فرصت برای مدیریت آب کم است

اقلیم کشور ماخشک و نیمه‌خشک است و متوسط بارش سالانه ایران در بلندمدت حدود ۲۵۰ میلی‌متر ویک‌سوم متوسط دنیا است. همچنین متوسط تبخیر و تعرق آب در دنیا ۷۰۰ تا ۷۵۰ میلی‌متر و درایران حدود۲۰۰۰میلی‌متر است؛ درواقع میزان بارش در ایران یک‌سوم متوسط دنیا و میزان تعرق و تبخیر سه برابر متوسط دنیا است. از نظر رتبه‌بندی بارندگی، سال آبی جاری در جایگاه ۵۳ از ۵۷ سال گذشته قرار دارد که آن را در میان سال‌های بسیار خشک قرار می‌دهد.  یکی از مشکلات کشور روند بی‌رویه مصرف آب است که با میزان بارش‌ها و شرایط منابع آبی کشور همخوانی ندارد، به‌طوری که بخش قابل‌توجهی از شهروندان، دو برابر یا حتی بیشتر از حد تعیین‌شده مصرف آب دارند. موضوع بعدی که باید مورد توجه قرار بگیرد، جلوگیری از هدررفت آب به خصوص در شبکه توزیع است، زیرا شبکه انتقال و زیرساخت‌های آن فرسوده است که موجب نشت و هدررفت آب در حجم بالا می‌شود. با این حال کاهش میزان بارش‌ها در کشور طی سال‌های اخیر، علاوه بر تشدید بحران آب، سبب برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی و پدیده فرونشست زمین در برخی مناطق کشور شده است.میزان بارش‌ها در سال آبی جاری ۳۴ درصد کمتر از متوسط بلندمدت بوده و برخی استان‌ها مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر بیش از ۵۰ درصد کاهش بارندگی را تجربه کرده‌اند و استان‌هایی مانند تهران، اصفهان، خراسان رضوی، هرمزگان و مرکزی در وضعیت قرمز آبی قرار دارند. برخی از شهرها مانند تهران، مشهد، اراک، ساوه، یزد، اصفهان و بندرعباس درگیر تنش آبی شده‌اند. 
 
کاهش ۱۷ درصدی حجم آب سدها
فیروز قاسم‌زاده، مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور هم با اشاره به کاهش بارش‌ها اعلام کرد: براساس جدیدترین گزارش هفتگی شاخص‌های مهم آب و برق در خصوص بارش‌های منتهی به ۱۵ فروردین ۱۴۰۴، میزان ورودی آب به مخازن سدهای کشور در سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۳۸درصد کاهش یافته است. وی افزود: میزان ورودی به مخازن سدهای کشور در سال آبی گذشته برابر ۲۱.۲۱میلیارد متر مکعب بوده و اکنون معادل ۱۳.۱۵میلیارد مترمکعب است‌؛ همچنین آمارها تا ۱۵ فروردین امسال نشان می‌دهد که حجم آب موجود مخازن سدهای کشور با ۱۷ درصد کاهش نسبت به سال گذشته به ۴۸ درصد رسیده است. مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور گفت: میزان خروجی آب از مخازن سدهای کشور در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته با ۵ درصد کاهش از ۱۳.۶۴میلیارد مترمکعب به ۱۲.۹۷میلیارد مترمکعب رسیده است. 
 قاسم‌زاده تاکید کرد: از سدهای تهران، سد امیرکبیر دارای ۱۳ درصد پرشدگی، سد لار ۲ درصد پرشدگی و زنجیره لتیان- ماملو دارای ۱۶ درصد پرشدگی است. همچنین درصد میزان پرشدگی سد زاینده‌رود استان اصفهان‌، سدهای دز، کرخه و مارون استان خوزستان‌، سد سردشت استان آذربایجان غربی‌، سد جگین استان هرمزگان‌، سد رئیسعلی دلواری استان بوشهر‌، سد کینه ورس استان زنجان‌، سد آزاد استان کردستان‌، سدهای وشمگیر، گلستان و بوستان استان گلستان‌، سدهای پیشین و کهیر استان سیستان و بلوچستان و سد کمال صالح استان مرکزی ۲۵ تا ۷۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته کاهشی بوده است. 
 
حل بحران آب با تدابیر لازم
محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه‌ای که باهدف بررسی موضوع آب سه استان اصفهان،یزد و چهارمحال و بختیاری برگزار شد، گفت: بحران واقعی آب نه‌تنها استان بلکه بخش‌هایی از کشور را دربرگرفته است اما هدف دولت، حل مسأله و تبیین مسائل با مردم است و اطمینان می‌دهیم که با تصمیمات اتخاذشده در شورای عالی آب و پیگیری و اجرای طرح جامع آب، این بحران قدیمی در دولت وفاق ملی حل می‌شود و سامان می‌یابد. وی تاکید کرد: همدلی، تفاهم، انسجام، صمیمیت و مسئولیت مشترک تنها راه‌حل بحران آب است و وزارت نیرو با عملیاتی‌کردن طرح جامع آب مسأله قدیمی و مزمن آب در کشور را در دولت چهاردهم مدیریت و حل خواهد کرد. 
 
مدیریت آب بخش کشاورزی نیازمند برنامه ملی
نبی‌الله رشنو، مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت جهاد کشاورزی گفت: مدیریت آب بخش کشاورزی نیازمند تهیه و ابلاغ برنامه ملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی است. وی افزود: به‌طور حتم تشدید خشکسالی‌ها تهدیدی جدی برای امنیت غذایی کشور است‌؛ بنابراین عبور از این بحران نیز مستلزم اجرای راهکارهای پایدار و همکاری دولت و مردم برای تضمین مدیریت ریسک در سرمایه‌گذاری و راهکارهای کلان و مشارکت همگانی است. 
رشنو تصریح کرد: تهیه و ابلاغ یک برنامه ملی برای سازگاری با تغییرات اقلیمی در همه حوزه‌های کشاورزی و نظارت دقیق بر اجرای آن به‌عنوان یک راهبرد بلندمدت، از الزامات مدیریت خشکسالی است. 
 
۲۶ همت برای تقویت آبخیزداری
رحیم زارع سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه سال ۱۴۰۴ هم گفته است که برای تقویت فضای آبخیزداری و آبخوان‌داری، ۲۶ هزار میلیارد تومان منابع پیش‌بینی شده تا از این طریق بتوان آب‌های سطحی را مهار کرده تا به نفع حوزه کشاورزی استفاده شود. همچنین مجلس پیرو مصوبه خود، ۱۰ هزار میلیارد تومان منابع جهت لایروبی قنوات و آب‌رسانی از طریق کانال و ساماندهی قنوات نیز پیش‌بینی کرده است. 

راهکارهای مدیریت بحران آب
حسین فرهمند، کارشناس حوزه مدیریت منابع آبی می‌گوید: علاوه بر خشکسالی و کاهش بارش‌ها، دلایل دیگری نیز در تشدید بحران آب نقش دارند، مصرف بالای آب در بخش کشاورزی یکی از این دلایل است که حدود ۹۰ درصد آب کشور در این بخش مصرف می‌شود که راندمان پایینی دارد و بخش زیادی از آن هدر می‌رود.وی تاکید کرد: عدم آمایش سرزمینی صحیح یکی دیگر از دلایل است. بسیاری از صنایع و جمعیت‌ها در مناطق کم‌آب مانند یزد و اصفهان متمرکز شده‌اند، بدون این‌که منابع آبی کافی برای تأمین نیازهای آنها وجود داشته باشد. دولت صنایع را ملزم به استفاده از پساب کرده اما هنوز بسیاری از واحدهای صنعتی به منابع آب متعارف وابسته‌اند. 
فرهمند تاکید کرد:اصلاحات ساختاری در سیاست‌های آبی، بهینه‌سازی مصرف آب در بخش کشاورزی و اجرای روش‌های نوین آبیاری می‌تواند تا ۴۰ درصد مصرف آب کشاورزی را کاهش دهد. همچنین سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب، توسعه تصفیه‌خانه‌ها و الزام صنایع به استفاده از پساب می‌تواند فشار بر منابع آبی را کاهش دهد.
آمارها نشان می‌دهد که خشکسالی و تغییرات اقلیمی تأثیر شدیدی بر منابع آبی کشور گذاشته و بدون مدیریت دقیق، بحران آب در سال‌های آینده تشدید خواهد شد. حال با توجه به کاهش بارش‌ها و روند مصرفی آن در کشور، برای گذر از بحران کم‌آبی نیازمند یک مدیریت کارآمد هستیم و باید امروز در مورد آب تصمیم‌گیری جدی صورت بگیرد.