قفل‌های گشایش‌گر

شاید گشایش گرفتاری یا نیازی و شاید گشایش از پیچ و خم‌های سفر آخرت. هر چه هست این قفل‌ها همه از روی ارادت چند صباحی بر درها و ضریح مطهر حضرت رضا(ع) نشسته‌اند. به قفل‌های موجود در حرم که می‌نگری، انگار هر یک رازی با خود به همراه دارد. از حکاکی‌ها و قلم‌زنی‌های روی آن گرفته تا نام واقف و کتیبه‌های نقش بسته بر دیواره‌های آن، همه موجودند در زمانه‌ای که دیگر از واقف آن جز نامی نیکو خبری نیست.
شرافت به این قفل داد انس و جان را
«قفل ضریح با کلید» یکی از قفل‌هایی فولادی است به طول 5/27، عرض 9/11 و ضخامت 4/3 سانتی‌متر، این قفل که به حکاکی و قلم‌زنی مزین شده، دارای کتیبه‌ای است که روی آن نوشته شده: «وقف آستان قدس ملائک آشیان حضرت امام رضا(ع) نمود اسمعیل بن بابا مراد کاشانی». «قفل ضریح طلاکوب با کلید» از دیگر قفل‌های فولادی موجود در موزه‌های آستان قدس رضوی است که ریخته‌گری و طلاکوبی و داشتن دستگاه فنر خاردار و کلید فشاری از ویژگی‌های آن است. جوادالحسینی یکی از واقفانی است که در قرن 11 «قفل ضریح» را از طلا و فولاد با ریخته‌گری، حکاکی و قلم‌زنی و با دستگاه فنر خاردار ساخته است. این قفل دارای کتیبه‌ای است که روی آن چنین آمده: «بتاریخ عمران آن گفته هاشم/ باین قفل بگشا مهمات جان را»، پشت قفل نیز نوشته شده: «جواد الحسینی باین قفل زرین/ شرافت به این قفل داد انس و جان را». این قفل سال 1317هجری قمری (دوره قاجار) وقف حرم مطهر شده است.
از قفل ضریح رمزی تا قفل ضریح با کلید
«قفل ضریح با نقوش و کتیبه‌های مطلا» از دیگر قفل‌های فولادی با ریخته‌گری، حکاکی، طلاکاری و با دستگاه فنر خاردار است. سازنده این قفل آقا کوچک است که به همت او این کتیبه روی آن نقش بسته است. روی قفل آمده است: «این قفل که صنعتش فنر در پیچ است/ در این صنعت هزار صنعت هیچ است» و پشت قفل نوشته شده: «هر کس که بدید گفت بس آن‌که بقدر/ چون زلف نگار پیچ اندر پیچ است». از دیگر قفل‌های وقف شده در آستان قدس رضوی می‌توان به «قفل ضریح با شش کلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حکاکی و دستگاه چندگانه، «قفل ضریح رمزی» از جنس برنج با ریخته‌گری و حکاکی و با دستگاه رمز افقی و «قفل ضریح با کلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حکاکی و همچنین دستگاه فنر خاردار طول 26، عرض بدون کلید 6/12 و ضخامت 9/3 سانتی‌متر و با کلیدی به طول 1/19 و عرض 5/4 سانتی‌متر اشاره کرد.
2 قفل یک واقف
حاجی میرزا هاشم کلیددار نیز در ربیع‌الثانی 1330 هجری قمری «قفل ضریح» را از جنس نقره با ریخته‌گری و حکاکی و دستگاه فنر خاردار و کلید فشاری وقف آستان علی‌بن موسی‌الرضا(ع) کرده است. در بخشی از کتیبه این قفل آمده است: «... در تولیت میرزا مرتضی قلیخان طباطبایی ذبیح‌ا... رضوی... خود این قفل را با سه عدد دیگر ساخته شده به‌تاریخ شهر ربیع الثانی1330». حاجی میرزا هاشم کلیددار همچنین در سال 1337 هجری قمری قفل ضریح دیگری را وقف آستان قدس رضوی کرده است.
قفل‌آویزها
«قفل‌آویز در ضریح مطهر امام رضا(ع) با کلید» از جنس فولاد با ریخته‌گری و حکاکی و دستگاه فنر خمیده است. واقفان این قفل غلامحسین مشکانیان رضوانی و اسماعیل سمسار عجب‌شیری هستند که در سال 1351هجری شمسی نام خود را در فهرست واقفان آستان قدس رضوی جاودانه کردند. «قفل‌آویز نگین‌دار به شکل گهواره با کلید» ساخت غلام‌مهدی ولد حسین است که در محرم‌الحرام 1363 هجری قمری وقف آستان قدس رضوی شد و «قفل‌آویز به شکل چمدان با دو کلید» از قفل‌های آهنی موجود در آستان قدس رضوی است. واقفان آستان قدس رضوی که با همه وجود و از روی ارادت اموال خود را وقف حضرت رضا(ع) می‌کنند خواهان ماندگاری اثر و نامشان برای همیشه در آستان مقدس حضرت رضا(ع) هستند به طوری که گاهی با کتیبه‌های حکاکی شده آن را بیان می‌کنند. حسین حاجی کوچک ابوابی‌ها سازنده و واقف «قفل‌آویز قلبی شکل با سه کلید» روی قفل نوشته است: «وقف حیات امام رضا نمود هر که طمع کند به لعنت خدا گرفتار شود».
حاشا که کلید تو کند باز گره را
قفل‌های شبه رَمل با کلید، قفل‌های آویز رمزی، قفل‌آویز به شکل شیر با کلید، قفل لوله‌ای چالِشتُری وقف رسول تفنگ‌ساز، قفل استوانه‌ای مینیاتوری، قفل مینیاتوری چالِشتُری اثر استاد نگهدار خواجه علی چالِشتُری، پنج کلید سنجاقی از جنس فولاد، کلیدهای فولادی در اندازه‌های متفاوت و... همه و همه از جمله قفل و کلیدهایی است که در سالیان دور و نزدیک، وقف بارگاه منور رضوی شده است تا شاید روزی همین قفل‌ها، گشایشگر زندگی اخروی واقفان آنها شوند.

تکتم حیدفریان

جام‌جم