سالمندان را بشنویم!

در گذشته این نگرش در میان روان‌شناسان و مشاوران وجود داشت که در مواجه شدن و نگهداری با سالمند باید از خاطره‌پردازی جلوگیری کرد؛ دلیل این پرهیز هم این بود که برای سالمندان خوب نیست که در گذشته زندگی کنند؛ این مشاوران معتقد بوده یا هستند که برای سالمندان به قول سهراب سپهری آبتنی کردن در حوضچه اکنون بسیار مهم‌تر از مرور خاطره حوض‌های فیروزه‌ای رنگ پُر از هندوانه و حیاط‌های بزرگ پر از شمعدانی و داستان‌پردازی درباره آن است.

اما امروزه اغلب متخصصان و کارشناسان به این باور رسیده‌اند که فعالیت‌های مبتنی بر خاطره‌پردازی، بویژه در گروه‌های سالمندان، ابزار موثری برای کاهش اضطراب و ایجاد تصاویر مثبت از خود و زندگی است. ما امروز با عبارت «درمان مبتنی بر خاطره‌پردازی» یا «درمان مبتنی بر مرور زندگی» به‌عنوان یک راهکار جدی برای مواجه شدن با سالمند روبه‌رو هستیم. مرور زندگی، فرآیندی عمیق است که همراه با خاطره‌پردازی، می‌تواند یادآوری خاطرات مثبت را ترغیب ‌کند و از سوی دیگر می‌تواند از سوی مراقبان، پرستاران، کاردرمانگران یا سایر افرادی که روزانه با سالمندان در خانه ارتباط دارند، به کار گرفته شود.

البته این نوع مواجهه با سالمند مهارت‌هایی می‌خواهد که مهم‌ترین آنها گوش دادن فعال، همدلی و علاقه خالصانه نسبت به تاریخچه زندگی اوست. تمام اینها مهارت‌هایی اساسی است که باید با به‌کارگیری آنها اعتماد سالمند را جلب کرد.

البته فراموش نکنیم که باید از سرک کشیدن و کند و کاو بیش از حد، اجتناب کنیم.

پیری و کهنسالی برای بسیاری از مردم تداعی‌کننده از دست دادن حافظه است (اتفاقی که البته چندان دور از ذهن و قابل انکار هم نیست) اما وقتی آنها داستان‌ها و تجربه زندگی‌شان را با ما در میان می‌گذارند، هم برای خودشان فواید بسیاری دارد و هم به خود ما کمک می‌کند که از زندگی امروزمان بیشتر لذت ببریم. این خاطرات صفحه‌های آلبوم خانوادگی ذهنی ما را شفاف‌تر می‌‌کند. اینها را نوشتم تا بگویم «شنیدن» در خانه‌هایی که در آن سالمند زندگی می‌کند بسیار اهمیت دارد. در برابر سالمندان باید تمرین شنیدن داشت، شنیدنی نه از سر بی‌حوصلگی بلکه از سر شوق و دوست داشتن؛ سالمندان را بشنویم.

مرتضی شیرازی