دلایل جذب مخاطب بالا نیاز به تحلیل دارد

سابقه فیلم اول در موفقیت این فیلم موثر است

حسین معززی‌نیا یکی از منتقدان سینمایی که در زمان نمایش فیلم اخراجی‌ها 2 در جشنواره فیلم فجر سال گذشته جزو منتقدان این فیلم بود، در گفتگو با خبرنگار ما در پاسخ به این سوال که آیا شما پیش‌بینی چنین فروشی را از فیلم اخراجی‌ها 2 داشتید، می‌گوید: بله، حدس من این بود که این فیلم به فروش بالایی دست پیدا می‌کند، اما تصور نمی‌کردم این فروش بالا طی 2 هفته اتفاق بیفتد و فکر می‌کردم در مدتی طولانی فیلم به موفقیت بالای مالی برسد. این منتقد سینما در پاسخ به پرسش بعدی که آیا از نظر شما فیلم اخراجی‌ها 2 فیلم خوبی است یا نه، می‌گوید: به نظر من اخراجی‌ها 2 فیلم خوبی نیست و اگر بخواهم دلایل این مساله را تشریح کنم، قطعا باید در این باره نقد فیلم بنویسم اما فشرده نظرم در چند جمله این است که ملاک‌هایی مانند انسجام بیانی، شخصیت‌پردازی قابل باور، مضمون تازه و جدید که مخاطب را به شوق بیاورد، توازن هنری و هر آنچه که باید در یک فیلم رعایت کرد تا فیلم به اثر خوبی تبدیل شود؛ در فیلم اخراجی‌ها 2 مطلقا وجود ندارد.

معززی‌نیا در پاسخ به این سوال که چرا چنین فیلمی به فروشی بالا دست پیدا کرده، با تاکید بر این نکته که بدیهی است هر فیلم پر فروشی لزوما خوب نیست، ولی فیلم خوب می‌تواند پر فروش هم باشد، می‌گوید: امیدوارم درباره حرف من این سوء تفاهم پیش نیاید که فیلم پر فروش از نظر من فیلم بدی است اما درباره پرفروش بودن این فیلم می‌توانم به چند دلیل عمده اشاره کنم. این منتقد و مدرس سینما در تشریح دلایل خود اضافه می‌کند: در موفقیت فیلم اخراجی‌ها 2 سابقه فیلم اول بسیار موثر است. درباره موفقیت فیلم اول نیز قبلا طی نشستی با مسعود ده‌نمکی به این نکته اشاره کردم که به نظرم ژانر دفاع مقدس در کشور ما یکی از معدود ژانرهایی است که الگوهای خود را تثبیت کرده و تماشاگران سینما نیز این الگوها را می‌شناسند. حال اگر فیلمی بتواند این الگوها را هجو کند و دست بیندازد، می‌تواند برای مردم جذاب باشد. البته تاکید می‌کنم که منظورم الگوهای سینمای دفاع مقدس است، نه خود دفاع مقدس. به هرحال تصویری که ما از دفاع مقدس داریم با اصل این رویداد تفاوت دارد و اخراجی‌ها اولین فیلم در این حوزه است که به هجو این الگوها می‌پردازد؛ هرچند این کار را به بهترین شکل انجام نداده است. در حال حاضر در سینمای روز دنیا نیز فیلم‌هایی ساخته می‌شود که به آن «هجو ژانر» می‌گویند و فیلمساز در آن فیلم‌های اکشن، ترسناک، علمی  تخیلی و... را هجو می‌کند و اخراجی‌ها نیز از همین الگو پیروی می‌کند.

به اعتقاد معززی‌نیا، دومین دلیل اقبال عمومی مردم از این فیلم، استقبال مردم از سینمای کمدی در سال‌های اخیر است و به همین دلیل است که هر فیلمی حتی «چهار چنگولی» هم فروش بالایی می‌کند. وی در تشریح سومین دلیل پر فروش شدن این فیلم نیز می‌گوید: نوع رویارویی کارگردان این فیلم با مردم نیز نکته مهمی است که نشان می‌دهد ده‌نمکی الگوهای بیان عوامانه برای مخاطب امروز جامعه را خوب می‌شناسد. از طرف دیگر ترکیب بازیگران کمدی فیلم نیز که در تولیدات سال‌های اخیر یکی از معیارهای پر فروش بودن فیلم‌ها بوده، در این فیلم بخوبی رعایت شده است. یک نکته مهم هم این است که بسیاری از تماشاگران این فیلم تصور می‌کنند سازنده فیلم، موضع مخالف نسبت به تبلیغات رسمی کشور دارد و آنچه را که من هجو الگوهای سینمای دفاع مقدس نامیدم هجو سیاست‌های رسمی نظام فرض می‌کنند.» به اعتقاد معززی‌نیا «جمع شدن این عناصر در یک فیلم و در رقابت با دیگر فیلم‌های روی پرده سبب موفقیت این فیلم شده است. اینها نکاتی است که در دیگر فیلم‌های روی پرده وجود ندارد و مثلا در فیلمی مانند وقتی همه خوابیم عکس اینها را می‌بینیم. » او در پایان اضافه می‌کند: طبعا فروش فیلم از نگاه کلان مورد اعتراض هیچ کس نمی‌تواند باشد و من از رفتار کسانی که نسبت به این مساله اعتراض می‌کنند متعجب هستم. من مشکلی با فروش هیچ فیلمی ندارم، در این میان موضوع اصلی، تحلیل دلایل جذب مخاطب است نه فروش بالای فیلم.

فیلم حاشیه بزرگی داشت

محمد علی باشه آهنگر، فیلمساز دیگری است که در گفتگو با خبرنگار جام‌جم دیدگاه خود را درباره علت موفقیت این فیلم در اکران نورزی بیان می‌کند. آهنگر که سال گذشته فیلم تحسین شده «فرزند خاک» او با نتیجه‌ای نه چندان مطلوب از اکران خداحافظی کرد؛ به خبرنگار ما می‌گوید: تعطیلات نوروز فرصت خوبی است تا مخاطبان و علاقه‌مندان سینما حتی در ساعت‌های پایانی شب به تماشای فیلم‌های مورد علاقه خود بروند، استقبال از این فیلم در سئانس‌های غیرمعمول نشان داد که بر خلاف تصور سنتی، می‌توان در ساعت‌های دیگر هم فیلم را اکران کرد. آهنگر در ادامه اضافه می‌کند: اخراجی‌ها 2 تا حدود زیادی وامدار قسمت اول فیلم اخراجی‌هاست و یکی از موفقیت‌های فیلم استفاده از تعداد زیادی بازیگر طنز است که معمولا در فیلم‌های دیگر تنها به دو یا سه بازیگر محدود می‌شود. استفاده از کلیشه‌های پاسخ داده شده مانند نوع لهجه و گویش هم عامل دیگری در موفقیت این فیلم است که پیش از انقلاب در قالب لهجه شمالی و بعد از انقلاب در قالب لهجه آذری بارها مورد استفاده قرار گرفته و هنرپیشه‌ای مانند اکبر عبدی در این زمینه یکی از قله‌هاست.  این کارگردان دفاع مقدس در ادامه صحبت‌های خود در تحلیل دیگری اضافه می‌کند: اخراجی‌ها 2 حاشیه بزرگی دارد که از پیش از ساخت تا پس از ساخت و زمان نمایش همراه این فیلم بود و با واکنش‌های فیلمسازان و رسانه‌ها، تبلیغات غیرمستقیم خوبی برای فیلم انجام شد. از طرف دیگر حضور گروه سازنده این فیلم در برنامه تحویل سال یکی از شبکه‌های تلویزیونی نیز به عنوان یکی از تبلیغات غیرمستقیم  فضای تبلیغی خوبی را برای این فیلم فراهم کرد.

آهنگر با تاکید بر این نکته که در اخراجی‌ها 2 استثناهای فراوانی وجود دارد که برای یک فیلم بسادگی جمع نمی‌شود؛ گفت: فیلم اخراجی‌ها یک با 250 حلقه نگاتیو ساخته شد که به نسبت دیگر فیلم‌های رایج سینمای ایران تقریبا این میزان مصرف نگاتیو دو برابر بود. گروه سازنده آن فیلم نیز بسیار حرفه‌ای بودند. به نظرم مسعود ده‌نمکی هم راه خوبی را در فیلمسازی در پیش گرفته و اگر به سراغ ساخت فیلم‌های سوم و چهارم و پنجم اخراجی‌ها هم برود، با موفقیت مواجه خواهد شد. در فیلم اخراجی‌ها 2 نیز به نسبت فیلم اول مخاطب با پختگی قابل توجهی در زمینه کارگردانی مواجه می‌شود. ضمن آن که استفاده از هنروران، پرداخت صحنه‌های جنگی، فیلمبرداری صحنه‌های هوایی و جلوه‌های ویژه با کیفیت بهتری نسبت به فیلم اول انجام شده که نشان می‌دهد سازندگان فیلم در اثر دوم کمربندهای خود را محکم‌تر بسته‌اند.  هرچند توقع ما از ساختار دراماتیک و معنایی خیلی بیشتر از آن چیزی است که در این فیلم نمایش داده شده، اما امیدوارم موفقیت فیلم سبب شود تا امسال سینمای ایران با مخاطب خود به آشتی برسد.

مصاحبه جام جم با مسعودده‌نمکی  کارگردان فیلم «اخراجی‌های2»  را در صفحه 7  امروز بخوانید.