر قسمتی از شهر اصفهان بود.
جهان نمای فعلی نیز با همین شکل ساخته شده است و نه تنها شباهتی به معماری دوره صفویه و تفکرات اسلامی آن زمان ندارد، بلکه به گونه ای استقرار نامتجانس تفکری دیرین تر در بافت تاریخی 400 سال پیش است ، ضمن این که در بخشهای مدرن جهان نمای فعلی ، گوشه هایی از معماری اروپایی اعمال شده است با این وصف آیا چنین عمارت ناهمگون و چند گونه ای می تواند نماد شهری باشد که میان 10 شهر تاریخی دنیا برای خود اعتبار و آبرویی دارد؛
عباس حاج رسولی ها، رئیس شورای شهر اصفهان با اشاره به این که ساخت جهان نمای فعلی حاصل تصمیمات اشتباه شهرداران و شورای شهر سابق بوده است ، می گوید: «دو شهردار قبلی اصفهان - که جهان نما مولود زمان تصدی ایشان است - باید در این باره پاسخگو باشند و شورا و شهرداری فعلی فقط وارث این تولد جنجال برانگیز هستند.
این ساختمان در حال حاضر پروانه ساخت دارد و پروانه ساخت هم یک سند قانونی است و خراب کردن آن از عهده ما خارج است. برای ابطال پروانه جهان نما باید مراجع قانونی حکم صادر کنند.
شورا هم وقتی زمینه اجتماعی اش فراهم شد در این خصوص تصمیم خواهد گرفت ؛ اما به هر صورت ما مطیع قانون هستیم و تخریب این ساختمان یا چشم پوشی از 4 طبقه فوقانی حکم مراجع قانونی را می طلبد».
سیف الله امینیان ، مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان هم با اشاره به این که این بحث مدتهاست ادامه دارد، اظهار کرد: «هفتم بهمن ماه سال 1382 جلسه ای با حضور مدیران میراث فرهنگی شهرداری و استانداری تشکیل شد که طی آن پس از ساعتها بحث و اظهارنظر مبنی بر خلاف بودن ساختمان جهان نما، مقرر شد ارتفاع آن تعدیل یابد، چون بنا به نظر کارشناسان میراث فرهنگی و یونسکو ارتفاع زیاد این ساختمان میدان نقش جهان را تحت تاثیر قرار می دهد.
پس از جلسه گفته شده و امضای صورت جلسه آن از سوی اعضای حاضر، کمیته ای فنی تشکیل شد شامل کارشناسان میراث فرهنگی ، شورای شهر، استانداری و شهرداری ، این کمیته موظف بود با رعایت همه جوانب درخصوص مقدار تعدیل جهان نما نظر بدهد که متاسفانه علی رغم تشکیل جلسات مداوم در این خصوص به اظهار نظر واحدی نرسیدند».
پس از گذشتن از پله های پیچ در پیچ و باریک عمارت شگفت عالی قاپو در فوقانی ترین قسمت این ساختمان به طرف خیابان چهارباغ و دروازه دولت ، جهان نما آنقدر خودنمایی می کند که بسیاری از کسانی که حتی با رد شدن از کنار جهان نما در دروازه دولت متوجه اهمیت زیر سایه قرار گرفتن نقش جهان به وسیله این برج نشده بودند، سری به تاسف تکان می دهند؛ اما زیر سایه بردن نقش جهان تنها ایرادی نیست که بر آن وارد است.
دکتر پورقدیری درخصوص دیگر دلایل اعتراضات اهل فن به این ساختمان می گوید: «خیابان چهارباغ به شماره 109 به ثبت آثار تاریخی رسیده است و وقتی جایی به ثبت می رسد، حریم قانونی آن مشخص است و ما حق نداشتیم در حریم قانونی آن ساختمان بسازیم.
مکان فعلی جهان نما هم به بهانه احداث فضای سبز تخریب شد. نکته دوم این که خیابان چهارباغ پرترافیک است و به همین دلیل هم خیابان شمس آبادی در موازات چهارباغ به عنوان محور کمکی برای کم کردن از بار ترافیک احداث شد.
درست است که حفظ و احیای میراث فرهنگی وظیفه شهرداری نیست اما آیا عرق و احساس فرهنگی هم محدود به شرح وظایف می شود و یک ایرانی فقط وقتی وظیفه ای به او محول می شود باید برای حفظ آثار تاریخی و میراث فرهنگی بکوشد.
مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان نیز درخصوص به خطر انداختن حریم خیابان چهارباغ از سوی ساختمان جهان نما می گوید: خیابان چهار باغ سال 1310 شمسی در فهرست آثار ملی ثبت شد؛ بنابراین شهرداری برای ساختن این بنا موظف بود برای صدور پروانه ساخت نظر موافق میراث فرهنگی را بگیرد.
علاوه بر این چون جهان نما در محدوده بافت تاریخ شهر ساخته شده است باز هم سازنده موظف به استعلام از میراث فرهنگی بود که متاسفانه هیچکدام از این مراحل انجام نشد.
امینیان همچنین درخصوص موافقت میراث فرهنگی و کمیسیون ماده پنج درخصوص طرح جهان نما اذعان می کند: «که سال 74وقتی بحث احداث ساختمان به جای فضای سبز به کمیسیون ماده پنج (که صلاحیت تعیین کاربری اماکن شهرداری را دارد) رفت این کمیسیون با تغییر کاربری این منطقه به فضایی فرهنگی ، اداری و خدماتی موافقت کرد.
اما در همین کمیسیون شهرداری موظف شده بود که هر تغییر دیگری در این مکان را به تصویب مجدد کمیسیون ماده پنج برساند که این موضوع محقق نشد و به صورت غیرقانونی برای این ساختمان پروانه صادر شد».


خطر جدی است

نقش جهان اما هنوز در سایه خطر حذف از فهرست میراث جهانی به سر می برد. آیا تاریخ ایران اسلامی سایه خسوف تخریب و فراموشی را از سر خورشید این اثر ارزشمند ملی و آثاری نظیر آن بر نخواهد گرفت؛
تاکنون 3 اثر زیگورات ، تخت جمشید، نقش جهان و به تازگی هم تخت سلیمان در میان آثار تاریخی ایران در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفته اند و طبق منشور یونسکو آثاری که در فهرست میراث جهانی به ثبت می رسند هر سال مبالغی را برای حفظ و احیا از این سازمان دریافت می کنند.
برای تخت جمشید مدتهاست به علت قرار گرفتن در فهرست آثار در خطر، مبلغی پرداخت نمی شود، درباره نقش جهان هم که اعلام کرده اند تا جهان نما تخریب نشود به این اثر چیزی تعلق نمی گیرد فقط مبلغی به زیگورات پرداخت می شود.
آیا این میزان حمایت برای کشوری با این همه اعتماد و با وجود آثار ارزشمند باستانی و تاریخی کافی است؛
امینیان با توجه به نزدیک شدن زمان اجلاس یونسکو اظهار امیدواری می کند: «از آنجا که همگی اعضا بر تعدیل جهان نما موافقت کرده اند و طی جلسه ای که شانزدهم خرداد ماه تشکیل شده است مقدر شد این بنا تعدیل یابد پیدا کند و همگی ارگان ها الزام اجرا بیابند؛ بنابراین اگر طبق دستورالعمل تهیه شده ، کارها بدون کارشکنی و اتلاف وقت پیش برود خطری نقش جهان را دنبال نمی کند».
مدیر کل میراث فرهنگی اصفهان همچنین به در خطر قرار گرفتن حریم زاینده رود به علت ساخت و سازهای بی رویه اشاره کرد. بد نیست بدانید که عالی قاپو نیز از این پس با طاقی که ایزوگام شده است در معرض رویت فرهنگ دوستان قرار خواهد گرفت.
بسیاری از کارشناسان مرمت آثار باستانی معتقدند مرمت ناشیانه عالی قاپو باعث تخریب این بنای تاریخی شده است. کوچه باروت کوبها از محله های قدیمی دوره صفوی در اصفهان نیز در حال تخریب است.
جهان نما اما از این همه جنجال برانگیزتر است و هر چه به ضرب الاجل اجلاس یونسکو نزدیک تر می شویم با آن که بر دامنه اختلافات و مشاجرات پیرامون آن افزوده می شود، اما گویی کمتر نتیجه ای در بر دارد.
شاید برای خیلی ها حذف نام نقش جهان از فهرست میراث جهانی حکم تکان نخوردن آب را از آب داشته باشد، اما آنها که به فرهنگ ، تاریخ ، میراث باستانی و آثار ملی این سرزمین عشق می ورزند چه خواهند کرد؛

فاطمه رحیمی