ساز موافق

هر موسیقی برای ساخته شدن به هزینه نیاز دارد، بخصوص کارهای سفارشی چرا که آهنگساز برای ساخت این اثر باید بتواند با فراغ بال اثرش را ـ که مورد نظر نهاد سفارش دهنده و مردم است ـ خلق کند، اما متاسفانه برخی آهنگسازان بدون درنظر گرفتن شاخصه‌های هنری و تنها برای دریافت پول دست به ساخت موسیقی می‌زنند.

کامکار در این خصوص معتقد است: به نظر من آهنگساز باید با جان و دل دست به خلق اثرش بزند نه این‌که فقط به خاطر مبلغی پول بخواهد آن را بنویسد.

سرپرست گروه کامکارها بیشتر آثار ساخته شده مناسبتی را فاقد تکنیک می‌داند و می‌گوید: آثاری که تا به حال برای مناسبتی نوشته‌ شده‌اند، فاقد تکنیک و زیبایی هستند؛ یعنی هنرمند فقط می‌خواسته اثری بنویسد و رد کند؛ چون معمولا آنها که سفارش چنین کارهایی را می‌دهند، یکی دو ماه پیش از مناسبت مورد نظر موسیقی را سفارش می‌دهند و آهنگساز با عجله در عرض این مدت کوتاه دست به ساخت موسیقی می‌زند که قطعا هم مشکل است.

هر اثری که نوشته می‌شود، شاخص‌های هنری را با توجه به موضوعش در بر دارد که خود باعث تاثیرگذاری بیشتر روی مخاطب می‌شود. اما هوشنگ کامکار معتقد است تاکنون هرچه به اسم سمفونی مناسبتی در ایران ساخته شده غیر از اسمش ارزش دیگری از جنبه موسیقایی ندارد.

کامکار با اشاره به سمفونی 9 بتهوون می‌گوید: سمفونی 9 بتهوون خودش یک موسیقی توصیفی است که برای یک قهرمان نوشته شده و بسیار ارزش دارد. تمامی آهنگسازان آثاری به سفارش آکادمی‌ها، دانشکده‌ها، دانشگاه‌ها و حتی اشخاص نوشتند که کارهای هنری ماندگار تاریخ موسیقی جهان هستند.

خالق قطعه کجایید ای شهیدان خدایی معتقد است برخی افراد به واسطه بزرگی اسم سمفونی، این عنوان را برای اثرشان انتخاب می‌کنند، در حالی که اکثرا معنی این واژه را نمی‌دانند.

این آهنگساز می‌گوید: مکان‌هایی که سفارش‌دهنده اثر هستند، برای کارشان ایده درستی دارند. آنها می‌خواهند یک کار پرارزشی انجام دهند. بر این اساس پول را می‌دهند و از آنجا که به همه هنرمندان علاقه دارند به یک نفر سفارش کار می‌دهند، ولی آن کسی که اثر را می‌نویسد مهم است که وضعیتش به چه صورت است و آیا صلاحیت ساخت این موسیقی را دارد یا نه.

مجید انتظامی جزو آهنگسازانی است که طی سال‌هال گذشته آثار سفارشی و مناسبتی زیادی را ساخته که خود باعث شده نه تنها هنردوستان و علاقه‌مندان موسیقی و انتظامی به تالارهای شهر کشیده شوند، بلکه سران کشور نیز از این آثار دیدن کنند.

او در خصوص آثار سفارشی می‌گوید: معمولا کارهای بزرگ را بخش خصوصی سفارش نمی‌دهد، چون سمفونی‌های مناسبتی فروش ندارند؛ مردم دنبال موسیقی‌ها و هنرهایی می‌روند که اطلاعات کمتری در آن باشد. اطلاعات موسیقی هر چه بیشتر باشد، مردم عقب‌نشینی می‌کنند، مگر آنها که این رشته را دوست دارند و در این زمینه تحصیل کرده‌اند.

وی می‌افزاید: بسیاری به من ایراد می‌گرفتند که چرا کار دولتی می‌کنید و من در جواب به آنها می‌گفتم مکان‌های خصوصی طرف این کارها نمی‌رود.

انتظامی ادامه می‌دهد: بخش خصوصی از تولید کارهای سفارشی فرار می‌کند؛ چرا که کار بسیار پرهزینه است. معمولا در همه جای دنیا بخش دولتی سرمایه‌گذاری می‌کند. در ایران نیز خوشبختانه این مساله باب شده و من خودم آغازگر آن بودم و کم‌کم افراد دیگر هم آمدند.

این آهنگساز می‌گوید: در حال حاضر هر نهادی برای خودش سمفونی می‌سازد و از خودش یک اثر هنری برجای می‌گذارد.

آثار مناسبتی، مخاطبان خاص دارد

منوچهر صهبایی، رهبر ثابت ارکستر سمفونیک تهران که در این چند سال نظاره گر اجرای آثار مناسبتی توسط ارکستر بوده در این باره می گوید : به عقیده من این مناسبت‌ها می‌توانند انگیزه و موقعیتی برای به وجود آمدن آثاری ماندگار به لحاظ هنری ایجاد کند، به شرط این‌که آثار به وسیله آهنگسازان حرفه‌ای خلق شوند و آهنگسازان صرفا به خاطر شهرت یا مادیات این کار را انجام ندهند. بیشتر شاهکارهای به وجود آمده در تاریخ موسیقی جهان برای مناسبت‌های مختلف نوشته شده و امروزه جای خود را در برنامه های ارکسترهای بزرگ تثبیت کرده است.

صهبایی معتقد است: انجام آثار سفارشی به مناسبت جشن های ملی یا مراسم مذهبی خوب است، به شرط این‌که جنبه‌های هنری یک اثر در نظر گرفته شود. نمی‌توان هر قطعه‌ای را که به عنوان یک اثر هنری به سفارش سازمان یا نهادی ساخته شده، در زمره آثار هنری قلمداد کرد؛ چراکه سفارش یک اثر هنری در تمام دنیا تعریف خاص خودش را دارد و این‌گونه نیست که هرفرد با هر تخصصی که در حوزه موسیقی دارد، اجازه ساخت و رهبری یک اثر سفارشی را به خود بدهد.

وی ادامه می‌دهد: متاسفانه تجربه ارکسترسمفونیک در سال‌های اخیر نشان داده هرکس با هرعنوانی در عرصه موسیقی پا را فراتر از حد توانایی خود گذاشته و به ساخت اثر هنری سفارشی و همچنین رهبری ارکسترسمفونیک اقدام کرده است، البته اعضای ارکسترسمفونیک برحسب وظیفه این آثار را بدون وجود انگیزه های هنری اجرا می کنند.

در زمینه سفارش آثار مناسبتی، دفتر موسیقی ارشاد نسبت به دیگر مکان‌ها پیشرو بوده است. علی ترابی، سرپرست دفتر دفتر موسیقی ارشاد در زمینه سفارش و ساخت این قبیل موسیقی‌ها می‌گوید: نفس مناسبت، یک انگیزه و یک حرکت است. درواقع تدارکی دیده می‌شود تا یک کار موسیقی تولید شود که پشت این کار موسیقی زمینه‌های مثبتی وجود دارد.

به نظرمن همین که برخی عوامل و نهادهای مختلف دخیل می‌شوند تا کاری صورت گیرد خودش غنیمت است.

وی در ادامه در خصوص تاثیر موسیقی در ارائه پیام مناسبت خاص می‌گوید: برای هر اثری باید جداگانه قضاوت کرد که چقدرآن موسیقی حامل این پیام و مناسبتی است که می‌خواستند برایش اثر ساخته شود، درواقع باید دید آن اثر چقدر به آن مناسبت کمک می کند یا برعکس و همه اینها بسته به آن مورد خاص دارد.

ترابی می‌گوید: من معتقدم باید به تولید کار سفارشی به چشم یک فرصت نگاه کرد، بخصوص این‌که موسیقی ما خیلی شرایط خوبی ندارد و به نوعی قطبی است. یعنی یک بخش، موسیقی روزمره و مردمی با کیفیت پایین را تولید می‌کند و یک بخش هم موسیقی کلاسیک، نخبه‌پسند و نخبه‌‌گرا.

وی ادامه می‌دهد: من فکر می‌کنم اگر به موسیقی مناسبتی درست نگاه ‌شده و در انتخاب عوامل مختلفش دقت شود، می‌توان بینابین این دو قضیه را داشت، یعنی هم می‌توان محصولی که هم جدی باشد و هم از نظر شاخص‌های هنری قابل دفاع باشد تولید کرد و هم این‌که به دام ابتذال و عوامل سخت‌پسندی که فقط دنبال مخاطب هستند، نیفتاد.

احمدعلی راغب، آهنگسازی که آثار زیادی را به مناسبت‌های مختلف از جمله دوران پیروزی انقلاب ساخته، در زمینه شیوه ساخت این قبیل آثار در صدا و سیما می‌گوید: تولیدات بر 2 گونه است. یکی تولیدات موسیقی به صورت روزمره که به ضرورت و در زمان خاص خودش در برنامه‌سازی‌هایی کاربرد پیدا می‌کند و دیگری تولید موسیقی‌های مختلف در مناسبت‌هاست که باید بسته به آن مناسبت بهترین و فاخرترین موسیقی و ادبیات برای آن در نظر گرفته شود و همه عوامل در اختیار آن مناسبت‌ها قرار گیرد.

وی معتقد است که نباید با دید ساده‌انگارانه و گذرا به مناسبت‌ها نگاه کنیم، بلکه باید هنرمندانه آثاری ماندگار تولید کنیم؛ چرا که آنها خود قسمتی از تاریخ موسیقی این مملکت هستند.

این آهنگساز در ادامه با اشاره به جنبه‌های هنری آثار مناسبتی ساخته شده، می‌گوید: تمامی هنرمندانی که تاکنون آثار مناسبتی ساخته‌اند از استادان ما هستند و کارهای فاخری انجام داده‌اند، اما باید دید چقدر این کارها مورد استقبال مدیران ارشد قرار می‌گیرد.