سیل در بُستان

اینجا جاده بستان به هویزه است. از یک جایی به بعد، جاده هم در آب فرو می‌رود. عمق آب در بخش‌هایی به دو متر هم می‌رسد. حالا ماشین درون آب می‌راند و آب را به اطراف می‌پاشد. جمعیت زیاد است. با این که سرعت آب زیاد است، اما ماشین‌ها کنار زده‌اند. همه خانوادگی آمده‌اند برای تفریح، بچه‌ها لخت شده‌اند و خوش‌خوشک در آب لیز می‌خورند. پدرها هم سطل آب به دست، ماشین‌‌شان را می‌شویند. مادرها بساط چای زغالی راه انداخته و بعضی خلاقیت به خرج داده‌اند و در حال ماهیگیری هستند. اینجا بستان است. بستانی که زیر آب رفته است. خانواده‌ها اما سیل را به بازی گرفته‌اند.
گوشه‌ای از جاده که خشک مانده، اسکله درست کرده‌اند. قایق‌ها ‌منتظر مسافرند. محمد با صورت آفتاب‌سوخته با پسرش، مهدی که تنها هفت سال دارد، توی قایق کار می‌کند. تمام زمین‌های کشاورزی زیر آب رفته است. زمین احمد هم یکی از آنهاست. محدوده زمین را نشان می‌دهد و می‌گوید: «دو سه متر زیر اینجا، گندم‌های من است.» محمد آه نمی‌کشد، دندان‌هایش را نشان می‌دهد و در دل آب می‌راند و به مهدی فوت‌وفن قایق‌سواری یاد می‌دهد: «نوک چوب را کمی کج کن... حالا شد. بلند شو... وسط بایست. تعادلت را حفظ کن.» محمد به پسرش لبخند می‌زند و نگاه امیدوارش را به آب می‌دوزد. نوک درخت‌ها از توی آب بیرون زده‌اند، انگار کار بدی کرده باشند، سرک می‌کشند. آن‌طرف‌تر جاده است. جاده آسفالته‌ای که آب آن را پوشانده، حالا با قایق از روی جاده عبور می‌کنیم. تابلوی سبزرنگ، چذابه را نشان می‌دهد، آن طرف چراغ راهنمایی رانندگی و آن طرف‌تر تابلو می‌گوید که فقط ۴۷۰ کیلومتر با کربلا فاصله داریم. ما خلاف جهت می‌رانیم، چراغ راهنما را دور می‌زنیم و به طرف روستایی که حالا زیر آب است می‌رویم. راه ارتباطی با روستا قطع است، قایق تنها راه رسیدن به آنجاست. مردم در ساحل ایستاده‌اند تا کسی به آنها غذا برساند. روستای سیدعباس محاصره شده است. یک قایق آذوقه برای مردم آورده‌اند. از قایق که پیاده می‌شویم، پیرمردی با فارسی دست‌وپا شکسته به استقبال می‌آید. دست‌هایش را بالا می‌گیرد و می‌گوید: «سیل همه زندگی‌ام را نابود کرد.» اسمش احمد است. سرش را با چفیه پوشانده است. احمد می‌گوید: «من برای کشاورزی وام گرفته بودم. حالا ولی زمینم هم خراب شده است.» احمد نمی‌گوید که دولت وام را به او ببخشد، او تنها کمی وقت می‌خواهد. می‌خواهد که وقتی دست‌وبالش باز شد، اقساطش را بدهد. احمد یک چیز دیگر هم می‌گوید: «سدسازی آب سد را باز کرده روی زمین‌های ما...وگرنه سیل کجا بود؟» این حرف همه کشاورزانی است که تمام زمین‌هایشان به زیر آب رفته است. همه همان‌طور که از سپاه، ارتش، بسیج، هلال‌احمر و گروه‌های جهادی راضی‌اند، از دولتی‌ها ناراضی. شایعه باز کردن آب سدها در بین مردم، در تمام مناطقی که آبگرفتگی دارد، حرف اول است.
رصدخانه سدها
سازمان آب و برق استان خوزستان جایی در مرکز شهر اهواز است. مرکز مونیتورینگ سدها قلب تپنده مدیریت آب پشت سدها اما در آخرین طبقه ساختمان، در طبقه پنجم است. صفحه مانیتورینگ، حجم آب 11 سد، میزان حجم ورود و خروج آب، حجم آب رودخانه‌ها، اتصالات رودها و تالاب‌ها را نشان می‌دهد. ظرفیت شش سد از 11 سد، پر است. کارون 3، شهید عباسپور، کرخه، سیمره، کوثر و جره سدهایی هستند که طبق نقشه، تقریبا ظرفیت‌شان پر شده است. طبق آمار 8000 مترمکعب بر ثانیه پیک لحظه‌ای ورود آب به پشت همه سدهای استان است. طبق همین آمار، آورد آبی سال آبی خوزستان به طور متوسط، ۲۷ تا ۲۹ میلیارد مترمکعب است. امسال اما در شش ماه اول، این میزان به اندازه ۲۸ میلیارد مترمکعب است. پیش‌بینی کارشناسان برای سال آبی، بیش از ۵۸ میلیارد مترمکعب آب است. اینها همه درحالی است که میزان ظرفیت حجم سالانه سدها به اندازه 3/13 میلیارد مترمکعب است. حال این که در مدت زمان کوتاهی، با بارش‌های شدید به اندازه 11 میلیاردمترمکعب آب در پشت سدهای استان جمع شده است. اینها همه آمار و ارقام آب‌های پشت سدها است. برای مردمی که زمین کشاورزی‌ و دام تمام دارایی‌اش، نابود شده اما آمار شاید چندان هم‌ مهم نباشد. برای او مدیریت آبی مهم است.
6 میلیارد مترمکعب آب سدها را کنترل کردیم
داریوش بهارلویی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی منابع آب سازمان آب و برق استان خوزستان است. او با اشاره به این که در سیل امسال، تمام مناطق آبخیزداری استان لبریز از آب شدند و در خطر سیل بودند، می‌گوید: «سعی کردیم که آب پشت سدها را مدیریت کنیم.» او توضیح می‌دهد حدود ۲۴۰۰ تا ۲۵۰۰ میلیون مترمکعب آب را که میزان خروج حداکثری است، روزانه از سد تخلیه می‌کنند. از نظر بهارلویی تخلیه اب‌ها در مناطق تنها راه بوده است. هرچند او معتقد است توپولوژی، نقشه هیدرولوژی و حجم آب رودخانه‌ها در مناطق حمیدیه، ملاثانی و سوسنگرد، باعث شده است تا آب به این مناطق برود. او عنوان می‌کند، حجم سیلاب خیلی بیشتر از حجم آب پشت سدها بوده و به خاطر همین هم تصمیم مدیریت بحران بر این بوده است که با آب پشت سدها به این شکل برخورد شود اما موضوع اینجاست که حجم آب رودخانه‌ها و حجم سدها با هم‌هماهنگ نیست و این مشکلاتی را برای مدیریت آب ایجاد کرده است. برگشت آب از تالاب هورالعظیم و شکستن سدبندها توسط مردم و انحراف آب، پیش‌بینی‌ها برای مدیریت آب را دچار اختلال کرده است. بهارلویی می‌گوید که جز رهاسازی حجمی از آب چاره‌ دیگری نداشته‌اند. او می‌گوید: «تاب‌‌آوری سدها و حجم خروجی آب با هم متفاوت است.« سد کرخه به اندازه ۸۹۰ میلیون مترمکعب بیشتر تاب‌آوری نداشته است. همه اینها تصمیمات و مدیریت آب را دچار اختلال کرده است. تا همین نقطه هم به اندازه شش میلیارد متر مکعب آب پشت سدها کنترل شده است. بهارلویی می‌گوید که برای اواخر فروردین‌ماه هم حجم خالی پشت سدها را برنامه‌ریزی کرده‌اند تا استان دچار مشکل نشود. در نقشه، تعداد رودخانه‌هایی که از منطقه حمیدیه و سوسنگرد می‌گذرد زیاد است؛ رودخانه‌هایی که به تالاب هورالعظیم می‌رسد. بعد از بارش باران و وقوع سیل، چند راه آبی دیگر هم باز شده است. راه‌هایی که به خاطر سیل، راهشان را به سمت هورالعظیم پیدا کرده‌اند.

لیلا شوقی

جامعه