«تفکرات فضایی مسئولان اجرایی» ایران را از کشورهای همسایه هم عقب‌تر انداخت+عکس

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از مشرق، در طول دهه های اخیر بویژه ۱۰ سال گذشته، فضای خارج از جو کره زمین تبدیل به منطقه ای مهم و راهبردی برای بسیاری از کشورهای جهان شده و از مباحث نظامی تا تجاری و علمی، حضور کشورها در فضا، نشان می دهد کدام ملت ها حرفی برای گفتن دارند. امروزه فضا وارد زندگی تقریبا هر روزه بسیاری از مردم جهان شده و از سیستم مکان یابی نصب شده روی تلفن های همراه تا انجام بسیاری از تراکنش های مالی بین بانک ها تا شلیک مهمات هوشمند و تصویربرداری از نقاط حساس کشورهای هدف در جهان، همه و همه اقداماتی است که در این حوزه بر پایه فناوری ها و سامانه مستقر در فضا انجام می شود.
البته واضح است که رسیدن به این درجه از توانایی نیازمند توان فنی و علمی و البته هزینه های بالا در این بخش است. اما علی رغم شروع خوب و قابل تحسین برنامه فضایی کشور در دهه ۸۰، در سالهای اخیر و خصوصا بودجه اعلامی برای سال آینده کشورمان، اعداد قابل تاملی در خصوص برنامه فضایی ایران اعلام شده که وقتی در کنار بودجه سایر کشورها و حتی سایر حوزه های فعالیت اقتصادی و صنعتی کشورمان سالهای اخیر قرار می گیرد، علامت های سوال بزرگی را ایجاد می کند. به همین خاطر و با توجه به ضرورت ورود نهادهایی چون مجلس شورای اسلامی به اصلاح این ریل گذاری غلط، در ادامه نگاهی به وضعیت ایران و برخی کشورهای جهان در این بخش خواهیم داشت.
در روزهای اخیر بحث های داغی در خصوص بودجه سال آینده مطرح می شود که بیشتر حول محور میزان فروش نفت و پیش بینی قیمت ارز برای سال آینده است. اما نگاهی به برخی آمار منتشر شده در بحث فضایی ارقام جالبی را به ما می دهد. برای نمونه خبرگزاری مهر در گزارش خود، سهم بخش فضایی دولتی از بودجه ۱۴۰۰ را اعلام کرده است که بر این اساس وضعیت پیشنهادی برای سال بعد به این صورت خواهد بود: در لایحه پیشنهادی دولت برای بودجه ۱۴۰۰ فناوری فضایی در قالب پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم و پژوهشگاه فضایی و سازمان فضایی ایران وابسته به وزارت ارتباطات، مشمول تخصیص بودجه‌ای بالغ بر ۲ هزار و ۳۰۰ میلیارد ریال (یعنی فقط ۲۳۰ میلیارد تومان) شده است. در جدول شماره ۷ این لایحه که مربوط به بودجه دستگاه‌های دولتی می‌شود، پژوهشگاه هوافضا مشمول دریافت ۳۱۵ هزار و ۲۳۴ میلیون ریال بودجه هزینه‌ای می‌شود که ۱۲۰ هزار میلیون ریال آن برای بودجه عمومی و اختصاصی تعیین شده است. این در حالی است که در بودجه مصوب سال ۹۹ مبلغ ۱۵۱ هزار و ۴۵ میلیون ریال ردیف بودجه هزینه‌ای این پژوهشگاه بوده و به بیان دیگر، بودجه هزینه‌ای این پژوهشگاه در سال ۱۴۰۰ تقریباً دو برابر سال ۹۹ تخمین زده می‌شود.

 

پرتاب ماهواره ظفر در بهمن ماه سال ۱۳۹۸ با ماهواره بر سیمرغ که در نهایت در مدار زمین به ثبات نرسید

 

در همین حال بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای پژوهشگاه هوافضای وزارت علوم، مبلغ ۶۸ هزار میلیون ریال است که این بودجه نیز در سال ۹۹ مبلغ ۴۵ هزار میلیون ریال مصوب شده است. بودجه پیشنهادی دولت برای پژوهشگاه فضایی ایران نیز با رشد نسبت به سال ۹۹ همراه است. در شرایطی که بودجه هزینه‌ای مصوب این پژوهشگاه در سال ۹۹ مبلغ ۲۱۶ هزار و ۲۴۰ میلیون ریال بوده، دولت با اختصاص ۸۰۰ هزار میلیون ریال بودجه اختصاصی به این پژوهشگاه، مبلغ یک هزار و ۱۲۳ میلیارد و ۵۶ میلیون ریال را به عنوان بودجه این پژوهشگاه برای سال ۱۴۰۰ پیشنهاد داده که بیش از ۵ برابر بودجه سال ۹۹ است.
در همین حال بودجه پیشنهادی مربوط به تملک دارایی‌های سرمایه‌ای پژوهشگاه فضایی ایران نیز ۱۱۲ هزار میلیون ریال است که در سال ۹۹ مبلغ ۸۸ هزار میلیون ریال بوده است.

 

پرتاب ماهواره نظامی نور به فضا توسط سپاه که با موفقیت در مدار زمین قرار گرفت

 

دولت در خصوص پیشنهاد بودجه هزینه‌ای برای سازمان فضایی ایران مبلغ ۳۹۳ هزار و ۸۵۷ میلیون ریال را در نظر گرفته که ۲۵۰ هزار میلیون ریال از این مبلغ، در ردیف بودجه متفرقه آمده است. این در حالی است که در سال ۹۹ بودجه مصوب این سازمان، ۲۶۱ هزار و ۹۸۸ میلیون ریال بوده است. در این بخش به سازمان فضایی ایران از ردیف بودجه تملک دارایی‌های سرمایه‌ای مبلغ ۲۸۹ هزار و ۲۷۱ میلیون ریال تخصیص می‌یابد که در مقایسه با سال ۹۹ که مبلغ این ردیف بودجه ۲۷۴ هزار و ۹۰۰ میلیون ریال بوده است، تفاوت چشمگیری دیده نمی‌شود. در جدول اعتبارات متفرقه انتقال یافته به جدول شماره ۷ لایحه بودجه، سازمان فضایی ایران مکلف شده است که مبلغ ۳۰۰ هزار میلیون ریال را برای توسعه فناوری و کاربردهای فضایی و نیز مبلغ ۲۵۰ هزار میلیون ریال را برای فعالیت‌های فضایی هزینه کند. در جدول مربوط به اعتبارات هزینه‌ای دستگاه‌های اجرایی بر حسب فصول هزینه‌های عمومی و متفرقه نیز پژوهشگاه هوافضا باید مبلغ ۱۹۵ هزار و ۲۳۴ میلیون ریال را برای جبران خدمت کارکنان، استفاده از کالاها و خدمات و رفاه اجتماعی هزینه کند.
این هزینه کرد برای پژوهشگاه فضایی ایران مبلغ ۳۲۳ هزار و ۵۶ میلیون ریال و برای سازمان فضایی ایران، مبلغ ۳۹۳ هزار و ۸۵۷ میلیون ریال است.
آنچه در بالا آمده عدد کل و جزییات اعلام شده از وضعیت بودجه بخش فضایی دولتی کشور است که به صورت کلی و هم با بیان جزییات مطرح شده است. البته سازمان فضایی در سالهای اخیر با مسائلی مثل کاهش تعداد پرتاب های فضایی و البته چندین عدم موفقیت نیز در قرار دادن ماهواره های مختلف در مدار زمین در کارنامه داشته و البته با توجه به شرایط سال جاری در بحث هایی مثل شیوع ویروس کرونا و برخی مشکلات مالی ممکن است در سال فعلی نیز پرتاب فضایی در دستور کار وجود نداشته باشد.
در عین حال و با وجود تمام این مسائل رقم اختصاص داده شده برای این سازمان بسیار پایین است. نکته سوال برانگیزتر در خصوص بحث بودجه فضایی سال ۱۴۰۰ مربوط به فرماندهی فضایی نیروی هوا فضای سپاه است که با پرتاب موفق ماهواره نور به نوعی جور پرتاب های شکست خورده قبلی سازمان فضایی را کشید و وجود این فرماندهی مهم و مستقل در سپاه نیز به صورت رسمی اعلام شد. این نهاد البته در بودجه سال ۱۴۰۰ هجری شمسی سهمی تنها ۲ میلیارد تومانی از بودجه داشته است! حالا با وضعیت اعلام شده چه در خصوص فرماندهی فضایی نیروی هوافضای سپاه و چه سازمان فضایی بهتر است به سراغ برخی از کشورهای حاضر در رقابت فضایی برویم.

 

بودجه اعلام شده برای فرماندهی فضایی سپاه برای سال ۱۴۰۰

 

از کشورهای کوچک تا بزرگ؛ همه به دنبال حضور در حوزه فضایی
با نگاهی به بودجه های فضایی برخی از کشورهای جهان در سالهای مختلف به اعداد و ارقام جالبی می رسیم. برای این گزارش ما نگاهی به بودجه های فضایی دولت های مختلف در سالهای ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ داشتیم و به دلیل شیوع ویروس کرونا و تغییر ناگهانی بسیاری از بودجه های بخش های نظامی و فضایی در بسیاری از کشورهای جهان به سراغ سال ۲۰۲۰ نرفتیم. در سال ۲۰۱۸ میلادی و در اطراف ما و کشورهای همسایه یا هم منطقه ما اعداد جالبی در حوزه برنامه فضایی وجود دارد. کشور پاکستان در سال ۲۰۱۸ میلادی با ۶۱ میلیون، کشور امارات با ۳۸۳ میلیون، قطر با ۱۸۶ میلیون، عربستان سعودی با ۱۶۵ میلیون و ترکیه نیز رقمی در حدود ۲۷۶ میلیون دلار به این بخش اختصاص داده است.
از دیگر کشورهای نه چندان معروف در این بخش با هزینه های نسبتا بالای فضایی می توان به اندونزی با ۲۰۵ میلیون، کره جنوبی با ۵۹۳ میلیون و یا سوییس با ۲۰۲ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ اشاره کرد.

 

تصویری از ماهواره پر سر و صدای امید امارات که در آمریکا ساخته شد

 

اگر بخواهیم به سمت کشورهای با بودجه بالای فضایی در سال ۲۰۱۹ برویم می توان از هند با ۱.۵ میلیارد، ژاپن ۲ میلیارد، آژانس فضایی اروپا با ۶.۳ میلیارد، روسیه با ۳.۳ میلیارد و چین با ۱۱ میلیارد دلار نام برد.  آمریکا نیز با بودجه چنده ده میلیارد دلاری در تمام این سالها بیشترین بودجه فضایی را به خود اختصاص داده است.

 

راکت ماهواره بر لانگ مارچ چین - یکی از طرح های بسیار موفق در سالهای اخیر در حوزه ماهواره بر ها

 

ذکر یک نکته در اینجا بسیار مهم است و آن هم این که بسیاری از کشورهای اشاره شده در این لیست که بودجه های چند صد میلیون دلاری را برای بخش فضایی خود در نظر گرفته اند اصولا همانند ایران در حوزه ای چون پرتابگرهای ماهواره حرفی برای گفتن نداشته و حتی در بحث ساخت محموله های فضایی نیز در بسیاری از موارد صرفا یک خریدار محصول یا خدمات هستند.

با این بودجه به کدام فضا می رسیم؟
اعداد و ارقام شاید مشخص ترین و گویا ترین ابزار ارزیابی در این بحث باشند. کشورهایی که موفق شده اند در حوزه فضایی چه اینکه محصولی را بخرند چه اینکه با سرمایه گذاری آن را به صورت بومی بدست بیاورند همه به اندازه خود هزینه های گزافی را متحمل شدند. همان طور که مشاهده می کنید باشگاه کشورهای بزرگ فضایی، خصوصا آنهایی که توان مستقل پرتاب ماهواره را دارند همه در حوزه میلیارد دلاری ها حضور دارند و این اعداد خود به تنهایی مشخص کننده وضعیت کلی برنامه های فضایی چه در ایران و چه در جهان است.
 از طرف دیگر هم برای تنها بخش فضایی کشور با عملکردی قابل دفاع در سالهای اخیر که به نوعی مدافع آبروی کشور در این بخش بوده و یادآور روزهای خوش تر برنامه فضایی بود، بودجه ای تنها ۲ میلیارد تومانی برای سال بعد پیشنهاد شده که اصولا حتی با فرض قرار دادن قیمت دلار  ۴۲۰۰ تومان معروف هم رقم به قدری پایین و خجالت آور است که تحلیل درباره آن ممکن نیست. با این اوصاف، برنامه فضایی ایران که روزی مایه مباهات و فخر همه ایرانیان و حتی مسلمانان در جهان بود در تقریبا یک دهه اخیر به دلایلی چون عزم سیاسی (به عنوان مهمترین عامل)، عدم توجه کافی و البته اختصاص بودجه ناکافی در حال از دست رفتن بوده و برخی از دانشمندان این حوزه نیز به دنبال تغییر حوزه یا مهاجرت از کشور رفته اند و شاگرد زرنگ امسال نیز با تحقیر بودجه ای مواجه شده است هرچند که سپاه به این رفتارهای سیاسی عادت دارد و بعید نیست به زودی بار دیگر بتواند نام کشورمان را در عرصه نام های موفق در داشتن زنجیره فضایی تکرار کند.
هرچه هست، با این تفکر و طرز مدیریت که به دلایل و بهانه های خاص، دوست ندارد کشورمان اقدام به پرتاب ماهواره کند تا خدای ناکرده برخی کشورهای غربی نسبت به این موضوع ابراز نگرانی نکرده و بیانیه صادر نکنند، نمی توان امیدوار به احیای این صنعت مهم و پولساز در کشور بود و باید به امید سالهای آینده نشست که مسئولان دولت جدید، قدر و اهمیت چنین صنعتی را در کشورمان بیشتر و واقعی تر می دانند.