داستان ما و روبان قرمز

نامش را حتما شنیده‌اید، اچ.آی.وی(HIV)، ویروسی که برای مبتلا کردن آدم‌ها مرز نمی‌شناسد و در سراسر جهان، افراد زیادی را به خود مبتلا کرده تا جایی که اول دسامبر (دهم آذر) روز جهانی ایدز نام گرفته است. برخی‌ها به محض آگاهی از آلوده شدن‌شان به این ویروس، برای درمان مراجعه کرده‌اند و برخی دیگر نیزاز بیماری‌شان آگاه نبوده‌اند یا آن را چندان جدی نگرفته و به ایدز مبتلا شده‌اند. اما واقعا این ویروس چرا تا این حد مهم است؟ آیا با ابتلا به آن زندگی پایان می‌یابد؟ راه‌های انتقال چیست و چقدر باید نگران بود؟ اینها و خیلی سوالات دیگر به ذهن هر فردی ممکن است برسد. دکتر پیمان لسان‌پزشکی، کارشناس پیشگیری از بیماری‌ها و سرپرست کلینیک مشاوره بیماری‌های رفتاری مرکز بهداشت غرب تهران، به مهم‌ترین آنها پاسخ می‌دهد.

ایدز چیست؟

شاید خیلی از افراد تصور کنند که ویروس اچ.آی.وی (HIV)، همان ایدز است در حالی‌که ویروس اچ.آی.وی باعث ابتلا به ایدز می‌شود و اینها یکی نیستند.
اچ.آی.وی، در واقع ویروس نقص ایمنی اکتسابی انسانی محسوب می‌شود و زمانی که وارد بدن انسان شود، به نوع خاصی از سلول‌های دفاعی بدن (گلبول‌های سفید ـ لنفوسیت‌ها) حمله می‌کند و تغییراتی را داخل این سلول‌ها به وجود می‌آورد. این ویروس، ضمن تغذیه از لنفوسیت‌ها، از آنها همانندسازی نیز می‌کنند و تعداد ویروس‌ها بالا می‌رود. زمانی که تعداد ویروس‌ها از یک میزان مشخص بالاتر رفت، علائم نقص ایمنی شروع می‌شود و بیماری‌های فرصت طلب مزمن و ناشایع، بدن فرد را درگیر می‌کنند که در این شرایط، ویروس به سیستم ایمنی بدن غلبه کرده و فرد به بیماری ایدز مبتلاست. به‌طور کلی، در صورتی‌که ابتلای فرد به ویروس شناسایی نشود یادرمان مناسبی صورت نگیرد، حدود دو تا 20 سال و به طور متوسط ده سال طول می‌کشد که ویروس اچ.آی.وی، وارد مرحله ایدز شود. عواملی چون جنسیت، نژاد، رفتار ویروس، سیستم ایمنی فرد و ...، می‌توانند در زمان وارد شدن بدن به مرحله بیماری، نقش داشته باشند.

چطور منتقل می‌شود؟

راه‌های انتقال اچ.آی.وی، به طور کلی به سه شکل دسته‌بندی می‌شود که به ترتیب اهمیت، ابتلا از طریق روابط جنسی، در وهله اول قرار می‌گیرد. اختلاط ترشحات جنسی و وجود خون آلوده، احتمال انتقال را بالا می‌برند. به طوری‌که احتمال انتقال در رابطه‌های نامعمول جنسی مثل رابطه مقعدی، چندین برابر بیشتر است. فرآورده‌های خونی آلوده، یکی دیگر از عوامل ابتلا به این ویروس است؛ به‌گونه‌ای که خون آلوده به فرد تزریق شود یا انتقال خون صورت بگیرد. باید این نکته را در نظر داشت که کشور ما در بحث انتقال خون، بسیار دقیق عمل می‌کند و آزمایش‌های زیادی را برای سلامت خون و فرآورده‌های آن انجام می‌دهد؛ در نتیجه جای نگرانی وجود ندارد. استفاده از سرنگ مشترک نیز می‌تواند سبب ابتلا به ایدز شود به همین دلیل در معتادان تزریقی احتمال فراوانی وجود دارد. راه دیگر ابتلا، انتقال از مادر به جنین است که بیشترین میزان انتقال، در حین زایمان و از طریق کانال زایمان اتفاق می‌افتد.

بشنو و باورنکن‌های ایدز کدام است؟

برخی افراد تصور می‌کنند انتقال ویروس اچ.آی.وی، از طریق دندانپزشکی یا جراحی در بیمارستان‌ها هم می‌تواند اتفاق بیفتد در حالی که این باور نادرست است و بیمارستان‌ها و مراکز دندانپزشکی به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند تا حتما وسیله استریل برای انجام کار داشته باشند، ضمن این‌که از وسیله‌ای که برای یک بیمار استفاده شده، برای بیمار دیگر،دوباره، استفاده نخواهد شد. وسایل جراحی و داندانپزشکی کاملا استریل وگندزدایی می‌شود و افراد نباید از این بابت نگرانی داشته باشند. ویروس اچ.آی.وی، بسیار حساس است و با خروج از بدن، از بین می‌رود و تنها در خون تازه،باقی می‌ماند. چنانچه یک تیغ یا سوزن رها شده در خیابان به پای کسی فرو برود، جای هیچ نگرانی‌ای وجود ندارد؛ چون پس از گذشت مدت زمان کوتاهی (مثلا ده‌ دقیقه)، ویروس دیگر زنده نخواهد ماند. سوزن فقط در شرایطی که به سرنگ متصل است و در سرنگ نیز خون وجود داشته باشد، می‌تواند سبب ابتلا به ایدز شود. با توجه به ماهیت این ویروس، احتمال ابتلا از طریق توالت فرنگی، دست دادن، استخر، غذاخوردن، بوسیدن و ارتباط معمول خانوادگی وجود ندارد. برخی از افراد تصور می‌کنند پشه می‌تواند عاملی برای انتقال ویروس اچ.آی.وی، باشد که این مساله نیز پایه و اساس علمی ندارد و ویروس در بدن پشه زنده نمی‌ماند که بتواند عاملی برای ابتلای افراد باشد.

چطور تشخیص داده می‌شود؟

حدود چهار تا شش هفته بعد از زمان ورود ویروس اچ.آی.وی به بدن، یک شبه آنفلوآنزا یا
یک سرماخوردگی شدید ایجاد می‌شود که بین هفت تا ده روز طول می‌کشد وشکی هم برای ابتلا به ایدز، وجود ندارد و بعد از آن نیز هیچ علامتی وجود نخواهد داشت و ویروس در فاز نهفتگی خواهد بود. چنانچه ویروس اچ.آی.وی تشخیص داده نشود یا درمان مناسبی برای آن در نظر گرفته نشود، ایدز ایجاد خواهد شد که علائم گسترده‌ای را با توجه به درگیری بدن، در پی دارد. سرفه‌هایی که طولانی مدت و بدخیم هستند و به درمان پاسخ مثبت نمی‌دهند، می‌توانند نشانه‌ای از بروز ایدز باشند. انواع ضایعات پوستی، آفت‌های درمان‌ناپذیر، زونای شدید، بزرگ شدن غدد لنفاوی، کاهش وزن، ابتلا به برخی سرطان‌ها، ضعف، بی‌حالی، ناتوانی شدید، عفونت انگلی مغز و ...، می‌توانند ناشی از بروز ایدز باشد. بیمار مبتلا به ایدز، می‌تواند دچار طیف گسترده‌ای از بیماری‌های عفونی شود؛ چون سیستم ایمنی با مشکل جدی مواجه خواهد شد. برای تشخیص اچ.آی.وی، باید حتما آزمایش انجام داد و از زمان تماس با ویروس تا ساخت آنتی‌بادی در بدن، حدود شش ماه طول می‌کشد، ولی هر فردی که احتمال بدهد ممکن است در مواجهه با ویروس قرار گرفته باشد، باید سریعا به یکی از کلینیک‌های رفتاری مراجعه کند چون در 72 ساعت اول بعد از مواجهه با این ویروس، می‌توان با داروها و تدابیری خاص، جلوی ابتلا به ویروس را تا بالای 90 درصد گرفت. حتی اگر کمتر از شش ماه هم گذشته باشد، کلینیک‌های مشاوره بیماری‌های رفتاری، آزمایش‌های لازم را انجام می‌دهند تا از وضعیت بدن فرد در شش ماه گذشته آگاه شوند. فرد نباید به مدت شش ماه رفتارهای پرخطر داشته باشد تا نتیجه آزمایش او دقیق باشد.

دوره پنجره یعنی چی؟

ماهیت ویروس اچ.آی.وی، به گونه‌ای است که نمی‌توان هیچ تست منفی را به معنی منفی حقیقی تلقی کرد و باید زمان درست انجام آزمایش را در نظر داشت. به عبارت روشن‌تر، فردی می‌تواند به این ویروس مبتلا باشد در حالی‌که جواب آزمایش او منفی شده است، دلیل این مساله هم به دوره پنجره (Window priod) برمی‌گردد. در دوره پنجره، از زمانی که ویروس وارد بدن شده تا زمانی که تست تشخیصی مثبت شود، بیمار علائمی ندارد و با هیچ تستی نمی‌توان دقیقا به ابتلا پی برد؛ به همین دلیل گفته می‌شود بعد از گذشت شش ماه نتیجه دقیق‌تری حاصل می‌شود، البته آزمایش‌های جدید، به حدی پیشرفت کرده‌اند که این امکان را می‌دهند تا تشخیص در بازه زمانی کوتاه‌تری نیز اتفاق بیفتد.

امکان بارداری وجود دارد؟

برای تمام خانم‌های باردار، در دو نوبت اچ.آی.وی به عنوان غربالگری انجام می‌شود تا ویروس در خون خانم باردار وجود نداشته باشد و در صورت وجود ویروس، نوع زایمان و تمهیدات لازم در نظر گرفته می‌شود. اگر ابتلا به ویروس اچ.آی.وی، در ابتدای بارداری تشخیص داده شود، در چنین شرایطی درمان باید بسیار سریع شروع شود تا احتمال ابتلای جنین به ویروس
اچ.آی.وی، به حداقل ممکن برسد. شاید خیلی از افراد تصور کنند فرد مبتلا به اچ.آی.وی، نمی‌تواند باردار شود در حالی‌که این باور کاملا نادرست است و امکان بارداری با تمهیدات خاص، برای این دسته از افراد وجود دارد. درمان‌ها به قدری پیشرفت کرده‌اند که مادران مبتلا به اچ.آی.وی، این امکان را دارند که با دارو و رژیم مناسب و تخصصی، ویروس در بدن‌شان در حین بارداری و زایمان، به میزان صفر در خون برسد. حتی این مساله در حدی پیشرفت کرده است که می‌توان در برخی خانم‌ها، زایمان طبیعی انجام داد. زمانی که مادر به ویروس اچ.آی.وی مبتلا باشد، علاوه بر موارد یاد شده، به جنین دارو داده خواهد شد و حین زایمان نیز به مادر دارو داده می‌شود و در زمان تولد نوزاد باید مجدد داروی خاص دریافت کند. چنانچه پدر به اچ.آی.وی مبتلا و مادر سالم باشدو تصمیم به بچه‌دار شدن داشته باشند، در چنین شرایطی داروهای خاصی به مادر داده می‌شود تا به این ویروس مبتلا نشود و برای اطمینان، پیگیری‌ها و آزمایش‌هایی انجام خواهد شدتا از عدم ابتلای مادر، اطمینان به وجود بیاید و بعد مادر تحت نظر به بارداری ادامه می‌دهد و فرزند سالم خود را به دنیا می‌آورد.

با نتیجه مثبت چه باید کرد؟

آزمایش‌هایی که در کلینیک‌های رفتاری انجام می‌شوند، بسیار دقیق هستند و در وهله اول، برای فرد یک آزمایش رپید (سریع) انجام می‌شود و در صورتی که نتیجه آزمایش رپیدمثبت شود، برای فرد آزمایش پیشرفته‌تری چون الایزا نسل چهار انجام خواهد شد و نتیجه آن بررسی می‌شود و بار دیگر برای اطمینان آزمایش الایزا نسل چهار، تکرار باید شود. اگر هر دو آزمایش الایزا نسل چهار، نتیجه مثبتی داشته باشد، فرد به اچ.آی.وی مبتلاست و اگر یکی از آزمایش‌ها منفی شود، نمی‌توان گفت فرد قطعا به اچ.آی.وی مبتلا شده است. برای تایید ابتلا، به سه آزمایش مثبت الایزا نیاز خواهد بود و مثبت شدن آزمایش رپید به‌تنهایی نمی‌تواند دلیلی برای ابتلای افراد به اچ.آی.وی باشد. نباید این نکته را از یاد برد که آزمایش رپید، مثبت کاذب به همراه دارد، ولی احتمال نتیجه منفی کاذب برای آن بسیار کم است. با توجه به این‌که بررسی این موارد تخصصی هستند و فرد به تنهایی نمی‌تواند از ابتلا یا عدم ابتلای خود آگاه شود، باید حتما به کلینیک‌های مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کرد و روند تشخیص را به پزشک‌هایی که برای این امر آموزش تخصصی دیدند، سپرد.

درمانی هم وجود دارد؟

بعد از این‌که آزمایش‌ها و روش‌های تشخیصی با دقت انجام و ابتلای فرد به ویروس اچ.آی.وی تایید شد، بر اساس آخرین راهنمای کشوری، درمان و مراقبت برای فرد (حتی در شرایطی که علائمی وجود نداشته و فرد به ایدز مبتلا نشده باشد) صورت می‌گیرد. درمان‌هایی که برای این منظور انجام می‌شوند، بسیار گسترده هستند. ولی به‌طور کلی شامل درمان ضدویروس می‌شوند. درمان دو مزیت بسیار مهم در پی دارد. اولین مزیت درمان، پیشگیری از آسیب‌های ناشی از ابتلا به این ویروس است و دومین مزیت، محفوظ ماندن جامعه و پیشگیری از ابتلاست. درمان‌ها می‌توانند میزان ویروس موجود در بدن را به نزدیک صفر برسانند به شرط آن‌که بیمار، همکاری‌های لازم را برای این منظور با تیم درمانی داشته باشد.

کلینیک مشاوره بیماری رفتاری چیست؟

کلینیک‌های مشاوره بیماری‌های رفتاری، واحدهایی هستند که جزو تابعه معاونت بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی محسوب می‌شوند و اساس تاسیس این کلینیک‌ها مشاوره است؛ یعنی فرد در بدو ورود قبل از هر چیز مشاوره می‌شود. تمامی مراحل کار در این کلینیک‌ها به صورت محرمانه است و فرد الزامی برای افشای هویت خود ندارد و می‌تواند بدون افشای هویت خود، از خدمات این کلینیک‌ها بهره‌مند شود. تمام آزمایش‌ها و مشاوره‌ها در این کلینیک‌ها رایگان است و در صورت ابتلای افراد به اچ.آی.وی، درمان، دارو، آزمایش‌های لازم برای بیماری‌های دیگر، ویزیت‌های دوره‌ای، مراقبت و ... رایگان هستند. تعداد کلینیک‌های مشاوره بیماری رفتاری، در کشور به 130 مرکز می‌رسدو افراد می‌توانند براحتی با کمک گرفتن از اینترنت، کلینیک مشاوره بیماری رفتاری محدوده محل زندگی خود را پیدا کنند. کلینیک مشاوره بیماری رفتاری والفجر، به صورت فعال همه روزه از ساعت 7 و نیم صبح تا 7 و نیم بعدازظهر، پاسخگوی سوالات افراد به صورت تلفنی است و به آنها مشاوره می‌دهد که برای این منظور می‌توان با شماره 66038920 تماس گرفت.

بیماری‌های دیگری هم مطرح است؟

شاید خیلی از افراد تصور کنند منفی شدن نتیجه آزمایش اچ.آی.وی، به تنهایی نشان دهنده سلامت بدن آنهاست، در حالی‌که این احتمال وجود دارد فرد به بیماری‌های مقاربتی دیگری مبتلا باشد. علاوه بر این، معمولا وقتی نتیجه آزمایش فردی مثبت می‌شود، این احتمال وجود دارد فرد علاوه بر ابتلا به اچ.آی.وی، به بیماری‌های مقاربتی دیگری نیز مبتلا باشد، چون این نوع بیماری‌ها، بر اساس رفتارهای پر خطر ایجاد می‌شوند. برای مثال، احتمال ابتلای همزمان به هپاتیت و اچ.آی.وی وجود دارد و بیماری‌های دیگری چون تبخال تناسلی، زگیل تناسلی، زخم‌ها،شانکر، سفلیس، سوزاک و... نیز می‌توانند همزمان با ابتلای به ویروس اچ.آی.وی ایجاد شوند. نباید این مساله را از یاد برد افرادی که به زگیل‌تناسلی یا تبخال تناسلی مبتلا هستند، بیش از بقیه می‌توانند مستعد ابتلا به ویروس اچ.آی.وی باشند؛ چون در این دسته از افراد،زخم تناسلی وجود دارد و زمینه را برای ابتلا به اچ.آی.وی فراهم می‌کند. اگر فردی به کلینیک‌های مشاوره بیماری‌های رفتاری مراجعه کند، این موارد نیز برای او بررسی خواهد شد.

آخرین آمارها چه می‌گوید؟

آخرین آمارها نشان میدهند در کشور حدود 40 هزار نفر مبتلا به اچ.آی.وی تشخیص داده شدهاند.

فقط حدود 40 درصد موارد ابتلا شناسایی شدهاند و برای آنها درمانهای با کیفیت صورت میگیردکه براساس معاهدات سازمان جهانی بهداشت باید تا سال 2020 ، حدود 90 درصد از موارد ابتلا در کشور شناسایی شود.

حدود 50 درصد افرادی که در کشور به اچ.آی.وی مبتلا هستند، در گروه افراد 21 تا 35سال قرار دارند.

آمارهای جهانی نشان میدهند حدود 37 میلیون نفر در دنیا به ویروس اچ.آی.وی مبتلا هستند.

بهاره جلالوند