حضور جدی پژوهشگران جوان

سومین کنگره بزرگداشت ابوالمعانی میرزا عبدالقادر بیدل، شاعر بزرگ زبان فارسی، در روزهای چهارشنبه و پنج شنبه 15 و 16 آبان در تهران برگزار شد. اما عرس چیست؟ این کلمه از هم خانواده‌های کلمه عروسی است و به معنی مهمانی و جشن. در حوزه شرقی زبان فارسی یعنی شبه قاره و افغانستان کاربرد عرس برای برنامه‌هایی که غالبا در سالگرد رحلت عرفا برگزار می‌شود رایج است، به این مناسبت که برای این بزرگان، رحلت از غمکده دنیا و رسیدن به خدا، به منزله شادی یک عروسی است.

عرس بیدل مراسمی‌است سنتی که در نقاط گوناگون قلمرو زبان فارسی همچون هندوستان و افغانستان و تاجیکستان برای تجلیل از این شاعر برگزار می‌شود و با شعرخوانی و سخنرانی و اجرای موسیقی همراه است. اما آنچه در سال‌های اخیر با این عنوان در تهران برگزار شده، به واقع ترکیبی است از یک عرس سنتی و یک همایش علمی‌و به همین جهت کارکردی دوگانه دارد. هم شعرخوانی و هم اجرای موسیقی در خود دارد و هم ارائه مقالات پژوهشی درباره بیدل و شعر او. آنچه به تنوع و جامعیت این برنامه افزوده است، حضور بیدل شناسانی از تمام گستره زبان فارسی در داخل و خارج ایران است، بویژه از کشورهای افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، هندوستان و پاکستان.

سومین عرس و وعده رئیس جمهور

در یک چشم انداز کلی می‌توان برنامه‌های این همایش را چنین دسته بندی کرد:

1. سخنرانی‌های بانیان و حامیان کنگره همچون‌ هادی سعیدی کیاسری مسوول کانون ادبیات ایران و دبیر همایش، مهندس اسفندیار رحیم مشایی معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی و دکتر حسن خجسته معاون صدای جمهوری اسلامی‌ ایران.

2. سخنرانی‌های بیدل پژوهان و استادان برجسته قلمرو زبان فارسی همچون دکتر جلال الدین کزازی و دکتر ابراهیم خدایار از ایران؛ استاد افتخار حسین عارف از پاکستان، استاد عبدالعزیز مهجور از افغانستان، دکتر عسکر حکیم از تاجیکستان؛ دکتر محمداقبال و پروفسور انوار احمد از هند. البته به اینها باید افزود بعضی از شاعران و پژوهشگران افغانستان مقیم کشورهای غربی را که متاسفانه در جدول برنامه‌های کنگره به جای انتساب به کشور همزبان افغانستان، به آن کشورهای غربی انتساب یافته بودند و این هیچ خوب نبود، هرچند جنبه بین‌المللی بودن عرس بیدل را پررنگ تر نشان می‌داد. برای مثال سید رضا محمدی به جای این که به عنوان شاعر افغانستان مطرح شود شاعری از انگلستان مطرح شد و رفیع جنید از آمریکا و خانم نکهت دستگیرزاده از هلند.

3. شعرخوانی شاعرانی از این قلمرو وسیع زبانی همچون علی موسوی گرمارودی از ایران، حمیرا نکهت دستگیرزاده از افغانستان (البته وانمود شده از هلند به سبب اقامت در آن کشور، چنان که پیشتر یادآور شدیم) و خالد نجار از تونس.

4. اجرای موسیقی سنتی افغانستان به سبک غزلخوانی و آن هم با غزل‌های بیدل که از بخش‌های اصلی جلسات سنتی عرس بیدل در افغانستان بوده است. در این برنامه استاد الطاف حسین (فرزند استاد محمدحسین سرآهنگ) و استاد شریف غزل با بیدل خوانی خویش تنوع و جذابیتی خاص به برنامه‌ها بخشیدند.

و بالاخره یکی از برنامه‌های مهم و تاثیرگذار این همایش، دیدار مهمانان آن با دکتر محمود احمدی نژاد ریاست محترم جمهوری اسلامی‌ایران بود که براستی از حامیان و مشوقان دائمی‌ این کنگره بوده است. در این جلسه از سوی اندیشمندان کشورهای مختلف، بر ضرورت تاسیس بنیاد بین‌المللی بیدل پــژوهی در ایران تاکید شد و این تقاضا، با وعده قطعی ایشان مبنی بر تشکیل این بنیاد و حمایت دولت از آن، پاسخی امیدوارکننده و دلگرم کننده یافت.

بیدل شناسان جوان

در مجموع این سومین برنامه عرس بیدل در ایران به نسبت عرس قبلی که نگارنده این سطور در آن نیز حضور داشت، دارای تنوع و جامعیتی خاص بود. یکی از جلوه‌های امیدوار کننده آن حضور جدی یک نسل از پژوهشگران جوان ایرانی بود که بعضی از آنان همچون دکتر سید عبدالحمید ضیایی و شروین وکیلی مقالاتی براستی عالمانه و بدیع ارائه کردند و این، نفوذ قابل توجه بیدل به جامعه دانشگاهی ایران را نوید می‌دهد. این مساله نشان میدهد که کم اطلاعی نسبت به شعر بیدل دهلوی اندک‌اندک در فضای فرهنگی ایران درحال رنگ باختن است و نسلی از پژوهشگران جدی و جوان در مسیر شناخت و معرفی این شاعر بزرگ پارسی گوی درحال بروز و ظهور هستند که این موضوع جای خوشنودی دارد.

همچنان پوشش رسانهای برنامه بسیار خوب بود و ایران صدا و رادیو فرهنگ با حضور دائم عوامل خویش در محل برگزاری کنگره به ارائه مستقیم برنامه‌های آن پرداختند. البته ضروری می‌نماید که ضمن قدردانی از همه دست اندرکاران کانون ادبیات و اعـضــای سـتــاد بــرگــزاری هـمــایــش بـه خـاطـر تـلاش‌هـای شبانه‌روزی‌شان در برپایی این برنامه باشکوه، به بعضی کاستی‌های همایش امسال نیز اشاره کنیم و امیدوار باشیم در برنامه‌های آینده آنها را رو به کاهش ببینیم.

کنگره شخص محور

همانند غالب همایش‌های دیگر، این برنامه نیز تا حدودی شخصیت محور به نظر می‌آمد و گاهی (نه همیشه) اولویت بندی‌ها در سخنرانی‌ها و دیگر برنامه‌ها، بیشتر بر اساس نام اشخاص بود تا سخنانی که بر زبان می‌آوردند یا مقاله‌ای که ارائه می‌کردند البته چنان که گفته شد باید پذیرفت این از خاصیتهای نهادینه شده در همایش‌های ماست.

اکنون با تقاضاهایی که مطرح شده و وعده‌هایی که از سوی مسوولان داده شده است، تشکیل بنیاد بین‌المللی بیدل پژوهی آنقدرها دور از دسترس به نظر نمی‌رسد و ما امیدواریم این وعده‌ها به زودی تحقق یابد. حقیقت این است که با وجود شهرت بسیار بیدل در حوزه زبان فارسی و خارج از آن، هنوز نسخه‌ای منقح و قابل اعتماد از آثار او وجود ندارد و انتظار می‌رود اکنون اهل تحقیق، این غفلت تاریخی را با جدیت تمام جبران کنند. ولی فراهم آوری و تصحیح چنین نسخه‌ای با توجه تعدد بسیار و پراکندگی نسخ خطی دیوان بیدل در کتابخانه‌های کشورهای این منطقه، کاری است که هیچ گاه با همت فردی یک پژوهشگر میسر نیست. اگر بنیاد بیدل پژوهی تشکیل شود و حداقل بتواند همین مهم را به انجام رساند، کاری بزرگ انجام شده است. حقیقت این است که بسیاری از غلط فهمی‌ها و ابهام‌هایی که برای خوانندگان شعر بیدل روی می‌دهد، بر اثر نادرستی نسخه‌های چاپی موجود از آثار اوست.

محمدکاظم کاظمی