بررسی تحقیقات علمی رو به رشد شرق آسیا از احتمال جابه‌جایی قطب‌های علمی جهان در آینده نه چندان دور خبر می‌دهد؛ایران چه درس هایی از مدل رشد علمی این کشورها می آموزد؟

وزن‌کشی ۵ قدرت علمی شرق

تقریبا روزی نیست که خبری از پیشرفت‌های محققان کشورمان در افزایش تولید مقالات علمی و تولید انواع محصولات دانش‌بنیان در کشور منتشر نشود. واقعیت این است ایران و به‌طور خاص جامعه دانشگاهی ما در دو دهه اخیر، از انفعال و غفلت قرون اخیر خود در برابر پیشرفت و توسعه علوم مدرن خارج شده و پس از پشت سر گذاردن دوران انکار توسعه علم در غرب و سپس خودباختگی در برابر پیشرفت‌های علمی دانشمندان اروپایی و آمریکایی در نخستین دهه‌های تاسیس نهادهای آموزش عالی و دانشگاه در ایران، حالا وارد دورانی شده‌ایم که محققانمان در برخی حوزه‌ها نظیر نانوفناوری، زیست‌فناوری، علوم شناختی و هوافضا در مرزهای دانش مطالعه و پژوهش کرده و نتایج مطالعات خود را در قالب مقالات علمی در نشریات معتبر بین‌المللی منتشر می‌کنند. اما اوضاع در دیگر کشورهای آسیایی چطور است؟

کد خبر: ۱۱۷۵۳۸۷

در شرایطی که همچنان رقم تخصیصی (و نه تصویبی) از سهم بودجه پژوهش ایران به زحمت به 4/0 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) می‌رسد، آیا باید تصور کنیم ما از نظر علمی اکنون قله‌ها را یکی پس از دیگری فتح می‌کنیم و کشورهای همتراز ما در آسیا نشسته‌اند و پیشرفت علمی ما را در ایران تماشا می‌کنند؟ آیا همچنان در توسعه علمی باید نگاهمان به کشورهای غربی همچون آمریکا، انگلیس، فرانسه و آلمان باشد و از آسیا فقط توجه خود را معطوف ژاپن و چین و در نهایت هندوستان کنیم؟ با وضع فعلی بودجه ناچیز پژوهش در کشور و با دانستن این نکته که تعداد دانشجویان دکتری (شامل همه رشته‌ها و پزشکی) در سال‌های اخیر در آمریکا حدود ۲۰۰ هزار نفر بوده و همین تعداد در ایران به حدود ۲۳۰ هزار نفر رسیده است، آیا برنامه‌ای برای استفاده از این تعداد محققی که بیشتر از آمریکا هر سال در کشور تربیت می‌شوند پیش‌بینی کرده‌ایم؟ آیا محققان ما و بویژه دانشجویان دکتری می‌دانند حاصل مطالعاتشان دقیقا قرار است چه مشکلی را از چه بخشی از کشور حل کند؟ آیا این تحقیقات برای نهاد سفارش‌دهنده کار تحقیقاتی آن قدر ارزشمند است که حاضر باشد بودجه‌ای در اختیار محقق دانشگاهی (استاد راهنما) بگذارد تا دانشجویان دکتری او که در حال تحقیق روی موضوع مورد نظر هستند بورسیه شوند و نگران هزینه زندگی و مواد آزمایشگاهی مورد نیاز در تحقیقات و دیگر هزینه‌های مربوط به انتشار مقالات خود نباشند؟

نگاهی به وضع علم در شرق آسیا

علم در بسیاری از بخش‌های آسیا در سال‌های اخیر توسعه سریعی پیدا کرده است. البته خیلی آسان است وقتی صحبت از علم در آسیا می‌شود تمرکز خود را روی غول‌های اقتصادی این قاره بگذاریم و قدرت‌های علمی و تحقیقاتی نوظهور قاره کهن را نادیده بگیریم. تمرکز این نوشتار بر پنج قدرت علمی نوظهور در شرق آسیاست: هنگ‌کنگ، مالزی، سنگاپور، کره جنوبی و تایوان. این گروه از کشورها به‌طور شگفت‌آوری اولویت‌ها و رویکردهای متنوعی را در توسعه علمی خود در پیش گرفته‌اند، اما همه آنها به دانش و فناوری به عنوان کلید آینده توسعه کشور خود نگاه می‌کنند. این پنج کشور کنار هم نقشی کلیدی در توسعه پژوهش‌ها در سطح جهان ایفا می‌کنند.

نمودارهای زیر سرمایه‌گذاری این پنج کشور را در تحقیق و توسعه نشان می‌دهد و این‌که چطور این کشورها جایگاه بین‌المللی خود را در زمینه تخصیص بودجه پژوهش و نتایج حاصل از تحقیقات ارتقا دادند. وسعت برنامه‌های مربوط به توسعه دانش و فناوری در این کشورها از ویرایش ژنی تا توسعه انرژی‌های سازگار با محیط‌زیست را شامل می‌شود.

هان وونگ یئوم (Han Woong Yeom)، فیزیکدان و مشاور علمی رئیس‌جمهور کره جنوبی معتقد است این کشور باید تمرکز بیشتری بر تحقیقات پایه و زیرساختی داشته باشد. این در حالی است که او به مشکلات مربوط به نگرانی‌های عمومی نظیر مراقبت‌های بهداشتی و آلودگی هوا نیز اشاره می‌کند.

اسما اسماعیل، رئیس آکادمی علوم مالزی، دانشمندان این کشور را به پیشرفت بیشتر در علوم وابسته به جامعه در حوزه‌هایی مانند مناطق اقتصادی از فناوری‌های سبز تا اقتصاد حلال فراخوانده است. در بحث توسعه علم همواره توصیه می‌شود تمرکز مدیران و سیاستگذاران علمی در سراسر جهان تلاش برای پاسخ به نیازهای محلی کشورشان باشد. توسعه علم در شرق آسیا و در میان پنج کشور مورد اشاره برای دانشمندان بسیار جالب است. بسیاری از محققان این کشورها برای گذراندن دوره‌های دکتری و پسادکتری کشورهای خود را ترک می‌کنند، اما بعدها دوباره برای ادامه مطالعاتشان به کشور خود باز می‌گردند.

این پنج کشور با سرمایه‌گذاری قابل توجه و نقاط قوت زیاد در حال ساختن آینده سرزمین خود به‌عنوان نیروهای مطرح در چشم‌انداز جهانی علم هستند.

علم در شرق آسیا به روایت اعداد

هنگ‌کنگ، مالزی، سنگاپور، کره جنوبی و تایوان سرمایه‌گذاری عظیمی در زمینه تحقیقات انجام داده‌اند. آنها پرداختن به پژوهش را همچون موتور محرکی برای رشد کشور خود می‌دانند.

کدام اقتصادها بیشترین سرمایه‌گذاری را در حوزه تحقیق و توسعه (R&D) انجام می‌دهند؟ پاسخ این سوال به احتمال زیاد چیزی نیست که شما فکر می‌کنید. کره جنوبی در رقابت علمی تنگاتنگ با رژیم صهیونیستی و در شرایطی برتر و خجالت‌آور برای بیشتر کشورهای اروپایی و حتی آمریکا، حدود 24/4 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) به پژوهش در دانش و فناوری اختصاص داده است. تایوان نیز سرمایه‌گذاری وسیعی در رقابت با ژاپن در سال 2016 در زمینه اختصاص سهمی از اقتصاد خود به برنامه‌های تحقیق و توسعه انجام داده است. در شرق آسیا، چند قدرت علمی، سرمایه‌گذاری وسیعی در حوزه پژوهش انجام داده‌اند. با این‌که به‌طور کلی در آسیا، چین و ژاپن به‌واسطه داشتن اقتصادهای بسیار قوی و نیروهای علمی عظیم بیشتر توجه‌ها را به خود جلب می‌کنند، کره جنوبی، تایوان، سنگاپور و هنگ‌کنگ جایگاه خود را به عنوان حامیان بزرگ تحقیقات علمی تثبیت کرده‌اند. در این میان رشد سریع تولید علم مالزی قابل توجه است.