تونلی به قدمت ۱۰۰ ساله در مرکز شهر کشف شد

بهزاد چوپانکاره در جریان بازدید خبرنگاران از روند احیاء تونل تاریخی میدان ده دی مشهد، گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهد این تونل از غرب تا بیمارستان امام رضا (ع)، از سمت جنوب تا چهارراه لشکر و از سمت شرق تا محله سرشور و در زیر خیابان امام خمینی (ره) و پیاده رو‌ها و مناطق مسکونی امتداد داشته باشد.
وی ادامه داد: به دلیل عبور مسیر کال قره خان از این تونل، مازاد آب و گل و لای در این مکان جمع شده بوده که در ابتدای خاکبرداری عملیات لجن برداری صورت گرفت و سپس وارد گمانه زنی شدیم.
مدیر پروژه بافت‌های تاریخی سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری بیان کرد: اولین مستندات این تونل مربوط به سال ۱۳۵۲، مستندات دوم مربوط به سال ۱۳۶۸ زمان ساختن کال قره خان و سپس در سال ۱۳۹۲ این سازه معماری هنگام عملیات حفاری ایجاد لوله جمع‌آوری آب‌های سطحی در زیر سطح خیابان امام خمینی (ره) یک سازه معماری مهم با دیوار‌های ضخیم با مصالح مرغوب کشف و در آن زمان گفته شد شاخه اصلی این تونل بیش از ۶۰ متر طول دارد.
چوپانکاره بیان کرد: با توجه به اهمیت موضوع شناسایی، گمانه زنی و بازسازی و احیای تونل قدیمی، موضوع خاکبرداری و تخلیه رسوبات و گمانه زنی تونل قدیمی میدان ده دی از ابتدای سال ۱۴۰۳ به همت سازمان بازآفرینی و تلاش برای حفظ و بازآفرینی بافت‌های تاریخی وارد جریان تونل شدیم و با همکاری اداره کل میراث خاکبرداری این مکان انجام شده است. 
وی افزود: در حال حاضر در چندین مرحله بالغ بر ۹۰۰ مترمکعب خاک و ضایعات و رسوبات از داخل تونل تخلیه و قسمتی از این تونل قدیمی ۷۰ متر طول از تونل به پهنای ۹.۵ و ارتفاع ۴.۵ بازگشایی شده است و نکته مهم این است که این تونل را سازه چینه از زیر کار شده یعنی در ابتدا شالوده کنار کار و سپس پی زده شده و به صورت مخروطی بالا آمده است و بعد دیوار ۸۰ سانتی را روی آن احداث کردند.
مدیر پروژه بافت‌های تاریخی سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری مشهد با اشاره به اینکه در بدنه دیوار‌های دو طرفه تونل نیز ستون‌های چوبی در فواصل دو متری تعبیه شده است، گفت: جنس این چوب ها، چوب درخت توت است که به علت مقاومت و تراکم بالای چوب آن برای دو موضوع چوب بست و جلوگیری از لرز و رعشه بنا استفاده شده است.
چوپانکاره افزود: این تونل بر اساس کاوش‌های صورت گرفته، فرعیات زیادی داشته و یک شهر زیر زمینی بوده و در این تونل، جنبه‌های زیبایی بسیار رعایت شده است. هر طاق دارای تزیینات است و آجرکاری‌های نامنظم رومی و ۹ طاق مختلف در حالت چیدمان هست که نشانگر ایجاد فضای متفاوت و زیبا برای رفت و آمد افراد در اینجا بوده است.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر خاکبرداری که به اتمام رسید وارد فاز مطالعه خواهیم شد و پس از اخذ مجوز‌های لازم یک الی دو مورد گمانه زنی جدید باید انجام شود که بخش‌های جدید تونل باز شود و فرعی‌های جدید تونل شناسایی می‌شود.
مدیر پروژه بافت‌های تاریخی سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری مشهد با اشاره به اینکه در زمان ساخت تنها فرعی فعلی این تونل، از سنگ قبر‌هایی که در کنار گورستان کهنه این منطقه بوده است ۱۳ سنگ در ورودی بازگشایی پایه استفاده شده است، گفت: در انتهای تونل و در قسمت جداره دیوار‌ها از سنگ قبر استفاده شده به طول نزدیک دو متر و روی این سنگ قبر نقوشی به خط نستعلیق و تزئیناتی کنده کاری گل و ستاره به کار رفته است که به نظر می‌رسد از قبرستان قدیمی در محدوده کارگاه ساخت تونل به اینجا منتقل شده که همه گویای این است که این سازه محل عبور مردم بوده است.
وی ادامه داد: یک تفاوتی در سنگ قبر‌ها در گذشته وجود داشته و این است که این سنگ قبر‌ها صندوقی شکل می‌باشد که فقط روی مزار قرار میگیرد و باتوجه به رتبه، درجه، مقام، منزلت و ثروت هر فردی متفاوت بوده است و سنگ قبری که مربوط به دوران صفوی است در این مکان برعکس کار شده البته تعداد زیادی از آن‌ها رو به ما نیست، اما یکی از سنگ‌ها را به رو گذاشتند.
وی عنوان کرد: به منظور مطالعه و همچنین بازگشایی تونل تاریخی خیابان ده دی،  ۵ میلیارد تومان اعتبار از سوی مدیریت شهری به این موضوع اختصاص پیدا کرده است.
چوپانکاره با بیان اینکه ابعاد این تونل مشخص نیست و بر اساس یافته‌ها پیش بینی می‌شود؛ از یک سمت به طرف باغ ملی و از سمت غرب تونل نیز به طرف کوهسنگی و بیمارستان سینا ادامه پیدا می‌کند، گفت: در مجاورت این تونل آبراهی وجود دارد که احتمالا بقایای یکی از قنات‌های جاری در مشهد است و قدمت آن به مراتب بیش از این سازه معماری برآورد می‌شود این سازه قدمت تاریخی بالایی دارد و لازم است برای تعیین تاریخ دقیق سخت این تونل و شناسایی کامل آن مطالعاتی در آینده صورت گیرد و با توجه به ویژگی‌های معماری و تاریخی که این سازه دارد می‌توان با استحکام بخشی آن به عنوان یک جاذبه گردشگری در معرض دید قرار گیرد که این امر مستلزم هماهنگی دستگاه‌هایی همچون استانداری، شهرداری، شورای شهر و سایر نهاد‌های زیربط است.
مدیر پروژه بافت‌های تاریخی سازمان بازآفرینی فضا‌های شهری شهرداری مشهد افزود: هم‌اکنون، شهرداری به منظور مرمت آن ورود پیدا کرده و در حال خاک برداری هستیم و با کمک میراث فرهنگی مشغول مرمت این تونل هستیم. در تلاشیم این تونل، بازآفرینی، مرمت و آماده سازی شود و در اختیار همشهریان عزیز قرار گیرد.

بهره برداری از تونل تاریخی ده دی، تا پایان سال جاری جهت بازدید عموم 
در ادامه محمود عبداله‌زاده؛ مدیرعامل سازمان عمران و باز آفرینی فضا‌های شهری شهرداری مشهد گفت: طبق بررسی‌های انجام شده، این تونل جهت حمل و نقل و تردد در زیر شهر ساخته شده و بر اساس گمانه زنی‌ها نزدیک به صد سال قدمت دارد.
وی افزود: این تونل به لحاظ ساخت و معماری، بسیار با استحکام ساخته شده و این مسئله را سازمان نظام مهندسی نیز تائید کرده؛ در بعضی قسمت‌ها از چوب به طول ۲ متر استفاده شده که این اقدام موجب گرفته شدن بار ضربه و زلزله شده است.
عبداله زاده بیان کرد: احتمال می‌دهیم که تونل دارای آب انبار باشد و به آب انبار محدوده خیابان امام خمینی (ره) متصل شود؛ امیدواریم که بتوانیم پس از انجام اقدامات لازم و همچنین تائیدیه میراث فرهنگی، تا پایان سال تونل را جهت بازدید عموم به بهره‌برداری برسانیم و اگر این اتفاق حاصل شود، قطعا تونل تاریخی ده دی یک برند هویتی برای شهر مشهد خواهد بود.