نقشه مذاکره

دوشنبه قبل بود که رئیس‌جمهور آمریکا در مطلب تندی در توییتر ایران را تهدید به اقدامی بی‌سابقه کرد. بلافاصله شبکه‌های رسانه‌ای غرب بویژه بی.‌بی.‌سی فارسی با برجسته‌سازی این تهدید و استناد به مواضع رئیس‌جمهور کشورمان در خصوص توانایی ایران برای اعمال قدرت در خلیج فارس و تنگه هرمز، بر طبل جنگ کوبیدند و احتمال رویارویی نظامی میان آمریکا و ایران را بسیار بالا دانستند.

همراه شدن چنین فضاسازی‌هایی با افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها در داخل و التهاب در بازار سکه و ارز، مطلوب کسانی بود که همچنان با وجود اثبات چندباره غیرقابل اعتماد بودن آمریکا تصور می‌کنند راه‌حل مشکلات اقتصادی ایران، مذاکره با آمریکاست و هیچ مشکلی هم در کشور نیست مگر این‌که ریشه در روابط تیره تهران و واشنگتن دارد.

این همان سناریویی است که از سوی کاخ سفید دنبال می‌شود و آن چیزی نیست جز القای این‌که ایران بر سر یک‌دوراهی قرار دارد یا با آمریکا سازش کند یا وارد جنگ شود.

دکتر محمدباقر خرمشاد، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل در همین زمینه می‌گوید: آمریکا در تلاش برای شکل‌گیری دوگانه جنگ و صلح است تا به این ترتیب طرفداران مذاکره را طرفدار صلح و طرفداران مقاومت در برابر آمریکا را طرفدار جنگ معرفی کند. پیشنهاد دوشنبه‌شب ترامپ برای مذاکره بدون پیش‌شرط با ایران را می‌توان در چارچوب تکمیل همین سناریو دانست. رئیس‌جمهور آمریکا دوشنبه شب در کنفرانس خبری مشترک با نخست‌وزیر ایتالیا از آمادگی خود برای مذاکره با مقامات ایران خبر داد و گفت: اگر آنها آمادگی داشته باشند حاضرم بدون هیچ پیش‌شرطی این کار را انجام دهم.

القای غرق مصنوعی

تلاش آمریکا برای القای دوگانه جنگ یا سازش در حالی است که بجز تهدیدات لفظی ترامپ که ناشی از خوی معامله‌گری اوست نشانه دیگری دال بر احتمال درگیری نظامی وجود ندارد و همان‌طور که سردار سرلشکر قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران پنجشنبه گذشته اعلام کرد، سابقه عمکلرد نظامی آمریکا در منطقه آنقدر تاریک است که نمی‌توانند دست به تهدید ایران بزنند.

دکتر محمد مرندی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در همین زمینه در گفت‌وگو با جام‌جم با بیان این‌که ترامپ درصدد القای جنگ است، تاکید می‌کند که آمریکا قطعا به‌دنبال تنش نظامی با ایران نیست. وی با بیان این‌که ترامپ فردی غیرقابل اعتماد است می‌گوید نمی‌توان به سخنان ترامپ اعتماد کرد چه زمانی که سخن از جنگ می‌گوید چه مذاکره. سخنان وی بی ارزش است و مردم نباید توجهی به آن داشته باشند. محمدباقر خرمشاد هم معتقد است: تصویرسازی ترامپ مبنی بر ایجاد جنگ در حالی است که هیچ شواهدی در منطقه و فضای بین‌المللی مبنی بر پیشروی به سوی جنگ وجود ندارد.

او به سابقه فراوان آمریکایی‌ها برای جنگ روانی اشاره می‌کند و می‌گوید: آمریکایی‌ها در زندان‌های گوانتانامو و ابوغریب فضای غرق مصنوعی برای افراد ایجاد می‌کردند تا تصور کنند در حال غرق شدن هستند، آنها تلاش می‌کنند برای ما هم چنین فضایی ایجاد کرده و جنگ مصنوعی ایجاد کنند تا این تصور روانی ایجاد شود که جنگی در حال شکل گرفتن است.

تجربه وسوسه‌انگیز تهدید کره شمالی

با این‌حال شاید تجربه آمریکا در خصوص برخی کشورها از جمله کره شمالی یا لیبی، ترامپ را وسوسه کرده تا این تجربه را در خصوص ایران هم بیازماید و او ابایی هم از آشکار شدن سیاست آمریکا مبنی بر القای دوگانگی سازش و جنگ ندارد. آنجا که در صحبت‌هایش در نشست خبری با نخست‌وزیر ایتالیا پس از موفق خواندن مذاکراتش با رهبر کره‌شمالی می‌گوید: وقتی ظرفیت جنگ یا گرسنگی وجود داشته باشد، بهتر است مذاکره انجام شود.

دکتر ابراهیم متقی، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران این سیاست آمریکا در برخورد با ایران را بهره‌گیری همزمان از سازوکارهای چماق و هویچ می‌داند و معتقد است: الگوی رفتاری آمریکا هیچ نشانه‌ای از تغییر در سیاست عملی آن کشور را نشان نمی‌دهد. وی در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: آمریکا در آن واحد دو ابزار کاملا متفاوت و متعارض در برخورد با ایران به کار گرفته تا این‌که از طریق سیاست همکاری‌جویانه، زمینه اغوای ایران را بوجود آورد و از سویی دیگر در چارچوب پیش شرط‌های پایان ناپذیر، زمینه را برای اجرای دیپلماسی اجبار فراهم کند. آن‌طور که یکی دو روز قبل، وندی شرمن، معاون وزیر خارجه آمریکا در دوره اوباما گفته بود این سبک دیپلماسی ترامپ است، او علاقه‌مند به زرق و برق نشست سران است و ابتدا دشمنانش را تهدید می‌کند و سپس به آنها پیشنهاد گفت‌وگو و بستن توافق می‌دهد. اما این روشی نیست که در عرصه دیپلماسی رسمی، روشی پذیرفته شده باشد. بر همین اساس است که محمدالبرادعی، دبیرکل پیشین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مطلبی در توییتر خود نوشت: نمی‌توان با رد کردن توافقی که همه آن را سنگ بنا می‌دانند، با تهدید یک کشور، بی‌احترامی کردن به مقامات آنها، در سخنانی نسنجیده خواهان مذاکره شد.

اشاره البرادعی به خروج آمریکا از توافق هسته‌ای است، موضوعی که بار دیگر ترامپ در سخنان دوشنبه شب خود از آن دفاع کرد. وی گفت: من به ملاقات اعتقاد دارم، البته آنها کمی مشکل دارند، من به تعهد خودمان در برجام پایان دادم، اگر رهبران ایران بخواهند دیدار کنند، اگر بتوانیم کاری کنیم بدون این که کاغذ پاره‌ای همچون برجام باشد، من حاضرم با هرکسی و هر وقت بخواهند با آنها دیدار کنم و هیچ پیش‌شرطی ندارم. حمید ابوطالبی، مشاور رئیس‌جمهور در واکنش به این موضع ترامپ در مطلبی نوشت: کسانی که به گفت‌وگو به عنوان روش حل اختلافات در جوامع متمدن باور دارند، باید به ابزار آن هم ملتزم باشند. احترام به ملت بزرگ ایران، کاهش خصومت‌ها و بازگشت آمریکا به برجام، هموارکننده مسیر سنگلاخ کنونی است. اما آن‌طور که بیل اشنایدر، تحلیلگر سیاسی شبکه تلویزیونی سی.ان.ان می‌گوید ترامپ می‌خواهد در موضعی باشد که توافق خود را داشته باشد و مدعی است بسیار بهتر از توافق قبلی است که توسط باراک اوباما انجام شده است. به گزارش ایرنا، تحلیلگر مسائل سیاسی سی.‌ان.‌ان ادامه داد: وی می‌خواهد با ایران مذاکره کند چون او دونالد ترامپ است و خود را یک مذاکره‌کننده و معامله‌گر بزرگ می‌داند.

معنی مذاکره بدون پیش‌شرط در آمریکا

فارغ از همه این مسائل که به خوی معامله‌گری ترامپ مربوط می‌شود، اظهاراتی که دقایقی بعد از مواضع ترامپ از سوی مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا بیان شد نشان داد که منظور آمریکایی‌ها از مذاکرات بدون‌پیش‌شرط چیست. وزیر خارجه آمریکا در گفت‌وگویی که با شبکه خبری سی.‌ان.‌بی.‌سی داشت، گفت: «اگر ایرانی‌ها نشان دهند که متعهد به تغییرات اساسی در نحوه رفتار با مردم خود هستند، رفتارهای خشونت‌آمیز را متوقف کنند و بپذیرند که وارد یک توافق هسته‌ای ارزشمند شوند که واقعا از تکثیر سلاح‌های هسته‌ای جلوگیری کند، خب رئیس‌جمهور همان‌طور که گفت آماده است بنشیند و با آنها مذاکره کند.»

دکتر فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران، مطرح کردن این پیش‌شرط‌ها از سوی وزیر خارجه آمریکا آن‌هم ساعتی پس از اظهارات دونالد ترامپ را اتفاقی عجیب می‌داند که نشان‌دهنده سرگشتگی دولت آمریکا در سیاست خارجی است.

وی به جام‌جم می‌گوید: فارغ از محتوای این پیش‌شرط‌ها و این‌که واکنش ایران چه خواهد بود، به نظر می‌رسد که در دولت آمریکا ما با آشفتگی در اظهار نظر و تصمیم‌گیری مواجه هستیم.

این کارشناس مسائل بین‌الملل تاکید می‌کند: گرچه آمریکا علاقه‌مند به ایجاد دوقطبی و دعوا در داخل ایران است، اما با این روند تصور می‌کنم که اتخاذ چنین مواضع متناقضی از سوی ترامپ و پمپئو باعث ایجاد وحدت در کشور می‌شود.

ابراهیم متقی هم تاکید دارد که چهره واقعی سیاست خارجی آمریکا را باید در رویکرد مایک پمپئو جست‌وجو کرد نه ترامپ و با توجه به تاکیدات وزیر خارجه آمریکا مبنی بر ضرورت تغییر رفتار ایران در منطقه و همچنین توقف فعالیت‌های هسته‌ای، مذاکره هیچ‌گاه نمی‌تواند به عنوان ابزاری برای پایان دادن به تحریم‌ها تلقی شود. البته نگاهی به پیش‌شرط‌های مطرح شده از سوی پمپئو نیز نشان می‌دهد که این سه شرط تقریبا خلاصه همان 12 شرطی است که چندی قبل از سوی وزیر خارجه آمریکا با عنوان سیاست جدید کشورش در قبال ایران منتشر شد و به منزله تسلیم کامل ایران در مقابل آمریکا در عرصه سیاست داخلی، خارجی، هسته‌ای و دفاعی است.

به نظر می‌رسد راهکار خروج ترامپ و تیم سیاست خارجی دولت آمریکا از این سرگشتگی و توهم این است که به جای استناد به تجربه مذاکره و تهدید در قبال کره شمالی به تجربه افرادی که با ایران رو در رو بوده‌اند مراجعه کنند.

در این صورت شاید به این حرف وندی شرمن برسند که ترامپ باید بفهمد که ایرانیان فرهنگ مقاومت دارند و تسلیم نخواهند شد.

ارزشی برای پیشنهاد ترامپ قائل نیستیم

پیشنهاد ترامپ برای مذاکره با ایران، واکنش‌هایی در کشورمان به همراه داشت. سیدکمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی در همین ارتباط تاکید کرد: ما با توجه به تجربه تلخی که از مذاکره با آمریکا و نقض مکرر تعهدات دولتمردان آن کشور داشته‌ایم، طبیعی است که ارزشی برای پیشنهاد وی قائل نباشیم. به گفته خرازی، ترامپ عاشق ملاقات برای ملاقات است و چندان به نتایج ملاقات‌ها و سخنان متناقض خود نمی‌اندیشد. عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور هم در واکنش به سخنان اخیر ترامپ گفت: آمریکا قابل اعتماد نیست، وقتی این کشور با قلدری و به صورت یکجانبه از برجام خارج می‌شود، چه‌طور می‌توان به آن اعتماد کرد؟

با این‌حال برخی چهره‌های سیاسی از جمله علی‌اکبر ناطق‌نوری، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام با وجود سابقه عهدشکنی‌های آمریکا معتقدند: ایران نباید ابتدا به ساکن پیشنهاد مذاکره رئیس‌جمهور آمریکا را رد کند بلکه لازم است این موضوع با تامل و در شورای عالی امنیت ملی مورد بحث قرار گیرد.