تلگرام، آزمون حکمرانی مجازی

شورای‌عالی فضای مجازی دی ماه ۱۴۰۳ به رفع فیلتر گوگل‌پلی وواتس‌آپ رأی مثبت داد و این دو اپلیکیشن از همان روز برای کاربران رفع فیلتر شدند. شهریور امسال هم الیاس حضرتی‌ رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت در گفت‌وگویی اعلام کرد که در مورد رفع فیلترینگ تصمیم‌گیرنده شورای‌عالی فضای مجازی است. با این حال آنجا به شکلی برخورد شد که دو پلتفرم واتس‌آپ و بخشی از گوگل رفع فیلتر شدند ودرمورد یوتیوب هم برای مدارس، دانشگاه‌ها و پژوهشگران اتفاق افتاد. 
او تأکید کرد: در مورد تلگرام هم قرار بود کار‌هایی صورت بگیرد و وزارت ارتباطات پیگیر مسائل فنی آن است و مذاکراتی در این زمینه صورت گرفته. 
بااین حال در روزهای اخیر باردیگر بحث رفع فیلترینگ تلگرام درفضای سیاسی و رسانه‌ای کشور بالا گرفته است. برخی از آغاز مذاکرات وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با مدیران این پلتفرم خبر دادند و برخی مدعی توافق احتمالی شدند. ماجرا از اظهارات چند نماینده مجلس آغاز شد که اعلام کردند مذاکرات میان وزارت ارتباطات و مدیران تلگرام وارد مرحله نهایی شده و احتمال دارد تا پایان هفته گذشته تصمیم قطعی برای بازگشایی این پیام‌رسان گرفته شود. این موضوع در حالی مطرح شد که برخی از توقف مذاکرات به‌دلیل ایرادات حقوقی سخن گفتند. به‌موازات این خبرها، رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها گزارش دادند که گفت‌وگوها برمبنای مصوبه شورای‌عالی فضای مجازی انجام می‌شود؛ مصوبه‌ای که شش شرط اصلی برای فعالیت دوباره پلتفرم‌های خارجی از جمله تلگرام تعیین کرده؛ شرط‌هایی مانند همکاری قضایی، حذف محتوای مغایر با قوانین کشور و حفظ امنیت کاربران ایرانی. با وجود گمانه‌زنی‌ها در مورد رفع فیلتر تلگرام و برخی ادعاها این اتفاق رخ نداد. از این رو، همه نگاه‌ها به تصمیم دولت دوخته شده تا مشخص شود آیا تلگرام نخستین سکوی خارجی در مرحله دوم رفع فیلترینگ خواهد شد یا خیر؟ 
اخبار منتشر شده در برخی رسانه نشان می‌دهد مذاکره با این پلتفرم به‌علت برخی ایرادات حقوقی فعلا متوقف شده‌ به‌طوری که عدم وجود ضمانت کافی برای بندهای توافق، ابهام در میزان پایبندی تلگرام به قوانین داخلی کشور و ابهام در تعریف مصادیقی مانند فعالیت‌های تروریستی مهم‌ترین نقدهای مطرح شده است. 
     
حکمرانی قانونمند در فضای مجازی 
با این حال حضرت آیت‌الله خامنه‌ای‌ رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر ضرورت حکمرانی قانونمند در فضای مجازی تأکید کرده‌اند،‌ به‌طوری که فضای مجازی‌ یکی از موضوعات مهم مورد تاکید رهبر انقلاب خطاب به دولتمردان دولت چهاردهم بود. ایشان شهریور سال گذشته و در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و دولت چهاردهم‌ گفتند: امروز فضای مجازی دیگر مجازی نیست بلکه واقعیت رو به توسعه در زندگی مردم است. بنابراین‌ در فضای مجازی باید حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد. 
رهبر انقلاب تعبیر سابق خود از فضای مجازی کشور به رها و ول بودن را ناشی از نبود حکمرانی قانونمند خواندند و گفتند: اگر در این زمینه خلاء قانونی دارید، قانون مورد نیاز را ایجاد کنید و براساس آن زمام کار را به‌دست بگیرید؛ همچنان که در همه دنیا با جدیت این کار را می‌کنند‌ به‌گونه‌ای که اکنون می‌بینید که فرانسوی‌ها آن فرد را به‌خاطر نقض حکمرانی خود بازداشت کرده‌اند. 
ایشان با تأکید بر این‌که «نقض حکمرانی قابل قبول نیست و نباید اجازه دهید حکمرانی شما را نقض کنند»، فرمودند: اگر فضای مجازی در کشور قانونمند شود، تبدیل به فرصت می‌شود اما بدون حکمرانی قانونمند، به تهدید تبدیل خواهد شد. 
     
قدرت نرم فضای مجازی
رهبر انقلاب شهریور سال ۱۳۹۴ نیز در دیدار اعضای شورای‌عالی فضای مجازی آن زمان، با اشاره به تأثیرگذاری گسترده فضای مجازی به‌عنوان یک قدرت نرم فوق‌العاده در عرصه‌های مختلف از جمله فرهنگ، سیاست، اقتصاد، سبک زندگی، ایمان، اعتقادات دینی و اخلاقیات، بر لزوم طراحی مناسب و دقیق برای حفظ حریم امنیت فکری و اخلاقی جامعه در این عرصه تأکید کردند و افزودند: «لازمه حضور فعال و تأثیرگذار در فضای مجازی، تمرکز در تصمیم‌گیری، جدیت در اجرا بدون از دست دادن زمان، هماهنگی میان دستگاه‌ها و پرهیز از موازی‌کاری و تعارض است. »
بررسی سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی نشان می‌دهد ایشان بارها بر کاربردهای فضای مجازی و حکمرانی قانونمند در این فضا تأکید کرده‌اند؛ همچنان که کشورهای مختلف دنیا از جمله آمریکا و همچنین اروپا قوانین سختگیرانه‌ای برای آن وضع کرده‌اند. امروز گسترش روزافزون استفاده از شبکه‌های اجتماعی در جهان موجب شده بسیاری از کشورها برای مدیریت فضای مجازی و جلوگیری از سوءاستفاده از آن،‌ قوانین سختگیرانه‌ای وضع کنند. 
     
نصب تلگرام توسط ۴۰میلیون ایرانی 
برآوردها و آمار‌های غیررسمی حاکی از آن است که تعداد کاربران تلگرام به یک میلیارد نفر رسیده. با این حال کاربران ایرانی تلگرام حدود ۴۰میلیون نفر هستند که نفوذ این پیام‌رسان‌خارجی را بین کاربران ایرانی نشان می‌دهد و ایران در این پلتفرم خارجی بعد از هند، در رتبه دوم از نظر تعداد کاربر قرار دارد. 
حالا که خبرها و اظهارنظرها درباره احتمال رفع فیلتر تلگرام است و با وجود اختلاف دیدگاه‌ها باید پذیرفت که نفوذ تلگرام در میان کاربران ایرانی حتی پس از چند سال فیلترینگ همچنان بسیار بالاست. بنابراین تصمیم‌گیری درباره آینده فعالیت تلگرام در کشورمان نیازمند رویکردی واقع‌بینانه و مبتنی بر قانونگذاری هوشمند است؛ قوانینی که هم از امنیت و منافع ملی صیانت کند و هم ضمن رعایت حقوق کاربران، نظم و پاسخگویی را بر فضای ارتباطی حاکم سازد. به بیان دیگر، ادامه حضور یا بازگشت رسمی تلگرام در کشور تنها در صورتی دوام‌پذیر خواهد بود که این پلتفرم به الزامات قانونی جمهوری اسلامی ایران تمکین کرده و در چارچوب مقررات داخلی عمل کند.