دوربین به‌مثابه سلاح

در این گزارش با سه کارگردان بخش مقاومت که فیلم‌شان در جشنواره پذیرفته شده‌، درباره چالش‌های فیلمسازی در این حوزه صحبت کردیم. محسن محبی، کارگردان فیلم «تارادیس» با موضوع دانش‌آموزان شهید جنگ۱۲ روزه، محمد‌حسین مختاریه، کارگردان فیلم «راویان آتش» درباره خبرنگاران شهید و محمد‌مهدی فکریان، کارگردان فیلم-انیمیشن «کودک و جنگ» که خودش نام اصلی آن را «کلاغ» می‌داند، جزو سازندگانی هستند که برای تهیه این گزارش به‌سراغ آنها رفتیم. 
   
دانش‌آموزی که ستاره‌ای در آسمان شد
یکی از اولین فیلمسازانی که به‌سراغش رفتیم، محسن محبی است. محبی در گذشته فیلم «نابغه» را درباره دانش‌آموزان نابینا ساخته اما برای جشنواره ارسال نکرده است. محبی که امسال با فیلم «تارادیس» با محوریت جنگ ۱۲ روزه در جشنواره فیلم‌کوتاه حضور دارد، درباره این فیلم به خبرنگار جام‌جم گفت: امسال، بعد از جنگ ۱۲ روزه‌ای که رخ داد، با توجه به این‌که بسیاری از شهدای این جنگ، دانش‌آموزان بی‌گناه بودند، ایده‌ای در ذهنم شکل گرفت. فکر کردم که چگونه می‌توانم قدمی برای این دانش‌آموزان بردارم و این ایده به ذهنم رسید که داستان را دو ماه جلوتر از زمان ساخت فیلم یعنی به اول مهر و بازگشایی مدارس ببرم و روایتی از یک کلاس درس را بدون حضور یکی از همکلاسی‌ها تصویر کنم، این همکلاسی دو ماه قبل در جنگ ۱۲ روزه شهید شده است. محبی با بیان این‌که ابتدا تحقیقات میدانی این کار را در مدارس مختلف شروع کردم تا بررسی کنم کدام مدرسه واجد شرایط مد نظرم است‌، عنوان کرد: در نهایت به یک مدرسه و دانش‌آموزی به‌نام تارا حاجی‌میری رسیدم. تارا به‌همراه پدر و مادرش در جنگ ۱۲ روزه به شهادت رسیدند و متاسفانه هیچ‌کس از خانواده‌شان باقی نمانده بود. برای تهیه مستند و تحقیقات، ما با عموی تارا صحبت کردیم. هیچ‌کدام از اعضای خانواده تارا منصب خاصی نداشتند و مادر و پدرش از خانواده‌ای معمولی بودند و خودش هم دانش‌آموز کلاس چهارم ابتدایی بود. او درباره نام این فیلم توضیح داد و گفت: تارا اسم همان دانش‌آموز شهید است. تارا به‌معنای ستاره است و «تارادیس» یعنی مثل ستاره و تندیس. در ادبیات فارسی، این اسم القاکننده مفهوم شهادت است، چون شهدا مثل ستاره‌اند. 
   
همه‌چیز واقعی پیش رفت
این فیلمساز کوتاه درباره چگونگی ساخت فیلم تشریح کرد: به این فکر کردم اگر بخواهم فیلمی را بسازم، به‌طور طبیعی باید گروه بازیگری را به کار دعوت کنم‌ اما ایده‌ای به ذهنم رسید که به‌جای بازیگران حرفه‌ای، از افراد واقعی استفاده کنم. گفتم حتی اگر نتیجه ندهد، اشکالی ندارد، چون کار را واقعی پیش برده‌ایم و توقع بازیگری حرفه‌ای هم از آنها نداریم. به مدرسه تارا رفتم و همکلاسی‌های واقعی او و معلم واقعی‌اش را برای فیلم آوردم. با بچه‌ها چند روز صحبت کردم و سناریویی که نوشته بودم را با آنها در میان گذاشتم. به دلیل این‌که بازیگران، حرفه‌ای و آموزش‌دیده نبودند، ترجیح دادم برای واقعی‌تر‌شدن فیلم، از دیالوگ استفاده نکنم و داستان را بیشتر با قاب‌بندی، بازی بچه‌ها و سناریوی طراحی‌شده منتقل کنم. به همین دلیل، کلام را به طور کامل از فیلم حذف کردم و سعی کردم سناریو را طوری بنویسم که با حضور بچه‌ها در کلاس، پیام فیلم منتقل شود. او با بیان این‌که خوشبختانه بچه‌ها خیلی بهتر از آنچه تصور می‌کردم، پیش رفتند، افزود: بچه‌ها فوق‌‌العاده عمل کردند. فیلم پنج دقیقه شد و حدود شش دقیقه هم مستند به آن شامل مصاحبه با بچه‌ها و عموی تارا اضافه کردم. در مجموع، فیلم ۱۱ دقیقه شد و از نتیجه آن خیلی راضی بودم، چون همه چیز واقعی بود: کلاسی که ضبط کردیم، کلاس واقعی تارا بود، دانش‌آموزان، همکلاسی‌های واقعی او بودند و معلم هم معلم واقعی‌اش بود. 
   
کار‌کردن با بچه‌ها سخت بود
محبی درباره چگونگی تامین بودجه و چالش‌های ساخت این فیلم عنوان کرد: بخشی از هزینه‌ها شخصی بود و بخشی را با تعامل با آموزش‌وپرورش تامین کردم، چون فیلم هم‌راستا با اهداف آنها بود اما چالش اصلی، مالی نبود بلکه کار‌کردن با بچه‌ها بود، چون تا به حال با این گروه سنی کار نکرده بودم و بچه‌ها هم تجربه بازیگری نداشتند. به‌عنوان مثال، سر ضبط، گاهی یکی از بچه‌ها گریه می‌کرد که دوستش پاک‌کنش را برده!... این موضوع کار را سخت می‌کرد اما به هر حال اقتضای کار با بچه‌ها بود. این فیلمساز درباره احساسش پس از ساختن و دیدن فیلم گفت: اولین بار که فیلم را دیدم، گریه‌ام گرفت. حس نابی بود و لحظه‌شماری کردم که فیلم را در بازگشایی مدارس به همه نشان دهم تا دانش‌آموزان بیشتری آن را ببینند. هرکس فیلم را دید، حس خوبی گرفت. با توجه به تجربه جنگ ۱۲ روزه، غم آن برای‌مان قابل درک بود. همیشه می‌گفتند شما جنگ را ندیده‌اید اما فکر نمی‌کردم روزی برسد که بگویم من هم جنگ را تجربه کرده‌ام. آن ترس و تنش برایم فراموش‌نشدنی است. ساختن و دیدن این فیلم، آن روزهای پراسترس را به یادم می‌آورد‌؛ روزهایی که جان بسیاری را گرفت و خیلی‌ها را به شهادت رساند و امیدوارم این‌روزها دیگر تکرار نشود. 
   
فیلمی درباره حضور شجاعانه خبرنگاران در جنگ
 محمد حسین مختاریه که پیش از این فیلم «آرزوهای بزرگ» را در حوزه مقاومت ساخته، امسال کارگردانی فیلم کوتاه «راویان آتش» را به عهده گرفته است. او درباره فیلمش و انگیزه ساخت آن سؤال می‌کنیم. او درباره این اثر به جام‌جم می‌گوید: «این فیلم درباره حضور و شجاعت خبرنگاران و مستندسازان است. در این میان، سردمدار این حوزه، شهید آوینی است. ما در این اثر به ایشان و آن لحظاتی که به شهادت رسیدند و روی مین رفتند، ادای دین کرده‌ایم. 
   
استفاده از تصاویر آرشیوی برای اولین‌بار
او با بیان این‌که بسیاری از این تصاویر آرشیوی، پیش‌تر در هیچ‌جا نمایش داده نشده بود، افزود: ما با تلاش بسیار و پس از درخواست‌های مکرر، موفق شدیم این تصاویر را برای اولین استفاده در فیلم مستند خود به‌دست آوریم. از جمله افرادی که از تصاویرشان استفاده کردیم می‌توان به محمدعلی عابدی، محمدکاظم کول‌آبادی و مسعود دهنوی اشاره کرد.  کارگردان فیلم کوتاه راویان آتش خاطرنشان کرد: در حین تولید و تدوین فیلم، با جنگ ۱۲ روزه اسرائیل مواجه شدیم. این فیلم از دی‌ماه امسال آغاز شد و در اسفندماه، همزمان با بررسی آرشیوها و تحلیل مصاحبه‌ها، تدوین را شروع کردیم. در جریان این جنگ، جرقه‌ای در ذهنم زده شد‌؛ همه دنیا شاهد بودند که سحر امامی، در پخش زنده شبکه خبر استودیو را ترک نکرد و به اصول حرفه‌ای و انسانی خود پایبند ماند. ما این لحظات را نیز در انتهای فیلم به نمایش گذاشتیم و مقایسه‌ای بین حضور شجاعانه خبرنگاران زیر آتش و گلوله‌های دشمن با شبکه‌های معاند انجام دادیم. مختاریه با بیان این‌که حدود ۳۰ اثر ساخته‌ام که بیشترشان مستند هستند، افزود: این فیلم مستند، اولین اثر جدی من در زمینه دفاع‌مقدس و محور مقاومت است. برای تامین بودجه این پروژه، خودم تهیه‌کنندگی را بر‌عهده گرفتم و به‌دنبال حمایت سازمان خاصی نرفتم. اکثر عوامل تولید از بچه‌های نیشابور و انجمن سینمای جوان این شهر بودند. 
   
انیمیشنی در جهت کاهش استرس کودکان در برابر جنگ
محمد مهدی فکریان که در گذشته فیلم‌کوتاه «انتحار» را ساخته است، این‌بار کارگردانی فیلم-انیمیشن «کودک و جنگ» را به عهده گرفته است، درباره این اثر به جام‌جم می‌گوید: «با آغاز جنگ ۱۲‌روزه ایران، این اتفاق رخ داد که احساس کردیم برای کودکان، به‌ویژه گروه سنی دو  تا شش سال که بخشی از مخاطبان جامعه هستند، هیچ محتوای مناسبی تولید نشده و با اتفاقاتی مانند موشک، درگیری و صداهایی که هر شب می‌شنیدند، ناآشنا هستند. از سوی دیگر، خانواده‌ها نیز در ابتدای جنگ از نظر روان‌شناختی هنوز آمادگی نداشتند و استرس‌هایی که خودشان تجربه می‌کردند را به کودکان منتقل می‌کردند. به همین دلیل به این فکر افتادیم کاری انجام دهیم. تصمیم گرفتیم یک مجموعه سریالی تولید شود که قبل از شروع آن، جنگ خوشبختانه به پایان رسید و ادامه تولید آن مجموعه متوقف شد اما تصمیم گرفتیم اتفاقات مرتبط با جنگ را به زبان کودکان و با استفاده از تمثیل برای‌شان توضیح دهیم تا بتوانیم از استرس و التهابی که دچارش شده‌اند، بکاهیم. به‌همین دلیل، در اولین قسمت از پرتاب موشک‌ها و سامانه‌هایی که از اصابت موشک‌ها جلوگیری می‌کنند، شروع کردیم. او با بیان این‌که کل داستان به زبان تمثیل روایت می‌شود، افزود: موشک‌هایی که وارد آسمان شهر می‌شوند، به کلاغ‌ها تشبیه شده‌اند و نور پدافند یا رهگیرهایی که این موشک‌ها را منهدم می‌کنند، به ستاره‌های دنباله‌دار تمثیل شده‌اند. در این داستان، به کودکان گفته می‌شود که با ورود کلاغ‌ها به شهر، قهرمانانی هستند که از شهر محافظت می‌کنند. این قهرمانان، ستاره‌های دنباله‌دار هستند که اجازه نمی‌دهند کلاغ‌ها وارد شهر شوند. صداهایی که کودکان شب‌ها هنگام خواب می‌شنوند، صدای این ستاره‌هاست که از آسمان و خانه‌های‌شان محافظت می‌کند. فکریان با یادآوری این‌که این اولین تجربه‌ام در ساخت فیلم انیمیشن بود، ادامه داد: انگیزه‌ام کاهش استرس‌هایی بود که خودم در کودکی تجربه کرده بودم. این کار خودجوش، از دغدغه شخصی‌ام ناشی می‌شد و درگیر سازمان یا مسائل خاصی نشدم که چالش جدی‌ای ایجاد کند. 

راویان آتش و باروت 
مختاریه درباره نحوه ساخت «راویان آتش» عنوان کرد: کل موضوع فیلم درباره حضور شجاعانه خبرنگاران است که بدون هیچ چشم‌داشتی، با دست خالی و تنها با یک دوربین، در خط مقدم جبهه‌ها حضور یافتند و تصاویر و عکس‌های بی‌نظیری ثبت کردند. ما از این تصاویر آرشیوی، شامل فیلم‌های هشت و ۱۶ میلی‌متری استفاده کردیم و آنها را به فرمت مناسب تبدیل کردیم تا در یک فیلم مستند ۲۵ دقیقه‌ای، بدون این‌که مخاطب خسته شود، ارائه دهیم. به دلیل این‌که متولد نیشابورم، در این فیلم به چند نفر از خبرنگاران و مستندسازان این شهر نیز پرداخته‌ایم. این افراد در دوران دفاع مقدس، جنگ تحمیلی و همچنین جنگ‌های اخیر مانند جنگ با داعش، غزه و لبنان، با شجاعت تمام و بدون هیچ سلاحی، تنها با یک دوربین، به ضبط تصاویر بکر و منحصربه‌فرد پرداختند.