عشق تخریب‌ها

هیجانات روحی: دلیل وندالیسم هر چه باشد، در شکل نهایی از یک هیجان روحی ناشی می‌شود که به صورت عصبانیت، پرخاشگری، عصیان جمعی و خودنمایی به تخریب می‌انجامد. کاهش هیجانات نامطلوب و هدایت و تخلیه بخشی از آن به اقتضای سن، موقعیت فردی و اجتماعی، فشارها و ناملایمات زندگی روزمره به وجود می‌آید، یکی از وظایف مهم دولت‌ها و نهادهای حکومتی است. افزایش کمیت و کیفیت مراکز تفریحی، مجموعه‌های ورزشی و امکانات تخلیه انرژی افراد بویژه نوجوانان و جوانان و ارائه تسهیلات برای استفاده اقشار مختلف از آنها یکی از کارکردهای مطلوب جامعه است که به کاهش وندالیسم منجر می‌شود و متاسفانه بسیاری از شهرهای بزرگ و کوچک کشورمان در این زمینه با محرومیت مواجهند. حتی در شهر تهران برخلاف تصور عمومی اهالی بسیاری از محله‌ها و مناطق شهری با کمبودهای تفریحی و ورزشی مواجهند و انرژی جوانان اگر هرز نرود و سرکوب نشود، به تخریب و اخلال منجر می‌شود.

خودنمایی در گروه دوستان نیز در این حوزه آسیبی جدی است و بسیار پیش می‌آید که عده‌ای از محصلان سوار بر اتوبوس به پاره کردن روکش صندلی‌ها می‌پردازند یا در ایستگاه اتوبوس شیشه‌های جداره سرپناه را می‌شکنند تا قدرت بازو و جسارت خود را به رخ همسالان بکشند و جلب توجه و خودنمایی کنند. رها شدن انرژی عقده‌های سرکوفته خانوادگی و اجتماعی، ناکامی‌های فردی و جمعی و محرومیت‌های فرهنگی نیز در این حوزه قابل بررسی است و البته به بحث و دقت نظر در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی توده‌های مردم و طبقات جامعه نیاز دارد.

مالیات و خدمات: نظریه‌های کلاسیک مالیات که تا امروز نیز کاربرد دارند و اساس و پایه ارائه خدمات مطلوب و به روز به شهروندان محسوب می‌شوند، بر ایجاد یک نوع توازن ملموس و ذهنی میان اخذ مالیات و ارائه خدمات تاکید می‌کنند در حقیقت باید میان این 2 شاخصه رابطه معناداری وجود داشته باشد و یک راهکار اساسی این است که مالیات شهروندان به طور مستقیم و غیرمستقیم برای ارائه خدمات صرف شود و بعکس آن پولی غیر از مالیات برای ارائه خدمات هزینه نشود.

در چنین حالتی شهروندان می‌پذیرند و به عینه مشاهده می‌کنند که خدمات شهری نتیجه مالیاتی است که خودشان می‌پردازند و بالطبع در مقابل حفظ و صیانت از سازه‌های ارائه کننده این خدمات مسوولیتی دو چندان بر دوش خود احساس می‌کنند. در جامعه شهری، مشکلات نظام مالیاتی از یک‌سو و سیاست‌های کلان برای ارائه برخی خدمات دائمی یا متناوب از سوی دیگر از شکل‌گیری چنین تصوری جلوگیری می‌کند؛ در نتیجه هنگامی که فردی به تخریب سازه‌های شهری می‌پردازد، تصوری مبتنی بر ایجاد خسارت به شهرداری و نهادهای دولتی نظیر مخابرات دارد و ابدا به ضرر شخصی نمی‌اندیشد وندال‌ها تصور می‌کنند چون اموال عمومی متعلق به همه است، پس متعلق به هیچ‌کس نیست.

ضعف در اعمال قانون:‌ درباره تخریب اموال عمومی قوانین مفصلی وجود دارد و برای مثال قانونگذار برای برخی انواع وندالیسم تا 10 سال مجازات حبس در نظر گرفته است. مشکل اینجاست که این قوانین به گونه‌ای جامع و مانع و به صورت گسترده اعمال نمی‌شود. با این توضیح که اگر وندالیسم در خدمت هدفی بزرگ‌تر نظیر مخدوش کردن امنیت عمومی، ایجاد خطر فاحش برای دیگران و خسارت به یک نهاد خاص باشد، فرد متخلف از اعمال قانون درباره عملش می‌هراسد وگرنه تخریب مثلا یک باجه تلفن به صورت جزیی هرگز ترس از جریمه و اعمال مجازات را در بر ندارد. شاید تصور شود بیشتر تخریب‌ها هنگام شب یا دور از انظار عمومی انجام می‌شود؛ اما این موضوع که همگان نمونه‌های علنی  وندالیسم را به چشم دیده‌اند از ضعف اعمال قانون در این حوزه حکایت می‌کند. که بالطبع بر جسارت وندال‌ها برای تخلف آشکار می‌افزاید.

محمد بیگی درباره مبانی قانونی مقابله با وندالیسم به ماده 687 قانون مجازات و تعزیرات اسلامی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بنا به نص صریح قانون هر کسی وسایل و تاسیسات مورد استفاده عمومی را از قبیل شبکه‌های آب و فاضلاب، برق، نفت و تلفن و مراکز مخابرات و همچنین رادیو و تلویزیون و... یا علایم راهنمایی و رانندگی یا سایر علایمی که برای حفظ جان اشخاص یا تامین تاسیسات فوق در معابر نصب شده تخریب کند یا با ایجاد حریق به نقصان و از کار انداختن آنها بپردازد، اگر قصد وی اخلال در نظم عمومی و امنیت نظام باشد، محارب محسوب می‌شود و گرنه به 3 تا 10 سال حبس محکوم می‌گردد. تخریب اموال عمومی و وسایل عام‌المنفعه یکی از مصادیق جرایم ضد امنیت است و علاوه بر آن تخریب درختان و فضای سبز نیز طبق مفاد این قانون زیر عنوان قانون گسترش فضای سبز مشمول تعزیر و محکومیت است.»

وی در ادامه می‌افزاید: «اگر ماموران نیروی انتظامی یا عوامل نهادهای عمومی فردی را حین تخریب اموال عام‌المنفعه دستگیر کنند، وی به دادگستری معرفی می‌شود و علاوه بر نماینده سازمان و نهاد مربوطه به عنوان شاکی دادستان نیز در مقام مدعی‌العموم علیه وی اقامه دعوی می‌کند. براساس رویه قضایی نیز برای فرد متخلف مجازات حبس در نظر گرفته می‌شود که اغلب به دلیل نبود انگیزه‌های سیاسی و امنیتی به شکل تعلیقی درمی‌آید.»

راه‌های مقابله‌

برنامه‌ریزی برای مقابله با پدیده وندالیسم به تخصص‌های ویژه‌ای نظیر روان‌شناسی، جامعه‌شناسی،‌ علوم تربیتی، طراحی شهری و مدیریت نیاز دارد و اعمال آن از طریق روش‌های متنوعی صورت می‌گیرد. نظارت با ابزار مکانیکی که با روش‌هایی نظیر روشنایی، دوربین مدار بسته، قفل و چفت و بند، نگهبان، موانع فیزیکی و... انجام می‌شود، اولین راه‌حلی است که به ذهن می‌رسد و اغلب ناکارآمد است و حتی احتمال دارد در برخی موارد به گستاخ شدن وندال‌های حرفه‌ای منجر شود. مقابله با وندالیسم به تمهیدات ویژه‌ای نیاز دارد که اغلب کارآمدی کارکردهای جامعه‌ شهری را هدف می‌گیرند. افزایش مشارکت و مسوولیت‌پذیری اجتماعی، تبلیغ و اطلاع‌رسانی از طریق رسانه‌ها، درونی کردن فرهنگ شهروندی، آموزش، نمایش روابط دوستانه در محیط‌های شهری و برنامه‌ریزی مدیریتی تعدادی از راهکارهای آزموده شده برای کاهش وندالیسم هستند.

نکته مهمی که اغلب درباره آن غفلت می‌شود، ارزش‌های طراحی شهری در مقابله با وندالیسم است. برخی کارشناسان وندالیسم را نتیجه مستقیم کیفیت پایین برنامه‌ها، خدمات و سازه‌های شهری معرفی می‌کنند و بر اهمیت مضاعف آن بر وقوع خرابکاری تاکید دارند. طراحی شهری نباید در خدمت وندالیسم باشد و تحریک و تهییج کاربران را موجب شود. کیفیت پایین خدمات، احساس نارضایتی و بی‌ارزشی را نسبت به یک یا گروهی از سازه‌های شهری به وجود می‌آورد و می‌توان حدس زد برخی وسایل خدماتی به دلایلی از میزان تخریب بالاتری برخوردارند؛ تلفنی که پول می‌خورد، باجه خودپردازی که خدمات مطلوب ارائه نمی‌دهد؛ ایستگاهی که اتوبوس دیر به آن می‌رسد و حتی خود اتوبوس‌ها که شلوغ و پر از معضلات هستند، در معرض تخریب قرار دارند و بازسازی مدام آنها نیز راه به جایی نمی‌برد.

شناخت بافت اجتماعی و جر‌م‌شناسی در سطح محلات و مناطق شهر به همراه مسائل فنی طراحی برای ارائه خدمات مطلوب و مورد انتظار افراد جامعه، ضرورتی برای برنامه‌ریزی و طراحی سازه‌ها و خدمات شهری محسوب می‌شود.

وندالیسم را جنایتی خرد دانسته‌اند که می‌تواند زمینه‌ساز جرایمی بزرگ‌تر باشد و از این دیدگاه مقابله با آن برای رشد و بالندگی جامعه ضرورتی جدی است و بی‌توجهی به آن آثار جبران‌ناپذیری بر جای خواهد گذاشت. متاسفانه در کشور ما یک مانع جدی نیز پیش روی مقابله با این پدیده وجود دارد که ضعف آمارها و تحقیقات در این حوزه است. برنامه‌ریزی برای کاهش وندالیسم به دانستن معیارهایی نظیر وسعت، شدت، دامنه، تعدد و تنوع خرابکاری نیازمند است و این که تخریب در چه بخش‌هایی (بهداشتی، تفریحات، محیط زیست، خدمات، آموزش، ورزش و ...) صورت گرفته است. تنها تحقیق قابل ذکر در این زمینه آمارگیری سال 1374 در محدوده شهری تهران است که به همت شهرداری و موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران صورت گرفت و باقی تحقیقات محدود، کم‌دامنه و مقطعی بوده‌اند. خلاصه آن که تا پدیده‌ای شناخته نشود، مقابله با آن بی‌معنا خواهد بود و کاهش معضلی همچون وندالیسم در صورت شناسایی کامل نیز به عزم جدی مسوولان و تصمیم‌گیران کلان جامعه و فعالیت و دخالت مطلوب کارکردهای فرهنگی، فنی و تکنولوژیکی، آموزشی، تربیتی و رفاهی نیاز دارد.

در پایان تاکید می‌شود آموزش، تبلیغ و جلب مشارکت واژه‌های کلیدی مقابله با پدیده وندالیسم شهری هستند و بدون آنها  کاری از پیش نمی‌رود.

امین رحیمی‌