59 سال با حسین‌(ع)

آغاز راه
قاسمی می‌گوید سال‌هاست با تعزیه زندگی کرده است، نه فقط خودش که پدربزرگش هم با تعزیه می‌زیسته و در طالقان تعزیه‌خوان خوبی بوده است. او نوه‌اش علاءالدین را با خود همراه می‌کند و تعزیه‌خوانی برای علاءالدین از هفت سالگی شروع می‌شود.
اما چه اتفاقی می‌افتد که کودک هفت ساله آن روزگار حالا که 66 ساله شده، هنوز رخت تعزیه بر تن دارد؟ «لباس تعزیه جاذبه عجیبی دارد. مگر می‌شود آن را پوشید و عاشقش نشد، اصلا می‌شود جایی نام امام حسین‌(ع) باشد و دل‌ها را به خود جذب نکند؟‌ شک نکنید که نام حسین(ع) کلید ورود به دل‌هاست. نامش که می‌آید، در همه دل‌ها به رویش باز می‌شود.»

«شب دهم» و تعزیه
سریال شب دهم را همه مردم به خاطر دارند. قاسمی در این سریال تعزیه‌خوانی می‌کرد و اجراهای خوبش موجب شد میان مردم شناخته شود. «همین سریال نشان داد صدا و سیما بیش از هر نهاد دیگری می‌تواند هوای تعزیه را داشته باشد.
حدود دو دهه از زمان ساخت شب دهم می‌گذرد، اما هنوز هم مردم با آن خاطره داشته و با موضوع تعزیه می‌شناسندش.
هر چند روند ساخت سریال‌هایی مثل شب دهم هم ادامه پیدا نکرد و دیگر تعزیه سوژه سریالی نشد، اما با توجه به توانایی که صدا و سیما دارد باز هم امیدوارم به ما در این عرصه کمک کند و تنهایمان نگذارد.»

بحران مخاطب یا بحران حامی؟
وقتی از قاسمی می‌پرسم با بحران مخاطب این روزهای تعزیه چه می‌کنند، با من مخالفت کرده و می‌گوید به هیچ وجه نمی‌پذیرد که این هنر بحران مخاطب داشته باشد. «هر وقت صدای طبل و شیپور تعزیه بلند شود، مردم خودشان را می‌رسانند و پای اجرا می‌نشینند. مسأله ما طی سال و حتی برخی ایام خاص مذهبی در این است که جایی وجود ندارد تا در آن صدای تعزیه بلند شود.
پس باید دنبال این بگردیم و ببینیم که آیا جایی وجود دارد که از آن صدای اجرای تعزیه بلند شود؟ نه، در تهران هیچ جایی وجود ندارد و می‌توان گفت باز هم شهرستان‌ها هنوز پیگیر برگزاری تعزیه هستند، اما در تهران این اتفاق به مراتب کمرنگ شده است. این‌طور پیش برویم هم تعزیه، این هنر ایرانی فراموش می‌شود.»

راه چاره چیست؟
حتما باید راه حلی وجود داشته باشد، هر چند همه فعالان تعزیه این سال‌ها ناامید شده‌اند از این‌که اتفاق خوبی رخ دهد و بتوانند مسیر حرفه‌ای و درستی را برای تربیت تعزیه‌خوان‌ها پیش بروند. از تبعات نبود چنین فضایی هم می‌توان به اتفاقات عجیبی اشاره کرد که این روزها در برخی تعزیه‌خوانی‌ها رخ داده و در فضای مجازی هم دست به دست می‌شود. «ما یک تکیه می‌خواهیم که در 12ماه سال فعال باشد و برنامه داشته باشد. در زمان حکومت سابق ما در تکیه دولت جایی برای اجرای تعزیه داشتیم. حالا که انقلاب شده است و مسؤولان کسانی هستند که درد دین را دارند چرا باید تکیه‌ای برای تعزیه‌خوانی نداشته باشیم؟ بارها گفته‌ایم ما یک تکیه می‌خواهیم، نامش را می‌گذاریم تکیه ولایت. فقط این فرصت را در اختیار ما قرار دهید. اگر این تکیه ایجاد نشود آموزش تعزیه لطمه می‌بیند، آموزش هم لطمه ببیند از بین رفتن تعزیه و نابودی اصالت آن حتما رخ خواهد داد. دلم می‌خواهد رهبر و رئیس‌جمهور را ببینم، این موارد را با آنها مطرح کنم و از آسیب‌هایی بگویم که هنر تعزیه می‌بیند.»

تعزیه فقط برای محرم نیست
قاسمی در جایی از صحبت‌هایش اشاره می‌کند به این‌که در دیگر ایام مذهبی هم فضایی برای اجرا ندارند. همین موجب می‌شود تا از او بپرسم تعزیه کارکردی فراتر از ماه محرم دارد؟ «خیلی‌ها تصور می‌کنند تعزیه فقط برای محرم است، در حالی که اصلا این‌طور نیست. وقتی ما طی سال فضا و امکان اجرا نداشته باشیم، مردم و به‌خصوص نسل جوان‌تر دچار این تصور اشتباه می‌شوند. ما 300 مجلس تعزیه داریم و می‌توانیم برای تمام ایام سال و در مناسبت‌های مختلف برنامه اجرا کنیم و می‌دانیم که مردم هم می‌آیند و استقبال می‌کنند. اما متاسفانه هر چه این سال‌ها گفته‌ایم، هنوز هم اتفاق خاصی نیفتاده است.
بالاخره باید به این آیین‌ها توجه شود، ولی تعزیه مثل امام حسین‌(ع) غریب مانده، طوری که نسل جدید تعزیه را درست نمی‌شناسد، در صورتی که اگر ببیند و بشنود، آشنایی پیدا می‌کند.»

برخورد ما و غربی‌ها با تعزیه
قاسمی می‌گوید رویکرد ما و غربی‌ها که درک کاملی از وقایع آن ندارند، کاملا با هم متفاوت است.
«از یک طرف می‌بینیم ما در ایران جایی را نداریم که بدانیم مختص تعزیه است، یعنی تکیه خاصی نداریم برای این کار، آن هم در حالی که جای این هنر در تکایاست و از طرف دیگر برایم همیشه عجیب است که غربی‌ها با تعزیه بسیار همراه می‌شوند. من در آلمان، فرانسه، آمریکا، کانادا و... تعزیه اجرا کرده‌ام و می‌توانم بگویم کشورهای غربی تعزیه را دوست دارند و از ما استقبال خوبی می‌کنند. آنقدر که گاهی دلم می‌خواهد بپرسم چرا غربی‌ها بیشتر از خودمان با این هنر همراه می‌شوند؟»

خطر، پیش روی هنر تعزیه
بزرگ‌ترین خطر برای هر هنر سنتی و آیینی در جوامع مختلف تحریف یا فراموشی آنهاست. قاسمی درباره تحریفاتی که به تعزیه آسیب زده توضیحاتی ارائه کرد، اما در ادامه حرف‌هایش از فراموشی این هنر هم اظهار نگرانی کرد.
« اگر تعزیه‌خوان‌های قدیمی نباشند دیگر چه چیزی از تعزیه می‌ماند؟ بقیه هم آن را رها می‌کنند... اگر تعزیه بخواهد ماندگار باشد، باید نسل جدید به آن وارد شود و اگر اینها آموزش نبینند تعزیه اصیل نیست.
شاید الان هم نسل جدید کار کند، اما تعزیه که فقط‌ خواندن نیست. باید موسیقی و دیگر اجزای آن را هم بشناسند. متأسفانه حتی جایی برای آموزش نداریم تا تمام بخش‌های تعزیه را به علاقه‌مندان یاد دهیم. با این حال درباره وضعیت تعزیه هرچه تا به حال با دبیر و وزیر صحبت کرده‌ایم فایده‌ای نداشته و ما در پرتگاه هستیم و همان کاری را که خودمان سال‌هاست انجام می‌دهیم هنوز هم انجام می‌دهیم.»

زینب مرتضایی فرد
فرهنگ و هنر