مصادره نفت ایران در یک نیمروز/ سیاستی که مصدق از آن غافل ماند و ضربه خورد!

دکتر موسی فقیه حقانی در گفت وگو با جام جم آنلاین کودتای 28 مرداد سال 1332 را عملیات مشترک سرویس های جاسوسی آمریکا و انگلیس و اقدامی خرابکارانه علیه مردم ایران خواند و افزود: این اقدام مداخله جویانه در راستای متوقف کردن ملت ایران برای رسیدن به اهداف و آرمان های استقلال طلبانه خودش از سوی قدرت های بیگانه رخ داد.

وی یکی از اهداف بلند مردم ایران در دوران بحرانی عصر پهلوی را ملی کردن نفت و کوتاه کردن دست استعمارگران از این ثروت ملی برشمرد و تصریح کرد: استخراج نفت به‌عنوان یک کالای گران بها در ایران از همان ابتدا مورد توجه و مداخله انگلیسی ها قرار گرفت. آنها علاوه بر دخالت در اکتشاف و استخراج آن از مناطق نفتخیز کشور به مرور در حوزه های سیاسی و فرهنگی و اجتماعی به منظور تداوم غارت نفتی خود نفوذ کردند.

پژوهشگر تاریخ معاصر ایران کودتا و روی کارآوردن دیکتاتوری رضا خان 1299را یکی از اقدامات خصمانه دولت بریتانیا برای ادامه چپاول نفت ایران قبل از کودتای 28 مرداد نام برد و خاطر نشان کرد: این اقدام با هدف تمدید قرارداد نگین نفتی موسوم به دارسی رخ داد؛ بنابراین با انقراض حکومت قاجار و روی کار آمدن پهلوی اول، دامنه دخالت های بریتانیا از جمله قیمت‌گذاری روی بهای نفت بیشتر شد. به این ترتیب ملت ایران با تداوم چپاول ثروت ملی خود توسط بیگانگان کم کم به فکر استیفای حق خود برآمدند.

حقانی گفت: از ابتدای تسلط استعمار انگلیس به ایران گروه های مختلف ملی و مذهبی از در مخالفت با حضور و دخالت این قدرت در ایران برآمدند. اما با روی کارآمدن رضا خان و زورگویی های او آحاد مردم به تنگ آمده و بیش از گذشته برای مبارزه با حضور انگلیسی ها و حمایت آنها از دیکتاتوری پهلوی اول به تکاپو افتادند. از این رو شخصیت ها و چهرهایی همچون آیت الله کاشانی، دکتر مصدق، فداییان اسلام و جبهه ملی با همکاری یکدیگر پایان سلطه بریتانیا به نفت ایران و ملی کردن صنعت نفت را به‌عنوان خواست و مطالبه مردمی در جامعه آن روز به شکلی جدی مطرح کردند.

وی در این باره ابراز کرد: ورود جدی مرحوم آیت الله کاشانی به صحنه مبارزات مردمی برای احقاق حقوق از دست رفته کشور به‌دست خارجی ها رفته رفته نهضت ملی کردن صنعت نفت از شکل مطالبه به خواست عمومی همه گروه های سیاسی و مردم درآمد. بالاخره مجموعه تلاش ها و مجاهدت های دو طیف ملی و مذهبی منجر به ملی شدن صنعت نفت در 29 اسفند 1329 شد. با ورود به سال 1330 کشور منتظر اجرایی شدن این قانون بود. اما رجالی همچون رزم آرا و هژیر که در آن مقطع در رأس کار بودند توانمندی یا اراده عملیاتی کردن چنین قانونی را نداشته و حتی مخالف نهضت هم بودند به همین خاطر از سر برداشته شدند.

حقانی با بیان این‌که با روی کار آمدن دولت مصدق و با حمایت روحانیت از وی ملی شدن صنعت نفت در مرحله اجرا قرار گرفت، افزود: از اردیبهشت 1330 تا مرداد 1332 چیزی کمتر از دو سال کشور ما درگیر یک عملیات گسترده جنگ روانی و نرم انگلیس و آمریکا شد. در اصل در این دوره افزون بر انگلیس، آمریکا هم به‌عنوان یک استعمارگر نو ظهور دست به مداخله در امور داخلی ایران می زد. این قدرت ها با تحریم خرید نفت ایران، محاصره دریایی، تهدید به حمله نظامی و ممانعت از دیگر کشورها برای جلوگیری از خرید نفت ایران، دولت مصدق را تحت فشار قرار دادند. متاسفانه به جنگ نرمی که توسط این قدرت ها در کشور روی می داد هیچ توجهی از سوی دولت نمی شد و اقدامات ضد مردمی بیگانگان روز به روز بیشتر خودنمایی می‌کرد.

استاد دانشگاه و معاون پژوهشی موسسه مطالعات تاریخ ایران هدف اصلی راه اندازی پروژه نرم توسط انگلیس و آمریکا علیه مردم ایران را گرفتن انگیزه و ناامیدی مردم برای ادامه مبارزات ضد استعماری و نیز ایجاد تفرقه میان رهبران نهضت ملی ارزیابی کرد و گفت: با شدت اختلافات میان ایران و انگلیس بر سر ملی شدن نفت، آمریکایی ها در مقام واسطه یک‌سری مذاکرات را با بین دو کشور آغاز کردند، اما هدف اصلی این بود در نهایت سهم ایران از فروش و استخراج نفت به میزان 50 درصد کاهش یابد. این مسأله کاملا مغایر با ملی شدن نفت در ایران بود.

وی با اشاره به این‌که با تنگنا قرار گرفتن دولت توسط انگلیس مصدق مجبور به اعطای امتیاز به آمریکایی ها و برقراری مناسباتی به آنها شد، عنوان کرد: دولت وقت آمریکا بعد از این‌که امتیازات لازم را از مصدق گرفت و اعتماد وی را برای برون رفت از بحران با انگلیس جلب کرد، رفته رفته شروع به سنگ اندازی علیه نهضت ملی ایران کرد. واشنگتن به رغم این‌که قول خرید نفت ایران و اعطای وام به دولت ملی را داده بود، اما در حالی که به‌طور ظاهری از این نهضت حمایت می کرد پشت پرده برای مصارده آن با بریتانیا همکاری داشت.

حقانی خاطر نشان کرد: بالاخره جنگ نرمی که انگلیس و آمریکا برای شکست نهضت ملی صنعت نفت ایران و جلوگیری از اهداف والای مردم در استقلال و عدم وابستگی به بیگانه راه انداخته بود در روز 28 مرداد1332 جواب داد. در شرایط بحران و آشوب در کشور مصدق دیگر توان مقابله برای جلوگیری کودتا علیه دولت را نداشت. از طرفی آیت الله کاشانی هم به خاطر انشقاقی که جنگ نرم قدرت ها بین ملیون و مذهبیون ایجاد کرده بودند از جایگاهی همچون قیام 30تیر 1331 برخوردار نبود تا مردم را به حمایت از دولت و جلوگیری از سقوط آن به میدان فراخواند.

محقق و کارشناس تاریخ معاصر ایران در این ارتباط افزود: در عین حال توده مردم هم در آن مقطع دچار یک سردرگمی و بلاتکلیفی محض نسبت به آینده کشور بودند. چنین وضعیتی شرایط را برای انگلیس و آمریکا فراهم آورد تا در یک نیم‌روز ضمن سرنگون کردن دولت دکتر مصدق بزرگ‌ترین دستاورد ملت ایران یعنی ملی کردن صنعت نفت را در آن ایام با شکست مواجه کردند.

وی با نگاهی به تحولات امروز کشورمان یادآور شد: در شرایط فعلی هم انگلیس و آمریکا با اضافه شدن اسرائیل و دولت های مرتجع منطقه در پی تکرار حوادث مرداد سال 32 هستند. با این تفاوت که این بار گستره اقدامات غرب علیه مردم ایران بسیار پیچیده تر و افزون تر شده است. اما در مقابل هم وحدت و انسجام داخلی ملت ایران در برابر هرگونه تهدیدی افزایش یافته است بویژه این‌که انواع توطئه ها امروز توسط رهبر معظم انقلاب بدقت رصد می شود. لذا با رهنمودهای ایشان عملا توطئه ها خنثی شده اند.

حقانی افزود: با توجه به هجمه هایی که اخیرا غربی ها به سردمداری آمریکا و انگلیس علیه ما روا می دارند باید وحدت ملی خود را آگاهانه و هوشمندانه افزایش دهیم تا در سایه هدایت رهبری انقلاب کشور از حوادث ها و تجارب تلخ گذشته همچنان مصون باقی بماند.

محمدرضا شجاعیان/ جام جم آنلاین