غنی‌سازی دیپلماسی

دولت جمهوری اسلامی ایران پس از خروج آمریکا از برجام، برای یک‌سال راهبرد صبر را در پیش گرفت؛ صبری که البته از قبل و حتی در دوره ریاست‌جمهوری اوباما آغاز شده بود و تهران در مقابل خلف‌ وعده‌های آمریکا و اروپا یا سکوت می‌کرد و یا نهایتا به یک موضع سیاسی از سوی وزارت خارجه اکتفا می‌کرد.
در همین چارچوب بود که از همان دوران ریاست‌جمهوری اوباما که نقض برجام از سوی آمریکا آغاز شد ایران در اغلب اوقات، اقدامات آمریکا را نقض روح برجام عنوان می‌کرد. در این زمینه می‌‌توان به امضای قانون محدودیت سفر به ایران از سوی اوباما اشاره کرد که تنها به فاصله دو ماه از امضای برجام انجام شد و به شکلی آشکار در تناقض با برجام به تمامی سرمایه‌گذاران آسیایی و اروپایی پیغام می‌داد که روابط اقتصادی با ایران عادی نخواهد شد. ایران اما از کنار این ماجرا با سکوت عبور کرد و آن را نقض روح برجام و نه اصل آن دانست.
این‌گونه اقدامات آمریکا پس از پایان ریاست‌جمهوری اوباما و روی کار آمدن ترامپ شدت یافت و نتیجه سیاست صبر ایران در مقابل نقض عهدهای آمریکا این شد که ترامپ در 18‌اردیبهشت 97 رسما از برجام خارج شد.
واکنش ایران به این اقدام آمریکا باز هم صبر بود و ایران اعلام کرد با توجه به ادعای اروپایی‌ها مبنی بر توانایی در تامین منافع ایران در برجام، به آنها فرصت محدودی داده می‌شود تا ادعای خود را ثابت کنند.
اولین بسته پیشنهادی اروپا در تیر 97 به ایران ارائه شد، بسته‌ای که روحانی در گفت‌وگو با مرکل و مکرون، آن را ناامید کننده دانست اما باز هم به اروپا مهلت داده شد تا شانس خود را دوباره امتحان کند.
اروپایی‌ها در ادامه اعلام کردند قبل از 13 آبان 97 که موعد بازگشت تحریم‌های اصلی آمریکا بود ساز و کار مالی خود را تحت عنوان اس‌پی‌وی، راه می‌اندازند، کمی بعد با نزدیک شدن به 13‌آبان اعلام کردند عملیاتی شدن اس‌پی‌وی زمان‌ بیشتری نیاز دارد و تا 13 آبان صرفا می‌توانند آن را به صورت نمادین راه‌اندازی کنند اما بازهم هیچ‌یک از این اتفاقات نیفتاد. نکته جالب این‌که اروپایی‌ها نه تنها در این مدت هیچ اقدامی انجام ندادند حتی برخی کشورهای اروپایی که پس از 13 آبان از تحریم‌های نفتی آمریکا معاف شده بودند حاضر نشدند از این معافیت استفاده کرده و از ایران نفت بخرند.
خلف وعده اروپا ادامه یافت و بر خلاف گفته فدریکا موگرینی، تا پایان سال 2018 هم هیچ خبری از ساز و کار مالی اروپا نشد تا این‌که بالاخره در به‌همن سال گذشته اروپایی‌ها از ثبت ساز و کار مالی خود با نام اینستکس خبر دادند. ساز و کاری که پس از معطلی زیاد از سوی اروپا بسیار ناامید کننده بود و بر اساس اعلام اروپا در گام‌های مقدماتی فقط شامل دارو و اقلام غذایی خواهد شد.
ارائه چنین بسته ضعیفی نیز باعث نشد صبر دولت جمهوری اسلامی ایران پایان یابد اما اروپایی‌ها در راه‌اندازی و عملیاتی کردن همین ساز وکار حداقلی نیز تعلل کردند و یک روز از اختلاف کشورهای اروپایی در میزبانی این ساز و کار گفتند و یک روز از تهدیدات آمریکا تا این‌که نهایتا خروج آمریکا از برجام یکساله شد.
چماق تعلیق بر سر اروپا
در اردیبهشت امسال همزمان با اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام،‌ رئیس‌جمهور کشورمان اعلام کرد صبر استراتژیک ایران پایان یافته و دیگر حاضر نیست پای امروز و فردا کردن‌های اروپا بایستد. بر‌همین اساس به اروپایی‌ها ضر‌ب‌الاجل داده شد تا سریع‌تر به تعهدات خود در برجام عمل کنند و تا زمانی که این اتفاق نیفتاده ایران گام‌ به گام تعهدات خود را کاهش خواهد داد.
گام اول ایران 60 روزه بود و به کنار گذاشتن محدودیت‌ها در ذخیره‌سازی اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین اختصاص داشت. اروپایی‌ها اگرچه در ابتدا برای حفظ شأن خود اعلام کردند ضرب‌الاجل ایران را قبول ندارند اما به وضوح به تکاپو افتادند تا تهران را از اقدامات تعلیقی خود منصرف کنند. در همین زمینه وزیر خارجه آلمان به تهران آمد و انگلیس و فرانسه هم دیپلمات‌هایی را برای رایزنی به تهران فرستادند. در کنار اینها یادداشت تهدیدآمیزی هم برای ایران ارسال کردند که ادامه روند فعلی، تبعاتی به دنبال خواهد داشت.
اما با وجود همه این اقدامات وقتی عزم ایران را در ادامه روند فعلی مشاهده کردند سریعا تشکیل کمیسیون مشترک برجام را در دستور کار قرار دادند و آخر هفته گذشته دقیقا همزمان با روزی که ایران اعلام کرده بود از سقف 300 کیلوگرمی تعیین ‌شده در برجام عبور می‌‌کند اروپایی‌ها اعلام کردند اینستکس راه‌اندازی شده و به زودی اولین تراکنش‌ها را انجام خواهد داد. این اقدام اروپا البته هیچ تناسبی با نیازهای ایران و تعهدات اروپا ندارد اما بسیاری از کارشناسان همین اقدام حداقلی را نتیجه کنار گذاشته شدن راهبرد صبر از سوی ایران می‌دانند.
محمدباقر خرمشاد، دبیر شورای راهبردی روابط خارجی در همین زمینه به جام‌جم گفته اگر چماق تعلیق تعهدات از سوی ایران برداشته نمی‌شد اروپایی‌ها همین اقدام حداقلی را نیز انجام نمی‌دادند و بر این اساس ایران باید سیاست فشار و تعلیق تعهدات را همچنان ادامه دهد. مهدی محمدی، کارشناس مسائل سیاسی هم در مطلبی در فضای مجازی نوشت: تا وقتی فشار ادامه دارد، به جای مذاکره باید حمله کرد.
آخرین وضعیت گام اول
در گام اول ایران که 18 اردیبهشت امسال آغاز شد ظرفیت تولید غنی‌سازی در نیروگاه نطنز افزایش یافت و آنطور که بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی قبلا گفته بود میزان ذخایر اورانیوم غنی شده ایران در 6 تیر (پنجشنبه‌گذشته) از سقف 300 کیلوگرم که در برجام تعیین شده بود عبور کرده است.
دیروز محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان با تایید این موضوع گفت: ایران طبق برنامه و همان‌گونه که قبلا اعلام کرده بود از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور کرد.
وی که در حاشیه مراسم ختم مرحوم صفاری‌نطنزی در جمع خبرنگاران صحبت می‌کرد، گفت: این موضوع را قبلا با شفافیت اعلام کرده بودیم و لذا براساس آنچه اعلام کرده‌ایم عمل می‌کنیم و این مساله را از حقوق خود در برجام می‌دانیم.
همچنین فارس به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد دیروز بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بعد از توزین روز چهارشنبه هفته گذشته، مجددا وزن مواد غنی شده ایران را اندازه‌گیری کردند و ذخایر ایران از سقف 300 کیلوگرم عبور کرده است.
سخنگوی سازمان بین‌المللی انرژی اتمی هم دیروز عبور ایران را از مرز 300 کیلوگرم ذخیره اورانیوم غنی شده تایید کرد.

ظریف: مرحله دوم کاهش تعهدات اجرا خواهد شد

به دنبال اظهارات اروپا درباره راه‌اندازی اینستکس، گمانه‌زنی‌هایی درباره تاثیر این اقدام در ادامه روند کاهشی تعهدات ایران در برجام مطرح شد این در حالی است که ساز و کار اعلام شده از سوی اروپا با مطالبات ایران فاصله بسیاری دارد و به هیچ وجه با تعهدات اروپایی‌ها به ایران تناسبی ندارد. بر همین اساس بود که وزیر خارجه کشورمان دیروز آب پاکی را روی دست همه ریخت و تاکید کرد ایران تا زمان دستیابی به اهدافش در برجام به گام‌های خود ادامه خواهد داد.
به گزارش تسنیم، ظریف در جمع خبرنگاران در پاسخ به این که پیام ایران بعد از 16 تیر به اروپایی‌ها چه خواهد بود، گفت: ما قبلا هم اعلام کردیم که اقدامات اروپایی‌ها کافی نبوده و همان‌طور که جمهوری اسلامی اعلام کرده مرحله دوم کاهش تعهدات را آغاز می‌کنیم. مرحله اول در حال اجراست، هم در مورد اورانیوم ذخیره‌شده و هم در مورد ذخایر آب سنگین و مرحله بعد هم اعلام شده و اجرا می‌شود.
وی افزود: در نامه رئیس‌جمهور به صراحت بیان شده در صورتی که اقدامات لازم را انجام دهند اقدامات ما قابل بازگشت است ولی اگر انجام ندهند براساس ماده 36 برجام حق ماست که این اقدامات را عملی کنیم و این ضمانت اجرای برجام است و اگر اروپایی‌ها برای برجام ارزش قائلند برای ضمانت‌ اجراهای برجام هم ارزش قائل شوند و اقدامات ما در جهت حفاظت از برجام است.
ظریف اظهار کرد: اینستکس یک حرکت مقدماتی برای انجام تعهدات اروپا بود. تعهدات اروپا هم در خود برجام، بند یک الی 3 ضمیمه 2 برجام ذکر شده است. بعد از خروج آمریکا از برجام، اروپایی‌ها 11 تعهد دادند که اینستکس هیچ‌کدام از آنها نیست بلکه مقدمه برای انجام 11 تعهد است اما اروپایی‌ها نه تنها اصل تعهدات را انجام ندادند بلکه مقدمه اجرای تعهدات‌شان بعد از 14 ماه در حال عملیاتی شدن است که اطلاع کافی هم از اجرای‌ آن نداریم. اینستکس بدون تضمین به تعهدات‌شان معنا ندارد. وزیر خارجه تصریح کرد: اروپایی‌ها درباره فروش نفت، حمل و نقل و بازگشت دارایی‌ها و عواید فروش نفت و... تعهد دادند و در جلسات‌مان با اروپایی‌ها، جلسه وزرای خارجه 1+4 و در مجمع سازمان ملل و همچنین جلساتی در سطح معاونان وزارت خارجه، این تعهدات ذکر شده اما هنوز تعهداتشان را انجام ندادند. البته خبرگزاری تسنیم به نقل از یک منبع آگاه نوشت: با توجه به اعلام چین و انگلیس در بیانیه کمیسیون نشست وین مبنی بر این‌که در موقع تعیین شده کار مربوط به بازطراحی رآکتور اراک را انجام خواهند داد، اگر این روال درست پیش برود مساله دیگری جایگزین موضوع اراک در گام دوم خواهد شد.