رویای تمام‌نشدنی

این رویای دیرینه برای اولین‌بار در سال ۱۹۶۱/ ۱۳۴۰ محقق شد و یوری گاگارین به‌عنوان اولین انسان به فضا رفت. لحظه‎‌ای که برای همه شوکه‎‌آور و شگفتی‎‌ساز بود یک انسان با دست ساخته بشر ۱۰۸ دقیقه را در مدار زمین سپری کرد. این سفر آغاز عصر جدیدی در جهان شد عصر فضا. دورانی که سیر ارسال کاوشگرهای فضایی به سیارات مختلف منظومه شمسی بیش از پیش شتاب گرفت و ما به‌عنوان انسان‎هایی که در سیاره‎ای کوچک زندگی می‎کنیم، توانستیم جهان را بیشتر از همیشه ببینیم و بشناسیم. در این مطلب به مناسبت روز جهانی فضا نگاهی داریم به حضور انسان در فضا؛ از سفر یوری گاگارین فضانورد روس تا امروز که رویای تازه‌ای مثل سفرهای توریستی فضایی در سر انسان‎هاست.

از سال ۱۹۹۷ اولین جمعه هر ماه می، دوستداران علوم فضایی همراه با فضانوردان و متخصصان این حوزه جشنی برپا می‌کنند تا همه افراد با تاثیرات این علوم در جامعه آشنا شوند. از آنجا که معمولا در تصور بسیاری از افراد، فضا و فضانوردی مختص قشری خاص است که فعالیت‌شان هیچ نقشی در زندگی روزمره دیگران ندارد، این جشن‌ها و دورهمی‌های علمی ترویجی فرصتی است تا به ما یادآوری کند که بسیاری از فناوری‌های رایج زندگی امروزمان محصول همین کاوش‎های فضایی است؛ فناوری‎هایی مثل دوربین‎های تلفن همراه، جی‌‎پی‎‌اس و... .

شکستن مرزهای فضا با سفر یوری گاگارین
یوری گاگارین نامی که به‌عنوان اولین فضانورد در تاریخ ماندگار شد، نه ثروتمند بود و نه ارتباطات خاصی با افراد بلند پایه سازمان‎ها داشت. او از ۱۶سالگی کار ریخته‎گری انجام می‎داد و در۱۸سالگی وقتی در هنرستان فنی مشغول تحصیل بود به باشگاه خلبانی هواپیماهای سبک رفت تا آموزش خلبانی ببیند عصرها هم برای تامین مخارج خانواده‎اش در کنار رود ولگا به‌عنوان کارگر مشغول کار می‎شد. در سال۱۹۵۹، سازمان فضایی اتحاد جماهیر شوروی تصمیم به ارسال یک انسان به فضا گرفت و گزینشی سخت را آغاز کرد تا آماده‎ترین و ماهرترین خلبان را برای این کار انتخاب کند. برای اطمینان از کاهش خطرات احتمالی، قبل از ماموریت اصلی، پایگاه فضایی بایکونور موشک وستوک۱ را با یکسگ و ماکتی با ابعاد انسان آزمایش کرد. روز موعود فرا رسید یعنی ۱۲آوریل۱۹۶۱/ ۲۳ فروردین۱۳۴۰. قبل از این‌که او به سمت فضا پرتاب شود از رسانه با مردم سراسر جهان صحبت کرد و گفت: «قادر به توصیف احساسم پس از دریافت پیشنهاد انجام این سفر، به‌عنوان اولین نفر در تاریخ، نیستم. آیا خوشی بود؟ نه، چیزی فراتر از آن بود. افتخار؟ نه، تنها افتخار نبود. من عمیقا احساس شادی می‌کردم، از این‌که اولین نفر در فضا باشم و در جدالی پیش‌بینی‌ناپذیر با طبیعت دخیل شوم، چه رویایی عظیم‌تر ازاین؟ اما بعد به مسئولیت خطیر اولین نفری پنداشتم که درصدد تحقق رویای نسل‌ها انسان است؛ اولین فردی که راه ورود به فضا را به انسان نشان می‌دهد. آیا می‌توانید به کاری دشوارتر از آنچه به من سپرده شده است فکر کنید؟» این جملات آغاز دورانی بود که یوری می‌دانست قرار است زندگی و تفکر انسان‌های آینده را دگرگون کند.

ماه؛ شاید بزرگ‌ترین رویای انسان
تصور قدم گذاشتن بر سطح ماه در حالی که زمین در آسمان جایی که ایستاده‎اید مثل یک گوی درخشان آبی می‎درخشد، حقیقتا تصوری بی‎نهایت جذاب و سحرانگیز است. سفر به ماه از مهم‎ترین رویاهای انسان بود که در تاریخ ۲۰ جولای ۱۹۶۹/۳۰ خرداد ۱۳۴۸ به حقیقت پیوست. فضاپیمای آپولو۱۱ از سوی ناسا درحالی که سه فضانورد با نام‎های نیل آرمسترانگ، باز آلدرین و مایکل کالینز در آن حضور داشتند به سمت قمر زمین یعنی ماه پرتاب شد. آرمسترانگ و آلدرین این شانس را داشتند که به‌عنوان اولین انسان‎های تاریخ روی سطح ماه قدم بگذارند و کالینز در فضاپیما باقی ماند تا بتواند امکانات برگشت به زمین را کنترل کند. جمله معروف آرمسترانگ را زمانی که قدم بر سطح ماه می‏گذاشت احتمالا زیاد شنیده‏اید: ‌«این گامی کوچک برای یک انسان و جهشی بزرگ برای بشریت است.» این ماموریت هشت روز زمان برد و سه فضانورد توانستند سنگ‎ها و خاک ماه را برای آزمایش به زمین بیاورند. تجربه‎های این سفر در طول سال‌ها مورد مطالعه محققانی بوده است که در حال برنامه‎ریزی برای سفر انسان به مریخ هستند.

تحقیق و آزمایش در فضا؛ رویای قدیمی دانشمندان
۲۰ نوامبر۱۹۹۸ / ۲۹ آبان ۱۳۷۷ روز مهم دیگری در عصر فضا بود که در تاریخ ماندگار شد. روزی که یک اتوبوس فضایی برای زندگی و کار فضانوردان به مرزهای فضا ارسال شد و تا به امروز از مهم‎ترین مراکز علمی تحقیقاتی ساخته دسته بشر به حساب می‎آید. ایستگاه فضایی بین‎المللی که به اختصار به ISS معروف است به تدریج تکمیل شد. در واقع نخستین قطعات آن از سوی روسیه و بقیه قطعات از سوی آمریکا در پاییز ۱۹۹۸ /۱۳۷۷به فضا پرتاب شدند، به‌طور کلی ۱۵ کشور در ساخت آن مشارکت داشتند. با همکاری این کشورها، قطعات در فضا به هم متصل شد تا در نهایت در دوم نوامبر ۲۰۰۰ ۱۲ آبان ۱۳۷۹، نخستین فضانورد به ایستگاه فضایی قدم گذاشت. از ویژگی‎های مهم ایستگاه فضایی این است که قابلیت تعمیر دارد یعنی هر از گاهی که مشکل فنی یا خرابی برای قطعات رخ دهد فضانوردان می‎توانند متناسب با تخصصی که دارند از محیط ایستگاه خارج شوند و در فضا به تعمیر قطعات بپردازند. این ایستگاه در فاصله ۳۴۰ تا ۴۴۰ کیلومتری‌ از سطح زمین، هر ۹۰ دقیقه یک دور به گرد سیاره‎مان می‎چرخد و درون آن مکانی است برای تحقیقات حوزه‎های مختلف علم که نیاز به شرایط نزدیک به خلأ و بی‏وزنی دارند. ظرفیت ایستگاه حدود شش نفر است و معمولا همین تعدادفضانورد برای چند ماه در آن زندگی می‎کنند. به‌گفته بسیاری از فضانوردان که تجربه کار در ایستگاه فضایی را داشته‎اند، تماشای زمین به‌عنوان خانه، یکی از لذت‌بخش‎ترین تفریحات در فضاست.

سیر و سفر و تفریح در فضا، رویای گردشگران
غیر از سفرهای تحقیقاتی و پیشگامانه برای حضور انسان در فضا، امروزه بازار سفرهای توریستی به خارج از جو زمین هم داغ شده است. شرکت‎های خصوصی معتبری در جهان برای عملی کردن این آرزوی جدید انسان با هم در رقابت هستند. اسپیس ایکس، بلواریجین و ویرجین گلکتیک سه شرکت مهمی هستند که در این حوزه فعالیت دارند و تا به‌حال هم تجربیات موفقی در این زمینه برای خود رقم زدند. شرکت فضایی ایلان ماسک که اسپیس ایکس نام دارد با فضاپیمای دراگون چهار نفر را در سال ۲۰۲۱/۱۴۰۰ فضا برد. همان سال نیو شپرد از شرکت بلواوریجین هم موفق شد سه نفر را با کپسول با مبلغ یک تا دو میلیون دلار به فضا بفرستد، این سه نفر جف بزوس مالک شرکت آمازون، الیور دیمن و والی فانک بودند. جالب است بدانید اسپیس ایکس قصد ندارد در سفرهای توریستی فضایی فقط نقش تاکسی را بازی کند و برنامه‎های ویژه‎ای برای ارسال فضانورد و گردشگر فضایی دارد تا از این بتواند به‌عنوان شرکت فضایی خصوصی درآمدزایی داشته باشد.