تکیــه بر بــاد

با این حال، آن‌طور که کارشناسان می‌گویند از لحاظ فنی و اقتصادی، ساختار بانک‌ها و شرکت‌ها در اروپا خصوصی و غیردولتی است و آنها بر حسب منافع خود تصمیم‌گیری می‌کنند؛ نه اوامر دولت‌ها. به همین دلیل است که در دوران پس از اجرای برجام، بیشتر بانک‌ها و شرکت‌های اروپایی با وجود تعهد دولت‌های آنها، حاضر به همکاری با ایران نشدند، چراکه ترس از جریمه و تحریم آمریکا مانع کار آنها بود.

این موضوعی است که این هفته عباس‌عراقچی، معاون وزیر خارجه و رئیس ستاد برجام نیز آن را مورد تائید قرار داد. عراقچی در جلسه کمیسیون امنیت ملی مجلس، شرکت‌های اروپایی را از دولت‌های اروپایی تفکیک کرد و گفت: ما باید بین دولت‌های اروپایی با شرکت‌های اروپایی تفاوت قائل شویم، شرکت‌های اروپایی خصوصی هستند و کسی نمی‌تواند آنها را مجبور به کار با کشوری کند یا نکند، اما دولت‌های اروپایی مصمم هستند برجام را حفظ کنند!

پیش از این، کارشناسان مالی نیز اظهارات عراقچی را بیان کرده بودند. به گفته کارشناسان، جنس تحریم‌های آمریکا طوری است که هر شرکت و بانک خصوصی که با ایران همکاری اقتصادی داشته باشد را هدف می‌گیرد و این شرکت‌ها به علت منافعی که در بازار سرمایه آمریکا دارند، ناچار به پذیرش فشارهای آمریکا هستند و دولت‌های اروپایی صرفا نظاره‌گرند.

واقعیات اقتصادی نشان می‌دهد شرکت‌های اروپایی نمی‌توانند بدون استفاده از سیستم مالی آمریکایی‌ها با ایران روابط داشته باشند.

بهمن 1395 نیز علی آهنی، سفیر ایران در فرانسه اعلام کرد بانک‌های فرانسه از ترس تحریم‌های آمریکا با ایران همکاری نمی‌کنند.

سال گذشته نیز ابراهیم شیبانی، رئیس‌کل پیشین بانک مرکزی ایران، در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا، گفت به دلیل دشمنی‌ها و با وجود توافق اتمی (برجام) مراودات بانکی ایران با نظام مالی جهانی عادی نشده و در بر همان پاشنه قدیمی می‌چرخد. ابراهیم شیبانی که اینک رئیس کمیسیون اقتصادی شورای راهبردی روابط خارجی است، گفته بود: باید در‌نظر داشت بانک‌های بزرگ خارجی با ما همکاری نخواهند کرد. بانک‌های بزرگ به دلیل ترسشان از تحریم‌ها و مجازات‌های آمریکا از همکاری با ایران خودداری می‌کنند.

ابراهیم شیبانی افزوده است: خیال واهی است اگر تصور کنیم با یک مذاکره می‌توانیم حتی بانک‌های چینی را با خود همراه کنیم، چون چین حدود 450 تا 500‌میلیارد دلار به آمریکا صادرات دارد، در حالی که کل مبادلاتش با ایران به 15‌میلیارد دلار می‌رسد.

اعتراف اروپایی‌ها

پیش از خروج آمریکا از برجام، رئیس شرکت فرانسوی توتال که فاز 11 پارس جنوبی را بر عهده گرفته، به این واقعیت اشاره کرده و گفته بود: ما فقط در‌صورتی می‌توانیم قرارداد گازی با ایران را اجرا کنیم که چارچوبی حقوقی و قانونی وجود داشته باشد. اگر نتوانیم این کار را بنا به دلایل حقوقی انجام دهیم ـ مثلا به‌عنوان تغییری در نظام تحریم‌ها‌ ـ در این صورت باید در قرارداد بازنگری کنیم. اگر تحریم‌های جدید علیه ایران اعمال شود باید آن را با دقت بررسی کنیم، زیرا ما در آمریکا کار می‌کنیم و دارایی در آمریکا داریم و بتازگی دارایی بیشتری هم در آمریکا به‌دست آورده‌ایم.

وابستگی شرکت‌های بزرگ به اندازه‌ای است که ابتدای امضای برجام، توتال برای هماهنگی با آمریکا بر سر ایران در واشنگتن دفتر زد. به اذعان رئیس توتال دفتر شرکت توتال در واشنگتن به هماهنگی روابط این شرکت با خزانه‌داری و وزارت خارجه آمریکا کمک خواهد کرد تا آمریکا اطمینان حاصل کند توتال همچنان به تبعیت از هرگونه تغییرات اعمال‌شده در رژیم تحریم‌های دولت آمریکا ادامه می‌دهد! مدیرعامل شرکت توتال فرانسه با بیان این‌که توتال از هرگونه تحریمی که مانع فعالیت این شرکت در تهران شود، تبعیت می‌کند، گفته بود: تهران می‌داند اگر ما نتوانیم کار را ادامه دهیم، این به دلیل تصمیم دولت آمریکاست.

وزیر خارجه آلمان نیز در پی خروج آمریکا از برجام گفته بود، شرکت‌های آلمانی برای معامله با ایران تقریباً هیچ شانسی ندارند و معاف کردن شرکت‌های آلمانی از تحریم‌های آمریکا بسیار مشکل است.

سفیر فرانسه در ایران نیز در این‌باره گفته بود: هرچند در دوره پسابرجام بانک‌های خارجی زیادی همکاری خود را با بانک‌های ایرانی آغاز کرده‌اند، اما جرایم سنگین آمریکا علیه بانک‌های بزرگ در دوران تحریم، بانک‌های بزرگ را در گام گذاشتن در این راه محتاط کرده است.

با توجه به این واقعیات به نظر می‌رسد حتی اگر دولت‌های اروپایی تضامین محکم و قوی به ایران بدهند که ایران از دستاوردهای برجام بهره‌مند خواهد شد، به علت عدم پیروی شرکت‌های اروپایی از دولت‌ها، این تضامین کارکرد اجرایی ندارد.

اروپا چه چیزی به ایران می‌فروشد

دکتر مجید شاکری در این باره می‌گوید:‌ مهم‌ترین تحریم‌های آمریکا مالی است، زیرا هزینه اجرای آنها برای آمریکا بسیار پایین است و تحریم نفت، بیمه و کشتیرانی نیز از طریق تحریم مالی اجرا شد.

وی گفت: جنس تحریم نفتی ایران هم تحریم مالی است، یعنی آمریکا بانک تسویه‌کننده فروش نفت ایران را تنبیه مالی می‌کند و به‌این ترتیب خرید نفت ایران را برای خارجی‌ها مشکل می‌سازد.

این کارشناس مالی با تاکید بر این‌که در برابر تحریم‌های آمریکا، اروپایی‌ها هیچ کمکی نمی‌توانند به ما کنند، افزود: تنبیه آمریکا علیه شرکت‌های اروپایی، مالی نیست بلکه آن شرکت را از چرخه دلار قطع می‌کند و در حوزه قضایی آمریکا تحت تعقیب قرار می‌دهد و این سبب می‌شود کسب‌وکار شرکت مختل شود و چون گردش دلاری شرکت‌های اروپایی زیاد است، نمی‌تواند کار کند و درنهایت باید جلوی آمریکا گردن کج کند و با پرداخت جریمه به این کشور، به چرخه دلار برگردد بنابراین تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های اروپایی از نوع مالی نیست که با راهکارهایی مثل ایجاد یک صندوق بیمه در اروپا، بتوان با آن مقابله کرد.

شاکری با اشاره به راهکار دیگری که برای مهار تحریم‌های آمریکا علیه اروپا مطرح شده، ادامه داد: اگر طبق این راهکار، بانک مرکزی یک کشور اروپایی مسئول همه تراکنش‌های مالی اروپاییان با ایران شود، باز هم تحریم‌های آمریکا اثرگذار خواهد بود. چون طبق تحریم کاتسا، ایران به بهانه موشکی و حضور منطقه‌ای مورد تحریم قرار گرفته است که اتفاقاً اروپایی‌ها هم این موارد را قبول دارند، بنابراین آمریکایی‌ها خواستار اجرای تحریم کاتسا می‌شوند و اروپایی‌ها هم حتماً با آنها همکاری خواهند کرد.

وی درباره تجاربی مثل حضور توتال در دهه 70 در ایران با وجود قانون تحریم داماتو علیه ایران گفت:‌ جنس تحریم‌ها نسبت به آن زمان تغییر کرده و در آن زمان آمریکا از ابزار قطع چرخه دلار استفاده نمی‌کرد اما پس از حوادث 11 سپتامبر 2001 به‌این سو آمریکا از این ابزار مؤثر استفاده می‌کند. از سوی دیگر شرکت‌های اروپایی مکلفند در روابط با ایران، دقت کنند ذی‌نفع واحد طرف تجاری‌اش در ایران در فهرست تحریم آمریکا (موسوم به اس.دی. ان) نباشد. از آنجا که 170 شرکت و نهاد ایرانی همچنان در فهرست تحریم قرار دارند، هر شرکت اروپایی موظف است برای این‌که مورد تحریم آمریکا واقع نشود، در مراودات خود با ایرانی‌ها پیگیری کند که آیا این شرکت با نهادهای حاضر در فهرست تحریم، ارتباط دارد یا خیر. مشخص است این چرخه آن‌قدر پیچیده و دشوار است که شرکت اروپایی از خیر آن می‌گذرد.

وی افزود: با اطمینان کامل می‌گویم از لحاظ مالی اروپایی‌ها آنچه را می‌خواهند به ما بفروشند، ندارند که بفروشند چون در دستشان نیست.