خطرات ظروف یکبار مصرف

«بیس فنول آ» ماده‌ای است که برای تهیه پلاستیک‌های سبک اما سخت به نام پلی‌کربنات کاربرد دارد و می‌تواند رویDNA سلول‌ها اثر بگذارد و جهش ژنتیکی به وجود آورد که کنترل آن مشکل خواهد بود. این ماده سمی موجب بسیاری از ناهنجاری‌های غیرقابل جبران در بدن می‌شود و بیماری‌های غیرقابل علاجی را به وجود می‌آورد که بعضی از آنها عبارتند از: بلوغ زودرس و رشد بیش از اندازه سینه‌‌‌ها در دختران جوان، به وجود آمدن رفتارها و خلق و خوی جنس مخالف در شخص، تغییرات در عملکرد هورمون‌ها و کاهش ترشح هورمون تستوسترون، بزرگ شدن غده پروستات در مردان، کم شدن تعداد و کیفیت اسپرم مردان، تغییرات در فعالیت‌های سیستم ایمنی بدن، تغییرات خلق و خو و بروز تندخویی و پرخاشگری، همچنین زنان بارداری که در معرض دائم این ماده قرار می‌‌گیرند، بیشتر صاحب فرزند پسری می‌‌شوند که دچار اختلالات تناسلی هستند.

شاید چربی‌هایی که روی مایعات داغ داخل لیوان‌های یکبار مصرف پلاستیکی قرار می‌گیرد را بارها و بارها مشاهده کرده باشید. این چربی همان پلی استایرن سمی خارج شده از پلاستیک است که روی سیستم‌های عصبی، قلب و گوارش انسان تاثیر منفی می گذارد. کم اشتهایی، عصبانیت و بروز بیماری‌هایی اعم از سرطان، جهش‌های ژنتیکی در زنان باردار و بیماری‌های ریوی از مهم‌ترین تاثیرات استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی است. البته باید گفت که این مشکل برای کودکانی که با اسباب‌بازی‌های پلاستیکی بازی می‌کنند و بیشتر اوقات آنها را در دهان خود می‌گذارند نیز حائز اهمیت است. به طور کلی ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در صورت تماس با مایعات و مواد غذایی بالای 40 درجه ماده‌ای شیمیایی به نام استایرن از خود خارج می‌کنند که موجب تلخی غذا شده و بیش از 77 نوع بیماری سرطانزا را به همراه دارد. جذب این ماده در بدن تا حدی است که مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا گزارش می‌دهد که در ادرار 95 درصد مردم آمریکا این ماده شیمیایی خطرناک وجود دارد که بر اثر استفاده پلاستیک‌ها به وجود آمده است.

همچنین استفاده از مواد پلاستیکی موجب ابتلا به بیماری قلبی می‌شود. برای رسیدن به چنین نتیجه‌ای محققان انگلیسی و آمریکایی تاثیرات ماده شیمیایی بیس‌فنول آ را مورد بررسی قرار دادند. آنها دریافتند، بالا بودن مقدار این ماده در نمونه‌های ادرار با ابتلا به بیماری قلبی ارتباط دارد. محققان با بررسی هزار و 493 فرد 18 تا 74 ساله تایید کردند که ماده شیمیایی بیس‌فنول آ در بروز بیماری دیابت و برخی انواع بیماری های کبدی نیز نقش دارد.

از طرف دیگر ماده شیمیایی Dioxin باعث بروز سرطان بخصوص سرطان سینه می‌شود. دیوکسین برای سلول‌های بدن انسان فوق‌العاده سمی است و خطر تولید آن درظروف یکبار مصرف به‌خصوص در اثر حرارت غذای پرچرب بیشتر است.

بنابر مطالعات متخصصان، مردانی که بنابر شرایط کاری مجبور به تماس با مواد پلاستیکی به مقدار زیاد بوده‌اند هم 4 برابر بیش از مردان دیگر دچار ناتوانی جنسی شده و نیز 7 برابر بیش از سایرین از زود انزالی احساس ناراحتی می‌کنند.

از دیگر مشکلات تماس با بیس فنول آ می‌توان به چاقی و بلوغ زودرس اشاره کرد. در واقع تماس با ترکیبات شیمیایی که در ساخت ظروف پلاستیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد نقشه ژنتیکی افراد را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می کند که احتمال ابتلای آنان به چاقی را در دوره‌های بعدی زندگی، افزایش می‌دهد. اما یکی دیگر از عوارض مصرف پلاستیک‌ها را باید در این واقعیت دانست که ماده فتالات یکی از مهمترین موادی است که در ترکیب محصولاتی از قبیل اسباب بازی‌ها، مواد شوینده، پلاستیک‌ها و... وجود دارد. بررسی‌ها نشان داده‌اند که فتالات‌های موجود در این مواد موجب اختلالات هورمونی، نارسایی‌های جنینی، آسم و مشکلات تولید مثل می‌شود. بالا بودن غلظت متابولیت‌های فتالات‌ها در ادرار باعث تشدید علائم این بیماری می‌شود.

مضرات استفاده از پلاستیک‌ها به این موارد ختم نمی‌شود چرا که محققان دریافتند احتمال بروز بیماری دیابت تیپ 2، حمله‌های قلبی و آنژین در افرادی که به میزان زیادی در معرض بیس فنول آ قرار می‌گیرند بیشتر از دیگران است. محققان بر این عقیده‌اند که قبل از هر نتیجه‌گیری قطعی باید تحقیقات بیشتری در زمینه این که آیا سطوح بالای بیس فنول آ واقعا با بروز دیابت تیپ دو مرتبط است یا خیر صورت پذیرد.

کشور ما در دنیا جزو 5 کشور اول در زمینه مصرف سرانه پلاستیک است، این در حالی است که برای تجزیه مواد پلاستیکی 30 تا 50 سال زمان لازم است. مزیت پلیمر گیاهی و تولید ظروف و کیسه یک ‌بار مصرف از آن، قابلیت تجزیه شدن در مدت 6 تا 8 ماه را دارد که زیانی نیز متوجه طبیعت نمی‌کند. به گفته امیررضا هاشمی طراح ظروف گیاهی مزیت اصلی استفاده از این مواد گیاهی را که از نشاسته، ذرت، برنج، موم عسل، روغن‌های گیاهی، فیبر و سلولز و افزودنی‌های طبیعی ساخته شده است حفظ سلامتی افراد و کاستن از آلودگی محیط‌زیست است. در حال حاضر 10 کارخانه در کشور در کار تولید ظروف یکبار مصرف گیاهی فعال هستند. قیمت این ظروف تفاوتی با ظروف پلاستیکی ندارد. این مواد می‌توانند به صورت گلدان نشا و روکش نشاکاری و سبزی‌کاری‌ها در تولید محصولات کشاورزی باغی و جنگلی استفاده شوند و هنگام کاشت نیز نیازی به خارج کردن نهال و نشا از داخل گلدان نیست. در صنایع پزشکی نیز از این پلیمرها می‌توان در ساخت ظروف یکبار مصرف پزشکی و روکش هوشمند داروها استفاده کرد. ساخت اسباب‌بازی‌هایی از جنس گیاهی نیز می‌تواند خطر مواد شیمیایی را بخصوص برای کودکان کاهش دهد. عرضه کیسه‌های دستی گیاهی در مراکز فروش از دیگر اقدام‌ها برای همه‌گیری استفاده از این پلیمرهای گیاهی است.

نفوذ اکسیژن مساله سازترین عامل در فساد محتویات بسته‌بندی است، زیرا این عنصر باعث فساد چربی مواد غذایی و همچنین تغییر رنگ آنها می شود. ایجاد پلاستیک‌های جدید با استفاده از نانوذرات برای بسته‌بندی مواد غذایی این صنعت را متحول کرده است. براساس گزارشی در پایگاه اطلاع‌رسانی غذا و سلامت ظروف جدید دارای نانوذرات نقره‌ای با خاصیت ضد باکتری است. این ظروف مواد غذایی را 3 تا 4 برابرتازه تر نسبت به حالت معمولی نگه می‌دارد. این ظروف قادرند میوه‌ها، سبزیجات، داروها، نان، پنیر، سوپ، سس و گوشت را در طولانی مدت بدون تغییر رنگ ومزه نگهداری کنند. imper نوعی پلاستیک است که با نانوذرات خاک رس آمیخته و پلاستیک‌هایی به سختی شیشه ولی محکم‌تر را به وجود آورده است که نسبت به شیشه شکنندگی کمتری دارند. لایه نانو ذرات به گونه‌ای طراحی‌شده که فرار مولکول‌های دی اکسید کربن از نوشیدنی و نفوذ مولکول‌های اکسیژن به درون آن جلوگیری کرده، در نتیجه باعث حفظ تازگی و افزایش زمان ماندگاری محصول می‌شود. همچنین این پلاستیک‌ها از پخش بو جلوگیری کرده، مانع جذب طعم یا ویتامین‌های موجود در غذا به وسیله بسته‌بندی می‌شوند. به طور کلی طراحی مولکولی این پلاستیک‌ها به گونه‌ای است که مقاومت محصولات در برابر آتش و ثبات ساختار آنها را در برابر حرارت بهبود می بخشد. سیستم‌های بسته‌بندی قادر خواهند بود پارگی‌ها و سوراخ‌های کوچک را با توجه به شرایط محیطی (مانند تغییرات دما و رطوبت) ترمیم و مصرف‌کننده را از فساد مواد غذایی آگاه سازند. فناوری نانو می‌تواند در مواردی مانند افزایش مقاومت به نفوذ در پوشش‌ها، افزایش ویژگی‌های دیواره (مکانیکی، حرارتی، شیمیایی، میکروبی) افزایش مقاومت در برابر گرما، گسترش ضد میکروب‌های فعال و سطوح ضدقارچ کارساز باشد. از نانو حسگرهایی که به رهایش مواد شیمیایی ناشی از فساد غذاها حساس هستند می‌توان در بسته‌بندی هوشمند استفاده کرد، تا به محض شروع خراب شدن غذا، رنگ بسته‌بندی تغییر کرده و به مشتری هشدار داده شود.

دکتر مسعود جوانبخت، سوسن فدایی