چاقوی تحریم، دست دلار را برید

اخیرا روزنامه آمریکایی واشنگتن‌تایمز با هشدار نسبت به تبعات سیاست تحریم آمریکا بر جایگاه دلار در اقتصاد جهانی اعلام کرد که سهم دلار از ذخایر جهانی ارز، از۷۳درصد درسال۲۰۰۱ به ۴۷درصد درسال۲۰۲۲ رسیده است‌؛ گرچه جانت یلن، وزیر خزانه‌داری آمریکا اخیرا هشدار داده بود جنگ‌ها باعث دورشدن کشورها از دلار شده و انتظار می‌رود ارزش دلار به‌عنوان یک سرمایه ذخیره در جهان رو به کاهش باشد اما در واقع این سیاست‌های دولت بایدن در سال‌های گذشته بوده که کشورها را روزبه‌روز از دلار آمریکا دورتر کرده است.  شروع تحریم‌های آمریکا و برخی کشورهای دنیا علیه روسیه از فوریه۲۰۱۴ با جداشدن کریمه از اوکراین و الحاق به روسیه رقم خورد. این تحریم‌ها بعد از جنگ روسیه و اوکراین از فوریه۲۰۲۲ یعنی دو سال پیش شدت گرفت‌. گرچه ابتدا روسیه دچار مشکلات اقتصادی نظیر سقوط روبل شد‌ اما در ادامه این تحریم‌ها بیشتر به ضرر کشورهای دیگر پیش رفت. برآوردها حاکی از زیان ۱۰۰میلیارد یورویی کشورهای اتحادیه اروپا بر اثر تحریم روسیه است‌. اقدام بعدی روسیه در قبال این تحریم‌ها، ممنوعیت کامل واردات مواد غذایی از کشورهای کانادا، استرالیا، نروژ، ژاپن، آمریکا و اتحادیه اروپا و جایگزین کردن منابع تأمین مواد غذایی خود از کشورهایی مانند ایران و سوریه بود. 
 
پیمان‌های دوجانبه پولی
روزی که آیت ا...خامنه‌ای رهبر معظم ایران، پیشنهاد حذف دلار ازمعاملات اقتصادی با سایر کشورها را داد، کمتر کسی فکر می‌کرد این ایده مسیری برای خروج همه کشورهای تحریم شده توسط آمریکا باشد‌. درسال‌های اخیر دولت‌ها با توسعه دیپلماسی اقتصادی، پیمان‌های پولی چندجانبه را در دستور کار خود قرار دادندوبه‌این‌ترتیب تأثیر دلار دراقتصاد ایران و سایر کشورها به‌شدت کاهش یافت. در این باره می‌توان به مبادلات روبلی ـــ ریالی میان ایران و روسیه اشاره کرد که از اوایل سال۱۴۰۱ در بانک مرکزی کلید خورد. سهم یوان چین هم درمبادلات جهانی زیادشده تاجایی که اخیرا نهاد سوئیفت اعلام کرد براساس ارزش معاملاتی، یوان چین توانسته به چهارمین ارز پراستفاده در ماه نوامبر در جهان تبدیل شود. براساس این آمارسهم یوان ازمبادلات بین‌المللی از ۶.۳درصد در ماه اکتبر به ۶.۴درصد در ماه نوامبر افزایش یافته است. 
 
بریکس‌؛ مسیری برای کاهش سلطه دلار
هدف و ایده اولیه شکل‌گیری بریکس بعد ازماجراجویی‌های آمریکا درخاورمیانه به وجود آمد. وقتی آمریکا با اقدامات خود ارزش دلار را بالا و پایین می‌کرد، قطب‌های اقتصادی دنیا به فکر کنارزدن دلار افتادند. رفته‌رفته گرایش کشورهای دیگر به بریکس بیشتر شد و اکنون از کشورهای دشمن آمریکا نظیر ایران و روسیه تا کشورهای دوست آمریکا مانند عربستان به عضویت بریکس درآمدند تا اتکای اقتصادشان را به دلار کاهش بدهند‌. دراین میان چین به‌عنوان اولین رقیب اقتصادی آمریکا به‌منظور تشویق کشورها به دورشدن از دلار و واردشدن به گروه ائتلاف ضددلار بریکس، میلیاردها هزینه کرده است. ائتلاف بریکس به رهبری چین یک‌پنجم تجارت دنیا، یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی دنیا و حدود نیمی از جمعیت دنیا را در اختیار دارد و سیاست‌های آمریکا روزبه‌روز بر جمعیت این ائتلاف افزوده است.  این سیاست چین باعث شده سهم دلار در تجارت جهانی کاهش یابد. امروز فقط ۴۰درصد از تجارت دنیا با دلار آمریکا انجام می‌شود و این یعنی استفاده از دلار در مبادلات تجاری دنیا به ۱۲درصد کمتر از ۱۰سال گذشته رسیده است! براساس آمار رسمی، ۲۶درصد تولید ناخالص داخلی دنیا در اختیار آمریکاست و با دلار انجام می‌گیرد و این عدد درحالی است که سهم دلار از ذخایر جهانی در سال ۲۰۰۱ حدود ۷۳ درصد بوده و درسال۲۰۲۱ به ۵۵درصد کاهش یافته است. آخرین بررسی‌ها نشان می‌دهد سهم دلار در تجارت دنیا در سال ۲۰۲۲ فقط ۴۷درصد بوده است. 

ابزار فشار
کشورهای دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که دلار یک ابزار فشار برای آمریکاست که هر زمان بخواهد، می‌تواند از آن به‌عنوان یک سلاح برای تحت‌فشار قرار دادن کشورها استفاده کند‌. ازهمین‌رو نمی‌توانند از آن به‌عنوان یک ذخیره ارزی برای روز مبادا استفاده کنند‌ به همین علت ترجیح می‌دهند پشتوانه مالی کشورخود را ارزهای دیگرویا طلا قرار بدهندوهمین مسأله دلار رابه سقوط نزدیک‌تر می‌کند.