سلامت 500 تومانی

نسل جوان و نوجوان، سرمایه‌های یک کشور محسوب می‌شوند. در این میان دانش‌آموزان که در حال سپری کردن دوره‌های حساس رشد هستند توجهی مضاعف را طلب می‌کنند. هرگونه غفلت از سوی والدین، دانش‌آموزان، معلمان و مربیان، بهای سنگینی را از نظر مادی و معنوی به جامعه تحمیل می‌کند. به اعتقاد کارشناسان بهداشت، بیماری جسمی یا روحی دانش‌آموزان فقط یک فرد را تهدید نمی‌کند، بلکه آینده جامعه را به‌ خطر می‌اندازد و به‌ همین دلیل رعایت بهداشت در مدارس می‌تواند تضمین‌کننده سلامت جامعه باشد. براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، بهداشت مدارس مجموعه اقداماتی است که به منظور تشخیص، تامین و ارتقای سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی دانش‌آموزان و آن دسته از کارکنانی که به نحوی در ارتباط با دانش‌آموزان قرار دارند، به اجرا درمی‌آید.

در این خصوص بهداشت مدارس ضمن فعالیت برای تحقق بهداشت عمومی و ایجاد دسترسی دانش‌آموزان و کارکنان مدارس به خدمات بهداشت مدارس‌ می‌کوشد موجب ارتقای سطح آگاهی، نگرش و رفتارهای بهداشتی دانش‌آموزان شود، سطح آگاهی، نگرش و عملکرد بهداشتی کارکنان مدارس و والدین دانش‌آموزان را ارتقا دهد، میل به سلامت را در کودکان و نوجوانان دانش‌آموز ایجاد کند و در نهایت کاری کند تا آموزش و تمرین مهارت‌های سالم زیستن تبدیل به عادت کودکان شود.

علی‌رغم تلاش‌ها و موفقیت‌های سال‌های اخیر، هنوز تعدادی از مدارس کشور فاقد امکانات و تسهیلات بهداشتی هستند و فضاهای آموزشی از استانداردهای لازم برخوردار نیستند. همچنین هنوز بیماری‌های واگیردار، بیماری‌های مختلف چشم، دهان و دندان، اختلالات شنوایی، قلبی و عروقی، بیماری‌های انگلی، کمبودهای تغذیه‌ای و بالاخره اختلالات رفتاری، سلامت دانش‌آموزان را تهدید می‌کند و موجب مشکلاتی در فراگیری و افت تحصیلی آنها می‌شود و این در حالی است که شناخت بموقع و رفع مشکلات دانش‌آموزان، اقدامی موثر و سنجیده در بهبود سلامت و پیشرفت آموزش آنها خواهد بود.

آموزش بهداشت در مدارس از وظایف خطیری است که در درجه اول به عهده معلمان و مربیان و در درجه دوم به عهده والدین کودکان است. بهداشت مدارس شامل پیشگیری از شیوع بیماری‌های مختلف در میان دانش‌آموزان، تشخیص دانش‌آموزان معیوب و معرفی آنها به مراکز ویژه، شناسایی دانش‌آموزان بیمار، جلوگیری از تماس آنها با دیگر دانش‌آموزان و معرفی آنها برای درمان و همچنین نظارت کامل بر تغذیه دانش‌آموزان در مدارس است. با تمام این اهمیت بنابر گفته وزیر آموزش و پرورش سرانه بودجه سلامت دانش‌آموزان کشور 5000 ریال است.

همه برای سلامت

قسمت قابل توجهی از اوقات فرزندان ما در مدارس سپری می‌شود. توجه به بهداشت و اصول آن در خانه دوم دانش‌آموزان دارای اهمیت ویژه‌ای است. بهداشت مدارس را نباید تنها در دستشویی، آب تمیز یا بوفه بهداشتی جستجو کرد. هر آنچه کودک در مدرسه با آن مواجه است اگر درست نباشد می‌تواند عاملی برای بیماری شود. رنگ کلاس، گچ تخته، میز و نیمکت بیشترین ابزارهایی است که در مدرسه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دکتر مجید ابهری، آسیب‌شناس اجتماعی و متخصص علوم رفتاری در این خصوص می‌گوید: تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد میز و نیمکت مدارس عامل ناهنجاری قامتی در 45 درصد دانش‌آموزان به شمار می‌رود.

این استاد دانشگاه می‌افزاید: میز و نیمکت مدارس استاندارد نبوده و باعث بروز خستگی و ناهنجاری‌های قامتی در دانش‌آموزان می‌شود. از آنجا که اسکلت آنها در حال شکل‌گیری است توجه به این امر مهم از ضروریات است، درحالی که فقط در بعضی مدارس غیرانتفاعی از صندلی‌های استاندارد استفاده می‌شود.

ابهری با اشاره به این‌که رنگ کلاس‌ها اغلب از نظر روان‌شناسی رنگ‌ها باعث خستگی چشمی می‌شود، توضیح می‌دهد: این رنگ‌ها بعضا ناراحتی‌های روحی را منجر می‌شود، در حالی که می‌توان با استفاده از رنگ‌های شاد و گرم باعث جذابیت کلاس‌های درس شد. این متخصص علوم رفتاری می‌افزاید: عدم استفاده از تخته سیاه به دلیل کرامت دانش‌آموزان و آموزگاران باید در اولویت قرار گیرد چرا که پودر گچ در دراز مدت باعث بیماری‌های تنفسی و ریوی می‌شود.

جای خالی مربی

بهداشت در مدارس از وظایف خطیری است که در درجه اول به عهده معلمان و مربیان و در درجه دوم به عهده والدین کودکان است. بهداشت مدارس شامل پیشگیری از شیوع بیماری‌های مختلف در میان دانش‌آموزان، تشخیص دانش‌آموزان معیوب و معرفی آنها به مراکز ویژه، شناسایی دانش‌آموزان بیمار، جلوگیری از تماس آنها با دیگر دانش‌آموزان و معرفی آنها برای درمان و همچنین نظارت کامل بر تغذیه دانش‌آموزان در مدارس است. مربی بهداشت یکی از نیروهای حوزه سلامت کودک در مدارس است که آموزش و مشاوره دانش‌آموزان و والدین آنها برای ارتقای بهداشت جسمی و روانی، از وظایف و نقش آنهاست. از آنجا که در بیشتر موارد، تشخیص علائم یک بیماری جسمی یا روانی در کودکان از طریق معاینه و مشاهده رفتار آنان در مدارس، از سوی مربی بهداشت صورت می‌گیرد، لازم است به این مساله نگاهی جدی شود. حضور مربی بهداشت دارای تخصص، کلید گشایش بسیاری از گره‌های ایمنی و شکوفایی جسم و روان دانش‌آموزان این مرز و بوم است. تا نزدیک به 3 دهه پیش در تمام 17 استان از مجموع استان‌های کشور، مدرسه عالی بهداشت مدارس فعالیت داشت. از سال 59 58 که این مدارس به دانشکده بهداشت تحت پوشش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تبدیل شد، مدارس از امکانات مربی بهداشت محروم مانده‌اند، ضمن این که در هیچ دانشکده‌ای چیزی به عنوان بهداشت مدارس وجود ندارد. او در بیان دیدگاه‌های خود همچنین می‌گوید از نیروهای تربیت شده با ویژگی و پتانسیل‌های آموزشی گذشته، هیچ کدام جایگزین در مدارس نشده‌اند.

بر اساس آمار موجود، آموزش و پرورش با کمبود حدود 16هزار مربی بهداشت در مدارس روبه‌روست و با بازنشسته شدن مربیان فعلی بهداشت مدارس بر این تعداد افزوده می‌شود.

بر این اساس برای 150هزار مدرسه در سطح کشور تنها حدود 3600 مربی بهداشت وجود دارد، البته در برخی استان‌های محروم حدود 90 درصد مدارس مربی بهداشت ندارند. این در حالی است که براساس شاخص بهداشت جهانی به ازای هر 750 دانش‌آموز باید یک مربی بهداشت وجود داشته باشد ولی در کشور برای حدود 15 میلیون دانش‌آموز تنها 3600 مربی بهداشت وجود دارد که بر اساس تعریف استاندارد جهانی حداقل باید به 6 برابر افزایش یابد.

در برخی استان‌های محروم کشورمان مانند خراسان شمالی و جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان و خورستان برای هر 200 هزار دانش‌آموز فقط یک مربی بهداشت وجود دارد.این در حالی است که شیوع بیماری‌های واگیردار در جنین مناطقی بسیار بالاست و طبعا درصد ابتلای دانش‌آموزان در محیط‌های آموزشی به مراتب بیشتر است. شاید جالب باشد اگر بدانید در حال حاضر میانگین سوابق مربیان بهداشت آموزش و پرورش شهرستان‌های استان تهران حدود 27 سال است که اگر در سال‌های آینده مربیان بهداشت جذب نشوند، متولیان بهداشت در مدارس به طور کامل حذف خواهند شد.

بوفه سالم

سال‌هایی که کودک در مدارس ابتدایی می‌گذراند از نظر تغذیه دوره مهمی است، زیرا رشد کودک در این سنین ادامه دارد، اگرچه سرعت رشد آنها کمتر از سال‌های اول زندگی است، ولی باید توجه داشت هر مرحله از رشد، متکی بر روند مرحله قبل بوده و مرحله بعد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بوفه مدارس یکی از اماکنی است که در این رابطه بسیار اهمیت دارد.

وجود بوفه در مدارس ضروری است و در تمام مدارس دنیا این مکان وجود دارد. ضرورت آن بیشتر در مدارس ابتدایی و راهنمایی به چشم می‌خورد چون بیشتر کودکان با صبحانه ناکافی راهی کلاس‌های درس می‌شوند، بنابراین ذخایر قندی‌شان کاهش می‌یابد و مغز کارایی خود را از دست می‌دهد و در یادگیری مفاهیم درسی بخصوص دروسی مثل ریاضی دچار اشکال می‌شوند.

بهداشت بوفه مدارس، فروشندگان بوفه و مواد غذایی موجود در آن موضوعی است که در سلامت دانش‌آموزان که در واقع مشتریان بوفه‌ها هستند، تاثیر زیادی دارد و توجه به آن در واقع توجه به سلامت نسل جوان و آینده کشور است. خصوصیات یک بوفه استاندارد چیست؟ نوع خوراکی‌هایی که در آن عرضه می‌شود باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟ این پرسشی است که شاید هیچ‌یک از والدین کودکان به فکر آن نباشند. بوفه قسمتی از تشکیلات یک مدرسه است، پس نظارت مدیر مدرسه روی این بخش ضروری است. همین‌طور نظارت وزارت بهداشت که با فرستادن ماموران بهداشت به مدارس می‌تواند از بسیاری از بیماری‌هایی که ممکن است از طریق مواد غذایی ناسالم به دانش‌آموزان سرایت کند، جلوگیری به عمل آورد.

بر اساس آیین‌نامه بوفه مدارس، عرضه مواد نمکی مانند پفک و چیپس، نوشابه‌های گازدار، سوسیس و کالباس و ساندویچ‌ها و مواد دست‌ساز و باز در بوفه مدارس ممنوع شده است. برخی از این مواد مانند نوشابه‌ها و مواد نمکی ممکن است استاندارد هم باشند اما چون برای سنین رشد دانش‌آموزان مضر هستند، ممنوع شده‌اند.

آنچه مسلم است در تغذیه دانش‌آموز نوع و کیفیت مهم است. این کیفیت تنها مربوط به مدرسه نیست. تغذیه چه در خانه، چه در مدرسه و چه در راه مدرسه باید مورد توجه قرار گیرد و این مساله تنها از طریق آموزش صحیح خانواده‌ها امکان‌پذیر است. توجه به تغذیه فرزندان از مهم‌ترین وظایف والدین است، زیرا فرهنگ و عادات غذایی در خانه شکل و در مدرسه تثبیت می‌شود. نمی‌توان کودکان را از خرید مواد خوراکی در راه مدرسه منع کرد، ولی می‌توان آنها را متقاعد نمود تا از مصرف مواد مضر برای بدنشان خودداری کنند که این مساله می‌تواند با عرضه غذاهای مناسب بر سر سفره در خانواده آغاز و در مدرسه ادامه یابد.

احتمال شیوع آنفلوآنزای A

با توجه به نزدیک شدن به فصل بازگشایی مدارس و احتمال بالای شیوع آنفلوآنزای نوعA در این اماکن، مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت از هفته‌های پیش تصویب دستورالعملی برای مدارس را در این خصوص در برنامه‌های خود داشت.

دکتر محمود نبوی، معاون مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر با اشاره به جلسه‌ای با مسوولان آموزش و پرورش می‌گوید: آموزش و پرورش یک دستورالعمل پیشنهادی‌ را در این زمینه ارائه کرده بود که برنامه‌های نسبتا جامعی داشت و امیدواریم بتوانیم به این وسیله گسترش آنفلوآنزا در مدارس را محدود کنیم. معاون مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر به سطوح اصلی این دستورالعمل اشاره کرده و می‌گوید: این برنامه در 3 سطح طراحی شده است؛ اول والدین و خانواده، دوم خود دانش‌آموز و سوم معلمان و مراقبان بهداشت. چگونگی مراقبت از کودک بیمار، اعمال محدودیت در تماس با گروه همسالان، آموزش دانش‌آموز برای پیشگیری از ابتلا و تشخیص دانش‌آموزان مبتلا و معرفی به مراکز درمانی از بخش‌های دیگر این دستورالعمل است.

تعطیلی در صورت نیاز

آنفلوآنزای نوع A (یا همان خوکی سابق) باعث تعطیلی مدارس در هنگ‌کنگ و هند شد. آیا این اتفاق برای ایران نیز رخ می‌دهد؟ شکی نیست که بستن مدارس ضوابط و شرایط خاصی را می‌طلبد. شیوع این بیماری در انگلیس و آمریکا موجب شد فقط مدت زمان کوتاهی مدارس تعطیل شوند. در برخی کشورها نیز به طور کلی دستور تعطیلی مدارس داده شد. پیش از این، وزیر آموزش و پرورش گفته بود تصمیم‌گیری درباره تعطیلی مدارس در صورت شیوع آنفلوآنزای خوکی به عهده ستاد تشکیل شده در معاونت اجرایی ریاست جمهوری است و تا اول مهر در این باره تصمیم‌گیری نمی‌شود.

مدیرکل سلامت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش درباره امکان تعطیلی مدارس همزمان با شروع سال تحصیلی در فصل پاییز می‌گوید: احتمال تعطیلی مدارس به شکل موردی در صورت گسترش این بیماری وجود دارد.

دکتر حسن ضیاءالدینی با بیان این که از اول مهر، در صورت ادامه روند رو به رشد شیوع ابتلا به این بیماری در کشور، درباره موضوع تعطیلی مدارس در معاونت اجرایی نهاد ریاست جمهوری تصمیم‌گیری می‌شود، می‌گوید: همچنین بروشورهایی درباره قواعد پیشگیری از آنفلوآنزای نوعA در پایگاه‌ها و اردوگاه‌های تابستانی توزیع شده است و از مدیران خواسته‌ایم در اردوهای دانش‌آموزی موارد ایمنی را رعایت کنند.

مدیرکل سلامت و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی آموزش و پرورش با بیان این که دوره آموزش مراقبان بهداشت، مربیان تربیتی و مسوولان اردوگاه‌های تابستانی درباره پیشگیری از آنفلوآنزای نوعA در حال برگزاری است، ادامه می‌دهد: در بخشنامه‌ای که به آموزش و پرورش مناطق ابلاغ کرده‌ایم، در مورد ایمنی دانش‌آموزان در برابر آنفلوآنزای خوکی تاکید شده است که بدون تحویل شناسنامه سلامت به مدرسه، در اردوها شرکت نکنند.

ضیاءالدینی ادامه می‌دهد: آموزش و پرورش برای جلوگیری از گسترش این بیماری تنها می‌تواند معلمان و دانش‌آموزان را آموزش دهد و این اقدام از طریق توزیع دفترچه‌های اطلاع‌رسانی در ادارات آموزش و پرورش دنبال می‌شود.

علی اخوان بهبهانی