تاملی بر چکش حراج بر هنر

حراج آثار هنری به شکل تخصصی در دهه 90 شکل گرفت. گرچه تا پیش از آن رویدادهایی برای فروش آثار هنری در مدیاهای مختلف از نقاشی و نقاشی‌خط و خوشنویسی و نگارگری و تذهیب و عکس و مجسمه و گرافیک و کاریکاتور و پوستر وجود داشت، اما اطلاق واژه «حراج» به آنها درست نبود.
شاید تا پیش از دهه 90، رویدادهایی مانند اکسپوی آثار هنری، دوسالانه‌ها (بی نال)، جشنواره‌ها و فروش آثار هنری به‌منظور امور خیریه رواج داشت. حتی گالری‌ها هم گاهی برنامه‌هایی برای عرضه و فروش آثار هنری داشتند، اما هیچ‌کدام از اینها به معنای تخصصی کلمه حراج نبودند.
بحث اختصاص الزامی یک درصد از بودجه عمرانی دستگاه‌های دولتی برای خرید آثار هنری اولین‌بار، سال 1381 در مجلس ارائه شد و با تغییر وضعیت از یک درصد به نیم‌درصد و مجاز بودن به جای الزام‌آور بودن به نتیجه رسید. موضوع در سال‌های بعد بارها مطرح و سرانجام در سال 85 به کلی حذف شد.
در سال 88 بار دیگر این موضوع مطرح شد و واژه مجاز بودن باعث شده بود که دستگاه‌های دولتی زیر بار عملی کردن این قانون نروند. در سال 90 این قانون به شکل کامل‌تری به تصویب رسید و دستگاه‌های دولتی موظف شدند تا یک دهم درصد از بودجه عمرانی خود را به خرید آثار هنری اختصاص دهند، این‌بار واژه الزام‌آور بودن در هزینه کردن این بودجه نیز کاری از پیش نبرد و باز هم عملا این قانون هیچ‌گاه اجرا نشد تا این‌که در سال 91 به‌طور کلی این قانون حذف شد.
وزارت ارشاد طی سال‌هایی که آن قانون وجود داشت، به برگزاری نمایشگاه‌هایی برای عرضه آثار هنری اقدام کرد تا دستگاه‌های اجرایی در آن نمایشگاه‌های سالانه بتوانند آثار هنری خریداری کنند.
این نمایشگاه‌ها اکسپوی ملی نامیده می‌شد. در آن زمان وزارت ارشاد به جز برگزاری اکسپو که عملا شکست خورد، به راه‌اندازی فروشگاه نگار و اکسپوی مجازی هم اقدام کرد که این طرح‌ها هم راه به جایی نبرد.
در شرایطی این اتفاقات در کشور رخ داد که کشورهای حاشیه خلیج فارس، توجه خود را به آثار هنری معطوف کرده بودند. امارات میزبانی حراج‌های بزرگ جهان یعنی کریستیز و ساتبیز خاورمیانه را از آن خود کرد و خاندان سلطنتی قطر هم با راه اندازی موزه‌ای به خرید آثار هنری گران جهان اقدام کرد. تا این‌که سال 91 اولین دوره حراج تهران برگزار شد و در آن آثار هنری با رقم‌هایی جالب توجه چکش خورد.
حالا بعد از سپری شدن 11 دوره از این رویداد، حراج تهران خود را به‌عنوان یک بازار موفق و تاثیر گذار در زمینه فروش آثار هنری مطرح کرده اس؛ گرچه طی این سال‌ها نقدهایی هم به روند برگزاری حراج تهران شده، اما باید به این نکات توجه داشت که اولا حراج تهران یک رویداد صددرصد خصوصی است و همین امر نقطه اتکای آن است و هم هنرمندان متکثرتری را با خود همراه می‌کند و هم این‌که اسیر سیاست‌های سلیقه‌ای دولتی نمی‌شود.
دوم آن‌که حراج تهران یک بازار داخلی است و در شرایطی که حراج‌های بین‌المللی برای هنرمندان ایرانی رقم‌های نجومی به دلار می‌پردازند، این حراج آثار هنرمندان داخلی را در کشور حفظ می‌کند.
سوم، همان‌طور که مدام گفته می‌شود خرید آثار هنری یک سرمایه‌گذاری مطمئن محسوب می‌شود، حراج تهران هم توانسته به رونق اقتصاد هنر کمک شایانی کند و هم خریداران آثار هنری را تا حدی خاطرجمع کند و هم هنرمندان را.
با همه نقدهایی که به حراج تهران می‌شود، نفس برگزاری این رویداد، به نوعی در درون خود حمایت از کالای ایرانی را هم دربرمی‌گیرد.

علی حجتی

ادبیات و هنر