عادت‌های غلط غذایی

عادات غذایی ریشه در عوامل مختلفی ازجمله شرایط اجتماعی، جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی، کشاورزی، مذهبی و بسیاری عوامل دیگر دارد که سینه به سینه و نسل به نسل به ما رسیده است. بیشتر ما از این عادات که ریشه در برخی باورهای غلط ما دارد بدون تفکر و تأمل از آنها پیروی می‌کنیم و در نتیجه هیچ توجهی به اثرات مثبت یا منفی آنها در سلامت خود نداریم. در حالی که بسیاری از عادات غذایی معمول، ممکن است نامناسب بوده و اثرات نامطلوب و گاهی جبران‌ناپذیر در سلامت ما داشته باشد. بنابراین شناخت عادات غذایی نا مناسب و تاثیر آن در سلامت، گام موثری در شکل‌گیری الگوی غذایی صحیح و برخورداری از تغذیه کافی، متعادل و متنوع دارد.

صبحانه سالم نه تنها باعث افزایش انرژی و توانایی‌های فکری و ذهنی می‌شود، بلکه موجب انتخاب و مصرف مناسب وعده‌های غذایی دیگر در ادامه روز می‌شود. همچنین صبحانه خوردن ممکن است به ما در مصرف کمتر کالری در روز کمک کند. تحقیقات نشان می‌دهند مصرف مقدار کالری مشخص در ابتدای روز، اثر سیرکنندگی بیشتری نسبت به مصرف همان مقدار کالری در ساعت‌های دیرتر خواهد داشت که در این امر باعث کاهش مجموع کالری مصرفی در روز می‌شود. استفاده از مواد لبنی کم چرب، تخم‌مرغ و نان‌های سبوس‌دار، بهترین گزینه برای خوردن یک صبحانه کامل است.

اگر هدف از گرسنگی کاهش وزن است، پس باید در برنامه غذایی خود تجدیدنظر کنیم. چرا که بر خلاف تصور، گرسنه ماندن باعث می‌شود وزن بدن به دلیل ذخیره‌سازی چربی افزایش یابد. زمانی که برای مدت طولانی غذا نمی‌خوریم، بدن به دلیل محروم ماندن از مواد غذایی دچار آشفتگی می‌شود و در انتها هنگامی که دوباره شروع به خوردن می‌کنیم، بدن گمان می‌کند که باید کالری مصرفی را به چربی تبدیل کند. بنابراین چربی‌ها همچنان باقی می‌مانند. به همین دلیل تبعیت از برنامه غذایی مناسب در طول روزو استفاده از میوه‌ها، حبوبات، گوشت‌های کم چرب و ماهی به مقدار مورد نیاز بدن و همچنین داشتن یک برنامه ورزشی مناسب، بهتر از محروم کردن بدن از مواد غذایی، آن هم به مدت طولانی است.

سریع غذا خوردن هیچ کمکی به ما نمی‌کند و برعکس باعث اختلال در سیستم بدن و اضافه وزن می‌شود. از زمان شروع غذا حدودا20 دقیقه طول می‌کشد تا علائم سیری به مغز برسد، بنابراین اگر ظرف 5 یا 6 دقیقه غذای خود را تمام کنیم، مغز دیگر فرصتی پیدا نمی‌کند که فرمان سیری را به کل بدن بدهد و این باعث زیاده‌خوری و پر کردن معده بیش از مقدار مورد نیاز خواهد شد. بنابراین آرامش و آهسته غذا خوردن علاوه بر آن که باعث بهتر جویدن می‌شود بلکه به ما کمک می‌کند تا از مزه غذا لذت ببریم و در آخر مغز ما فرصتی پیدا می‌کند تا به بدن فرمان سیر شدن بدهد.

آب مایعی حیات‌بخش برای همه موجودات ازجمله ما انسان‌هاست. ننوشیدن مقدار کافی آب در طول روز باعث کند شدن متابولیسم و  سوخت و ساز بدن می‌شود و ممکن است با توجه به نقش مهمی که آب در سوزاندن کالری بدن دارد، باعث اضافه وزن شود. ولی عکس آن هم یعنی نوشیدن مایعات و آب به مقدار زیاد همراه غذا موجب رقیق شدن شیره‌های گوارشی شده در نتیجه این شیره‌ها نمی‌توانند در هضم مواد غذایی اثر کامل داشته باشند. همین موضوع باعث اختلال در هضم و جذب مواد غذایی و ایجاد نفخ و سنگینی در دستگاه گوارش می‌شود. همچنین بعضی از کودکان عادت به مصرف مقدار زیادی آب همراه با غذا دارند که این امر موجب پر شدن معده و کاهش اشتهای آنها شده و باعث می‌شود که کودکان نتوانند غذای کافی بخورند، در نتیجه مواد غذایی لازم به بدنشان نمی‌رسد و چون در سنین حساس و در مرحله رشد سریع هستند، چنانچه نیازهای تغذیه‌ای آنها تامین نشود در معرض سوءتغذیه، اختلال در رشد و کاهش مقاومت در برابر بیماری‌ها می‌شوند.

چای دارای ماده‌ای به نام تانن است که با آهن موجود در منابع گیاهی، ترکیبی به نام تانات آهن ایجاد می‌کند. این ماده مانع جذب آهن و موجب دفع آن از بدن ما می‌شود. آهن یکی از املاح مورد نیاز بدن است و اعمال حیاتی متعددی را در بدن، به عهده دارد. نقش اصلی آهن حمل اکسیژن در هموگلوبین خون و میوگلوبین عضلات است. همچنین یک ماده مغذی است که جذب آن در دستگاه گوارش مشکل بوده و به مقدار اندک جذب می‌شود. عوامل مختلفی مانع جذب آهن غذا می‌شوند، بنابراین احتمال کمبود آهن در بدن و کم خونی ناشی از فقر آهن بخصوص در گروه‌های آسیب‌پذیر مانند کودکان و نوجوانان، خانم‌های باردار و سالمندان زیاد است. چای حاوی یک عامل ضد ویتامین است و مانع استفاده بدن از ویتامین B1 تیامین می‌شود. ویتامین B1 در حفظ سلامت اعصاب موثر است و کمبود آن موجب بروز اختلالات عصبی در انسان می‌شود. بنابراین مصرف چای با فاصله کوتاهی بعداز غذا یا همراه آن می‌تواند بدن را در معرض کمبود و نیز کمبود ویتامین B1 تیامین قرار دهد. این موضوع زمانی که مقدار آهن یا ویتامین B1 تیامین در غذای ما کافی نباشد، این اختلالات شدیدتر خواهد بود.

نه‌تنها پرداختن به کاری دیگر همزمان با غذا خوردن موجب ریخت و پاش در اطراف ما می‌شود، بلکه منجر به پرخوری و در نتیجه افزایش وزن هم می‌شود. اگر هنگام تماشای تلویزیون، صحبت با تلفن یا انجام دادن هر کاری، مشغول غذا خوردن شویم این عوامل خارجی پرت‌کننده حواس باعث می‌شوند که ما توجه کمتری به گرسنگی و نشانه‌های سیر شدن که بیان‌کننده کافی بودن مقدار غذا و احساس سیری می‌باشد داشته باشیم. بعلاوه وقتی در حین انجام کاری شروع به غذا خوردن می‌کنیم، دیگر توان توقف نخواهیم داشت؛ چرا که عمل خوردن تبدیل به حرکتی غیرهوشیارانه و مکانیکی بدون توقف می‌شود، پس بهتر است سعی کنیم در هر لحظه فقط روی یک چیز تمرکز کنم تا بتوانیم آن کار را به بهترین نحو ممکن انجام دهیم.

متاسفانه عادت به مصرف زیاد نمک همراه با غذا در کشور ما شیوع بسیار دارد. بسیاری از ما بدون چشیدن غذا به آن نمک اضافه می‌کنیم. این امر نشان‌دهنده تمایل زیاد بدن به این ماده غذایی است. در حالی که علاقه و تمایل به مصرف بعضی از مواد غذایی صرفا به علت عادت به خوردن این مواد از زمان کودکی ریشه در افراد دارد و بجز بعضی از موارد نادر، نیاز بدن در این عادت نقشی ندارد. یکی از وظایف نمک، نگهداری آب در بدن است، بنا بر این مصرف نمک زیاد موجب جمع شدن آب در بدن و ایجاد ادم (ورم) می‌شود که این امر موجب افزایش وزن خواهد شد. مصرف نمک زیاد بخصوص برای افرادی که مبتلا به فشار خون هستند، مفید نبوده و باعث بالا رفتن فشار خون و در نتیجه مساعد کردن زمینه برای ابتلای بدن به عوارض قلبی ـ عروقی می‌شود. البته سدیم موجود در نمک برای حفظ سلامت ما ضروری است، ولی باید توجه کنیم که در تمام مواد غذایی، سدیم به مقدار کم و بیش موجود است مثلا در شیر، گوشت، پنیر، حبوبات، مرغ، غلات و سایر مواد خوراکی، بدون آن که به آنها نمک اضافه کنیم مقداری سدیم وجود دارد.

استفاده از روغن در زمان سرخ کردن غذا عوارض ناگواری دارد. چراکه در زمان سرخ کردن درجه حرارت غذا به بالاتر از حرارت جوش می‌رسد و در چنین درجاتی بعضی مواد مغذی موجود در غذا به مقدار زیادی کاهش می‌یابند، پس بهتر است به جای سرخ کردن زیاد به تفت دادن مختصر مواد غذایی با روغن خیلی کم بسنده کنیم. درجه حرارت بالا، اثرات نامطلوبی بر هضم مواد غذایی به جا گذاشته و هضم را دچار مشکل می‌کند. بنابراین غذاهای سرخ شده هضم مشکل‌تری نسبت به سایر غذاهای پخته داشته و هر چه مدت زمان سرخ کردن طولانی‌تر باشد، اثرات نامطلوب آن روی غذا بیشتر خواهد بود. عارضه دیگری که مصرف روغن زیاد هنگام سرخ کردن غذا در پی دارد، موجب چاقی و افزایش چربی‌های نامطلوب خون مانند کلسترول و تری‌گلیسیرید شده و در نتیجه انسان را در معرض بیماری‌های قلبی ـ عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی قرار می‌دهد.

حدیث جعفری