بنان زنده شد

عشقی در سال ۸۹ گروه موسیقی نوای ارغنون را تشکیل داد و با آن گروه علاوه بر اجرای کنسرت، در بخش «نسلی دیگر» جشنواره فجر شرکت کرد.

تبحر او در نوازندگی سنتور باعث شد تا پس از این جشنواره به گروه موسیقی «نقش» به سرپرستی امیر شریفی دعوت شود. او با این گروه هفت سال در کنسرت‌ها و فستیوال‌های داخلی و خارجی متعددی شرکت کرد و با کسب تجربه، به مرور به سمت آهنگسازی رفت.

اولین آلبوم او در کسوت آهنگسازی «باغ برهنه» نام داشت که در سال ۱۳۹۲ به کوشش نشر راوی آذر کیمیا منتشر شد. سپس در سال ۹۷ آلبوم دیگری با عنوان «سرو بالا» منتشر کرد و با آن برنده دیپلم افتخار و جایزه باربد در سی‌و‌سومین جشنواره موسیقی فجر شد.

سومین آلبوم این آهنگساز «سرو و تذرو» نام دارد؛ اثری که در سال ۱۴۰۰ به کوشش نشر ماهور به جشنواره فجر راه یافت و برنده دیپلم افتخار و جایزه باربد در سی‌و‌پنجمین جشنواره موسیقی فجر شد.

آلبوم «به یاد بنان» جدیدترین ساخته محمد عشقی است که با صدای محمد عبدالکریمی به تازگی منتشر شده‌است. همزمان با انتشار این آلبوم، گفت‌وگویی با محمد عشقی انجام دادیم.

از آلبوم «به یاد بنان» بگویید، چه شد تصمیم گرفتید آلبومی با یاد و نام اسطوره فراموش‌نشدنی موسیقی ایران ساخته و منتشر شود؟
همان‌طور که عنوان کردید استاد غلامحسین بنان قطع به یقین یکی از تاثیرگذارترین آوازخوانان در سده اخیر موسیقی ما بودند و این‌که در پاسداشت ایشان کاری ارائه شود، دور از ذهن نیست. در بررسی‌هایی که من داشتم متوجه شدم تا امروز فقط یکی از شاگردان قدیمی ایشان به نام کاوه دیلمی در سال ۱۳۶۷ اثری را با عنوان «یاد یار مهربان» در دستگاه سه‌گاه و همایون خواند. اجرای این اثر توسط گروه شیدا و عارف به سرپرستی حسین علیزاده انجام شد و آهنگساز آن فرهاد فخرالدینی بود. غیر از این آلبوم، من کار دیگری ندیدم و احساس کردم موضوع بکری است، لذا تصمیم بر این شد اثری را به نام و یاد ایشان کار کنیم. پیشنهاد آقای محمد عبدالکریمی، خواننده اثر این بود که یک‌سری از آوازهای قدیم استاد بنان را بازسازی و ضبط کنند، که ایده خوبی بود. من موافقت کردم و چون فرم و قالبی که آقای بنان عموما کار می‌کردند با ارکستر گل‌ها بوده و کار اصولا در یک ساختار کلان یا ارکستر بزرگ انجام می‌شد. من هم تصمیم گرفتم با ارکستر بزرگ و با آهنگ‌سازی‌ای که امروز به آن ارکسترال ایرانی گفته می‌شود و در قالب موسیقی معاصر، دو مقدمه بسازم و دو تصنیف‌های قدیم مرحوم بنان را تنظیم و در این قالب ارائه کنم.

آلبوم چند قطعه دارد. کمی درخصوص قطعات و تصنیف‌های این آلبوم بگویید.
با توجه به فرم کلاسیک موسیقی ایرانی که به صورت نوبتی اجرا می‌شده‌است، یعنی در اجرای موسیقی پیش درآمد، آواز و تصنیف و یک قطعه تند که به آن چهارمضرب یا رنگ یا ضربی می‌گویند. این شکل کلی کار ماست و در هفت قطعه به اجرا درمی‌آید. این آثار را در دوران کرونا در بین سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ ساخته و تنظیم کردم.

اولین اثری است که محمد عبدالکریمی به عنوان خواننده حضور دارد. چه شد که تصمیم گرفتید با ایشان همکاری کنید؟
ایشان از دوستان قدیمی من هستند. یک روز گفت‌وگویی با تولید این آلبوم داشتیم. ایده‌های خوبی در این خصوص داشتند برای تولید آن به توافقات اولیه رسیدیم. همان‌طور که می‌دانید خیلی از خواننده‌ها به بازخوانی تصنیف‌های استاد بنان علاقه‌مندند و با مروری گذرا بر آثار بازخوانی شده می‌بینیم که تصنیف‌هایی مثل «الهه ناز» یا «تا بهار دلنشین» نقل بسیاری از مجالس هنری و غیرهنری شده‌است. پس مردم با آثار استاد بنان ناآشنا نیستند؛ لذا آنچه برای ما در این آلبوم مدنظر بود، فقط خواندن دو تصنیف از استاد نبود بلکه تلاش ما خواندن دو آواز پیچیده و دشوار ایشان بود. پروژه از سال ۹۹ آغاز شد و عبدالکریمی با کمک حمیدرضا نوربخش که مدیرعامل خانه موسیقی است، سال‌ها زمان گذاشتند و به قول معروف دو آواز را نعل به نعل جلو بردند. در درجه اول آثار را کپی کردند و بعد با اضافه کردن یک‌سری ظریف‌کاری‌ها، کار را پیش بردند.

آیا در این آلبوم در مسیر رشد موسیقی کلاسیک و به روز کردن آن تلاش شده‌است؟
آلبومی که ارائه کردیم در قالب یک موسیقی کلاسیک ایرانی ارائه شده‌است. قطعات در ژانر و گونه ارکسترال و موسیقی معاصر ساخته شده و مقدماتی که برای این کار ساختم کاملا امروزی هستند. امیدوارم که مخاطب از شنیدن این اثر لذت ببرد و ما نیز توانسته باشیم در راه اعتلای فرهنگ و هنر ایران زمین و پاسداشت بزرگانی همچون غلامحسین بنان، روح‌ا... خالقی، ابوالقاسم حالی، رهی معیری و نصرا... زرین‌پنجه قدمی هر چند کوچک ولی در حد بضاعت برداریم.

در آخر کمی در مورد حال و هوای این روزهای موسیقی بگویید، نظرتان درباره احوالات موسیقی به ویژه موسیقی کلاسیک چیست؟
حال و احوال موسیقی هم مثل باقی چیزها در زندگی ماست، یعنی افت و خیز دارد و قطعا متاثر از تحولات اجتماعی و تهاجم‌های به شدت و به کرات فرهنگی است. من به عنوان آهنگساز یا معلم موسیقی سهم کوچکی برای بهتر شدن یا بهبود بخشیدن به این اوضاع ادا می‌کنم. بی‌شک لازمه این بهتر شدن، مدیریت در سطح کلان را می‌طلبد. امیدوارم مدیران فرهنگی یک مقدار به بخش موسیقی جدی و هنری بپردازند. ضمن این‌که رسانه‌ها به ویژه رادیو و تلویزیون نیز می‌توانند با گشتن و پیدا کردن حداقل آدم‌هایی که کار جدی موسیقی، تئاتر و سینما انجام می‌دهند و بها دادن به این حوزه ما را در موسیقی یاری کنند.

موسیقی ملی، موهبتی آسمانی

حمیدرضا نوربخش | خواننده: موسیقی ملی، موهبتی آسمانی و میراثی گرانبهاست که در طول قرن‌ها حیاتش نسل به نسل استمرار یافته و به بالندگی رسیده است. بدون شک جان‌مایه این موسیقی آواز است و نماد، نمود عظمت، غنا و شکوه آن در حنجره و آواز استادان بزرگی چون غلامحسین بنان متجلی است. بنان بی‌تردید یکی از خوانندگان بزرگ موسیقی ایران است که با تکیه بر ذوق و نبوغ و خلاقیت کم نظیر شیوه‌ای منحصر به فرد و بی‌سابقه در آواز و تصنیف خوانی پدید آورد که گرچه شیوه او توسط خوانندگان بزرگی همچون استاد محمدرضا شجریان (خصوصا در تصنیف‌خوانی) پی گرفته و به تکامل رسید اما در بسیاری وجوه منحصر به خود او باقی ماند. نوع صدادهی و تحریرهای بنان همراه با شیوه بیان شعر و تلفیق شعر و موسیقی و آرایه‌های بسیار در عین سادگی بسیار عمیق، پیچیده و به تعبیری سهل و ممتنع است. در میان خوانندگان نسل جوان معدودی سعی در دنباله‌روی این شیوه فاخر و ممتاز آوازی داشته‌اند که یکی از بهترین آنها محمد عبدالکریمی است که نزدیک به دو دهه در این مسیر صعب و پرفراز و نشیب طی طریق داشته و تلاش فراوان نموده است. ایشان ردیف موسیقی ایران را به‌خوبی می‌داند و شیوه‌های مختلف آوازی را تجربه کرده، درک شعری بسیار خوب دارد و خصوصا چند سالی است با تمرکز بر آثار استاد بنان با رمز و راز، ظرایف و لطایف این شیوه به خوبی آشناست. اثر حاضر که یادواره بنان نام دارد، اولین آلبوم اوست که در قالب اثری از هنرمند خوش قریحه محمد عشقی تقدیم هنردوستان می‌شود. برای این هنرمند آرزوی بهروزی و اعتلای روزافزون در حوزه هنر موسیقی و اجراهای درخشان‌تر دارم.

نگاهی به قطعات آلبوم «به یاد بنان»

قطعه فرین
تم اصلی مقدمه فرین از یکی از تحریرهای ردیف موسیقی ایران اقتباس شده‌است. در این قطعه که شامل آواز درآمد و گشایش است، پس از معرفی فضای مدال ماهور توسط سازهای ارکستر، کمانچه جمله اصلی را اجرا کرده و به‌دنبال آن کل گروه از او تبعیت می‌کنند. هدف از انتخاب فرین برای قطعه اول یادآوری فر و شکوه گمگشته و سرگشته موسیقی کلاسیک ایران است.

قطعه ضربی ماهور
در ضربی ماهور نقش سازهای ایرانی به‌ویژه سنتور و تار پررنگ‌تر می‌شود و ضمن تغییر فضای ریتمیک، شنونده با نغمات و ضرباهنگی تازه آشنا می‌شود. این قطعه از گوشه گشایش (یکی از گوشه‌های ردیف) شروع و با طی مسیری به اوج ماهور به کار گروه خاتمه می‌دهد.

قطعه آواز دلکش
قطعه آواز دلکش را سنتور به تنهایی همراهی می‌کند. این قطعه در فرم‌هایی مانند گذشتگان این هنر یعنی ساز و آواز تنظیم و پرداخته شده‌است. شعر نیز در ادامه غزل قبلی است.

تصنیف گلشن دل
تصنیف گلشن دل اثر نصرا... زرین‌پنجه با شعری از ابوالقاسم حالت پیشتر با ارکستر گل‌ها در رادیو ایران ثبت و ضبط شده‌است. هدف از بازنوازی آن پرکردن جای خالی است که به زعم نگارنده در استفاده از سازهای ایرانی وجود داشته‌است. در این بخش سازهای نی، عود و تار به ارکستر رنگی تازه می‌بخشد.

قطعه شفق(مقدمه افشاری)
شفق، یادآور لحظه‌ای از نور زیبا و شاعرانه خورشید در وقت طلوع یا غروب است. در این قطعه سعی شد سازهای ارکستر در محدوده صوتی خاص تصویر این زیبایی را به شنونده القا کنند. در ادامه هم گشت و گذاری به بقیه گوشه‌های افشاری از جمله عراق و جامه‌دران صورت گرفته که شنوندگان عزیز و مطلع از موسیقی ایران، با آن آشنا هستند.

قطعه آواز افشاری
طبق تحقیقی که بنده انجام دادم مرحوم غلامحسین بنان، با بیشتر سازهای ایرانی آواز مستقل خوانده‌اند اما از ساز کمانچه در جواب آوازها استفاده‌ای نکرده‌اند. دلیل اصلی آن هم می‌تواند وجود ویولن و رونق آن در زمان فعالیت ایشان بوده و شاید هم موارد دیگری باشد که اطلاعات دقیقی از آن در دسترس نیست. به هرحال من آواز افشاری را با کمانچه همراه کردم.

تصنیف آتشین لاله
آخرین قطعه این آلبوم، تصنیف آتشین لاله اثر روح‌ا... خالقی با شعری از رهی معیری است. زیبایی شعر این تصنیف مرا تشویق کرد دوباره آن را تنظیم و اجرا کنم. این تصنیف شرح حال و اوصاف عاشقی است که روی یار را به گل لاله تشبیه می‌کند و با او گفت‌وگویی زیبا و شاعرانه دارد.در این اثر من به عنوان نوازنده سنتور در کنار هنرمندان همچون علیرضا دریایی: نوازنده ویولن، ویولن آلتو، کمانچه، کریم قربانی و مسعود فیروزی: نوازندگان ویولنسل، المیرا مردانه: نوازنده کمانچه، همنواز آواز، آرش فرهنگ‌فر و سهیل اله‌دادیان: نوازنده تنبک، هومن قنبری: نوازنده تار، علی قنبری: نوازنده عود و مرجان مهربان: نوازنده قانون حضور دارند.