روضه‌های سکوت

دیوارهای هیات‏ با پرچم‏های سیاه پوشانده شده است. همه سیاه پوشیده‏اند. همه چیز شبیه هیات‏‌های دیگر است. تفاوت‌شان اما خیلی زود مشخص می‏شود. همه چشم شده‏اند و به سخنرانی که بر روی صندلی آهنی ایستاده است، نگاه می‎کنند. سخنرانی که برخلاف سخنران‏های دیگر میکروفن ندارد و تمام راه ارتباطی‏اش دست‏هایش است. یک نفر هم مترجم زبان دست‏های سخنران است. سخنران به زبان ساده صحبت می‏کند: «اگر با خدا دوست باشی، خدا هم با تو دوست است. اگر هم با خدا قهر باشی، خدا هم با تو قهر می‏شود. قبول دارم که مشکلات است، اما اگر دلت با خدا باشد، خدا هم با تو می‎شود.»

اینجا هیات ناشنوایان است. جایی که همه چیز در سکوت می‏گذرد و حتی سخنرانی‏ها و روضه‎خوانی برای ایام محرم هم با کمترین صدایی انجام می‏شود. سخنران دوباره دست‏هایش را در هوا می‏چرخاند و با دست‏هایش صحبت می‏کند: «مردم و مسؤولان به ما می‏گویند که از ناشنوایان بخواهید برایمان دعا کنند. اگر ناشنوا زبان ندارد که بگوید، یا حسین (ع)، خدا ولی می‏‎بیند، خدا می‏بیند که ناشنوا قدم در راه امام حسین (ع) برداشته است. اخلاصش برای قدم برداشتن را می‏بیند. پس برای دیگران دعا کنید.» همه دست‏ها را به سمت آسمان می‏برند، چشمانشان را می‏بندند، چند نفری حتی اشکشان به پایین می‏لغزد. اینجا هیات ناشنوایان شیراز است، جایی که تنها دست‏هاست که حرف می‏زنند.

یک اتفاق خوب

محمد پژاوند، مترجم هیات ناشنوایان و کارشناس ارشد مهندسی برق قدرت است و هشت، نه سالی می‏شود که با هیات همراه شده است. پژاوند در گفت‌وگو با جام‏جم درباره آشنایی‎اش با عزاداران ناشنوا می‎گوید: «خاله من ناشنواست و من کاملا زبان اشاره را بلدم. در دانشگاه یکی از همکلاسی‎هایم ناشنوا بود. در یکی از درس‌هایمان‏، استادمان شش نمره برای ارائه در کلاس در نظر گرفته بود؛ اما دوست من نمی‏توانست ارائه را توضیح دهد. استاد هم به او گفته بود که اگر توضیح ندهد، نمره‏ا‌ی نمی‌گیرد. پژاوند، تصمیم می‏گیرد به او کمک کرده و به عنوان مترجم، زبان اشاره را به گفتار تبدیل ‏کند. کمکی که درنهایت به گرفتن نمره کامل به اتمام می‏رسد. چند سال بعد، دوستش را در هیات ناشنوایان می‏بیند همین دیدار دوباره باب ارتباط با هیات ناشنوایان را آماده می‏کند. او درباره تأسیس هیات ناشنوایان می‏گوید: «هیات ناشنوایان از سال 84 تأسیس شده است.در شهر شیراز سه هیات ناشنوایان وجود دارد و همه در این هیات جمع می‌شوند. این هیات از همه قدیمی‏تر است و نزدیک به حرم شاهچراغ است.» جامعه ناشنوایان عضو گروه خاص به حساب می‏آیند و مانند نابینایان و افراد دچار معلولیت همه زیر نظر بهزیستی‏اند.تأسیس هیاتی برای ناشنوایان هم توسط بهزیستی انجام شده است. اتفاقی که هدف مهمی هم پشت آن وجود داشته است. پژاوند توضیح می‎دهد: «ناشنوایان بسیار باهوش هستند، اما بسیار زودرنج‏اند. خیلی‏ از آنها در جامعه حضور ندارند، چون مردم با آنها نمی‏توانند ارتباط برقرار کنند. آنها دوست دارند با دنیای بیرون ارتباط بگیرند و اطلاعات جدیدی را کسب کنند. در بسیاری از موارد به خاطر برخورد دیگران با آنها و زودرنجی‏شان این امکان ایجاد نمی‌شود.» برای این‌که ناشنوایان از لاک خود بیرون بیایند، بهترین راه برقراری دورهمی‎های درون کانونی است.او می‏گوید: «دورهمی‏هایی که به مناسبت‎های مختلف باشد، تأثیرش بیشتر است. هیات عزاداری سیدالشهدا هم به خاطر همین برگزار شده است، به خاطر این که روابط‌عمومی آنها بالا برود و با جامعه ارتباط بگیرند.» هیاتی که هر سال، به طور متوسط 300 تا 400 نفر در آن حضور دارند و عزاداری می‏کنند.

طبل و سنج هم داریم

یکی از ویژگی‏های هیات‏های عزاداری، مراسم سینه‏زنی و زنجیرزنی است. مراسمی که عموما با نوحه‌خوانی و سروصدا برگزار می‏شود. در هیات ناشنوایان هم مراسم زنجیرزنی و سینه‏زنی برگزار می‎شود.پژاوند می‏گوید: «در هیات ما زنجیرزنی و سینه‏زنی و تعزیه هم وجود دارد.» ویژگی هیات ناشنوایان این است که سرپوشیده نیست، بنابراین همه می‏توانند درون هیات و عزاداری آرام و ساکت ناشنوایان را ببینند.

محمد توضیح می‏دهد: «کسانی که از کنار هیات عبور می‏کنند و درون هیات را می‏بینند، برایشان عزاداری بچه‏ها جالب است و دوست دارند که بشنوند و ببینند که ما چه طور عزاداری می‏کنیم.» همین جاست که اهمیت کار پژاوند را نشان می‏دهد.او برای شنواها، عزاداری ناشنوایان را ترجمه می‏کند.مترجم ناشنوایان می‏گوید: «یک نفر مترجم زبان اشاره که به این زبان هم مسلط است، در کنار کسی که با دست دعا می‏خواند، همه این‎ها را برای مردم عادی ترجمه می‏کند.» در کنار ناشنوایان و شنواها البته، کم شنواها هم هستند، کسانی که درصد شنوایی مختلفی دارند و حتی کسانی که لکنت زبان دارند.

در هیات ناشنوایان به روی همه آنها باز است و همه می‏توانند در این هیات شرکت کنند. نکته جالب در این هیات اما این است که همه مراسم به زبان اشاره انجام می‏شود. پژاوند توضیح می‏دهد: «نوحه‌خوانی و برگزاری مراسم دعا شبیه به مربی‎های فوتبال است. شما مربی‏ها را در کنار زمین دیده‏اید که چه طور پیغامشان را به بازیکنان می‏رسانند؟ ناشنوایان هم به همین ترتیب با هم ارتباط می‏گیرند.» البته همه این‏ها باعث نمی‏شود که هیات ناشنوایان پر سرو صدا نباشد.

آنها هم مثل هیات‏های دیگر طبل و سنج دارند: «برای این‌که عزاداری ما ریتم داشته باشد، طبل و سنج هم داریم. برای این که برنامه عزاداری با ریتم و برنامه پیش برود و نواختن طبل دلیلی باشد تا ناشنوایان با هم صحبت نکنند، عموما از طبل و سنج استفاده می‎کنیم.» فرقی ندارد که شنوا یا ناشنوا، فرقی ندارد که چه دین و آیینی، در خانه اهل سفینه نجات به روی همه باز است. هر کسی به هر روشی می‏تواند عزادار خانه آنها باشد.

تعزیه ناشنوایان

یکی از ویژگی‎های خاص هیات ناشنوایان، برگزاری تعزیه است. تعزیه‏ای که البته جنس اجرای آن و ویژگی‏های خاص یک تعزیه را که بارزترین آن شعرخوانی و لحن بیان است، ندارد.

همه اینها تعزیه ناشنوایان را‏ با دیگر تعزیه‏ها متفاوت می‏کند. پروانه گویمی، مربی تعزیه ناشنوایان است.

او ناشنوا نیست و آشنایی‏اش با هیات ناشنوایان شیراز به هفت سال پیش برمی‏گردد.

وی در گفت‌وگو با جام‎جم می‏گوید: «آشنایی‎ام با هیات ناشنوایان از هفت سال پیش شروع شد.علاقه‎ام به کارهای هنری بود و چون مطالعاتی هم درباره امام حسین (ع) داشتم، باعث شد تا ماکت کوچکی از ظهر عاشورا بسازم.» بعد از ساخت ماکت او تصمیم می‎گیرد ماکت را در هیاتی اجرا کند، اتفاقی که درنهایت به آشنایی با هیات ناشنوایان منجر می‎شود.

همین آشنایی هم باعث می‏شود تا او به فکر تشکیل گروه تعزیه بیفتد: «بعد از چند سال به این فکر کردم که چه خوب می‏شود که گروه تعزیه داشته باشیم.ایده‏ام با استقبال همراه بود.

خیلی از بچه‏ها علاقه‌مند بودند که در گروه شرکت کنند. در حال حاضر سه سال است که مراسم تعزیه برگزار می‎شود.» این خانم هنرمند، برای انتخاب بازیگران مراسم تعزیه به مسائلی هم توجه کرده است.او می‏گوید: «اعضای گروه با توجه به سابقه حضور در هیات و کیفیت زبان اشاره، انتخاب می‏شوند.» گویمی نظم خاصی را برای تمرین‏ها در نظر گرفته است: «همه اعضای گروه باید در ساعت مشخصی دور هم جمع شوند و تمرین کنند.همه این‏ها در کیفیت اجرای ما مؤثر خواهد بود.»

اما تعزیه ناشنوایان شعرخوانی ندارد و بی‏کلام است.

همین بی‏کلام بودن تعزیه مشکلاتی را برای بچه‏های ناشنوا ایجاد می‏کند: «نمایش‏های این چنینی مشکلات خاص خودش را دارد، بعضی از تماشاچی‌‌ها فعالیت آنها را درک نمی‌کنند؛ چون چهره اکثر ناشنواها شبیه به افراد عادی است.

ناشنواها از نظر ظاهری ویژگی خاصی ندارند که مشخص شود، آنها جزو افراد خاص هستند، بنابراین بعضی از افراد انتظار دارند که شکل دیگری با آن‎ها رفتار شود.» گویمی تاکید می‏کند: «کار با ناشنوایان به نسبت نابیناها و افراد دچار معلولیت بسیارسخت‏تر است. ناشنوایان خیلی حساس هستند. آنها زودرنج‏اند و غلیان احساسات بیشتری هم دارند.»

لیلا شوقی

جامعه