چرا نهضت ملی نفت از انقلاب مشروطه درس نگرفت؟/ میزبانی لندن از ولیعهد عربستان یادآور اصلاحات رضاخانی در ایران

جعفر قنادباشی در گفت‌وگو با جام جم آنلاین با اشاره به اینکه ملی شدن صنعت نفت تأثیر زیادی در آینده سیاسی- اقتصادی ایران داشته و موجب افزایش مبارزات ضد استعماری مردم شد، پیرامون این نهضت اظهار داشت: سالیان متمادی ثروت این ملت در اختیار یک استعمارگر کهنه‌کار همچون انگلیس قرارگرفته بود و درحالی‌که «وینستون چرچیل» نخست‌وزیر وقت این کشور سیاست دربند کشیدن ملت ها و منابع منطقه را دنبال می‌کرد، قیام آحاد مردم ایران ضد استعمار انگلیس مبنی بر ضرروت ملی کردن شرکت نفت ایران آغاز شد و به‌این‌ترتیب حرکتی مقدس در تاریخ کشورمان رقم خورد.

بدنه دانشگاهی و توده مردم ایران پیشرو علیه استعمارگری غرب

وی بابیان اینکه دو قشر تحصیل‌کرده و آگاه آن زمان یعنی جامعه روحانیت و ملی گران هدایت جریان ملی کردن صنعت نفت را در اختیار داشتند، با نگاهی به انقلاب‌ها و اقدامات ضد استعماری دنیا افزود: قیام‌های مردمی فراوانی از طبقه کارگری-کشاورزی و روستایی در جهان پیش از این رخ‌داده است اما به دلیل آگاهی اندک این قشر از موضوعات کلان سیاسی- اجتماعی و شاید نداشتن سواد کافی برای تحلیل مسائل، حرکت آنها علیه ظلم و فساد دستگاه حاکم به سرانجام نمی‌رسید و با خونریزی و سرکوب حاکمیت ناکام می‌شد. اما در کشور ما اکثر انقلاب‌ها و قیام‌های مردمی غالباً از بدنه دانشگاهی و نخبگان انقلابی کشور نشأت می‌گرفت و در ادامه توده مردم به نهضت می‌پیوست. در این میان پیروزی انقلاب اسلامی مردم در سال 57 مبین این موضوع است.

چرا نهضت ملی کردن نفت از انقلاب مشروطه درس نگرفت؟

این تحلیل‌گر سیاسی در آسیب‌شناسی نهضت ملی شدن صنعت نفت، خاطرنشان کرد: جریان‌های موجود در این رابطه باوجود اتحادی که در ابتدای امر داشتند هیچ‌گاه فکر نمی‌کردند که عناصر خارجی بین آن‌ها تفرقه و شکاف ایجاد کنند و این دودستگی منجر به شکست نهضت شود. البته تجربه انشقاق بین انقلابیون را ما در زمان مشروطه هم شاهد هستیم. به این معنی که دسیسه بیگانگان موجب شد مترقیان- روحانیون و جریان اعتدالی و مردم در مقابل هم قرار گیرند و عملاً نهضت مشروطه پس از مدتی به استبداد شاهان گذشته بازگشت. لذا بهتر بود رهبران ملی کردن نفت به‌ویژه دکتر مصدق از گذشته درس می‌گرفتند و اجازه رخنه انگلیس و آمریکا را در شکل گیری نهضت نمی‌دادند.

چرا رهبر انقلاب آمریکا را قابل اعتماد نمی‌داند / چرا امام(ره) جلوی امثال بنی‌صدر ایستاد

وی در این رابطه به فرمایشات چندی پیش مقام معظم رهبری پیرامون اشتباه تاریخی جبهه ملی و اعتماد بی جهت به آمریکا یادآور شد: همان‌طور که مقام معظم رهبری فرمودند مصدق روی حمایت آمریکایی‌ها سرمایه‌گذاری کرده بود و حتی برای پاره‌ای مذاکرات برای همکاری با آنها به آمریکا هم سفر کرد. اما محاسبات وی اشتباه از آب درآمد و همان‌هایی که وی به آن‌ها اعتماد پیداکرده بود به کشور بازگشتند و در جریان کودتای 28 مرداد و استقرار مجدد سلطنت شاه در سال 32 هم دولت را ساقط کردند و هم دستاوردهای نفت ملی را به یغما بردند.

قناد باشی با اشاره به دوراندیشی حضرت امام خمینی(ره) بنیان گزار جمهوری اسلامی ایران در تحلیل وقایع تاریخی و مطالعه دقیق روی کنش گران سیاسی، خاطرنشان کرد: حضرت امام در جریان انقلاب اسلامی بسیار مراقب کید دشمنان ملت و دسیسه‌های شرق و غرب بودند و به همین دلیل اعلام فرمودند که انقلاب اسلامی بنایی برای حزب و حزب گرایی به معنای اردوکشی ندارد چون این اقدام به حرکت مردم لطمه زده و جریان‌ها را در برابر هم قرار می‌دهد. به همین خاطر بود که امام در ماه‌های اول انقلاب در مقابل جریان‌های منحرفی همچون بنی‌صدر ایستادگی کرد و اجازه مصادره انقلاب و سهم خواهی گروه‌ها از دستاوردهای انقلاب را نداد و به قدرتی هم اعم از غرب و شرق اعتماد نکرد. به همین دلیل بود امروز باگذشت 4 دهه از پیروزی انقلاب باوجود انواع توطئه بیگانگان نهضت مردمی انقلاب شکست نخورده است.

ملی شدن نفت حرکتی ضد استعماری یا ضد استبدادی؟ چرا توده‌ها برای نفت بسیج نشد؟

وی در ادامه نهضت ملی شدن صنعت نفت را صرفاً یک حرکت ضد استعماری خواند و با نگاهی به دیگر اشتباهات ملی‌گراها و شکست جریان ملی شدن نفت افزود: علاوه بر اینکه خود مصدق در رأس تفرقه میان روشنفکران آن زمان و جبهه روحانیت به رهبری آیت‌الله کاشانی قرار گرفت و آسیب جدی به نهضت زد، نخبگان سیاسی دهه 30 اعتقاد داشتند نفت ملی شود و در کنار استقرار استبداد شاه هم می‌توان مبارزات ضد استعماری خود را ادامه داد، بنابراین نهضت ملی نفت هرگز یک حرکت ضد استبدادی قلمداد نمی‌شود. نتیجه هم این شد که نهایتاً شاه پس از فرار از کشور مجدداً به کشور بازگشت و به پشتیبانی آمریکا دولت قانونی مصدق را ساقط کرد. اما در روند شکل گیری انقلاب 57 حضرت امام با درایت خود تأکید کرد ابتدا باید شاه برود و سپس دیگر موضوعات ازجمله رابطه با آمریکا و سایر مناسبات سیاسی موردبررسی قرار گیرد. چراکه ایشان به‌درستی سیستم سلطنتی و وجود شاه را زمینه‌ساز تسلط و حضور دوباره خارجی‌ها در ایران می‌دانستند.

این تحلیل‌گر سیاسی در همین راستا عنوان داشت: باید اذعان کرد درروند شکل‌گیری ملی شدن نفت هم آقای کاشانی و هم دکتر مصدق در بسیج همه توده‌های مردم و مشارکت آن‌ها در نهضت کوتاهی کردند و باوجود نبود رسانه و ابراز اطلاع‌رسانی کافی بازهم حرکتی که باید پیام ملی شدن نفت را به همه شهرها تسری می‌داد شکل نگرفت. لذا اگر توده‌های مختلف مردم در حمایت از خلعید استعمار انگلیس به خیابان می‌آمدند، امکان شکست قیام مردم با کودتا که به تهران منحصر شده به حداقل می‌رسید.

میزبانی لندن از ولیعهد عربستان یادآور اصلاحات رضاخانی درایران

قناد باشی در پایان بابیان اینکه نباید امروز هم از دشمنی و خباثت انگلیسی‌ها علیه مردم ایران غافل شدن به تحرکات منطقه‌ای دولت بریتانیا در عصر حاضر ضد ایران پرداخت و گفت: چندی پیش شاهد حضور محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در لندن و دیدار وی با ترزا می نخست‌وزیر بریتانیا بودیم. خط اصلاح‌طلبی که سلمان در کشور خود پیش‌گرفته و به‌یک‌باره برخی آزادی‌ها به زنان و جامعه مدنی می‌دهد ناخودآگاه انسان را یاد اصلاحات رضاخان در دوره پهلوی می‌اندازد. او هم برای جلب حمایت غرب از سلطنت خود یک سری تغییرات روبنایی انجام می داد اما به اصلاح زیر بنای کشور که باید با اخراج بیگانگان و پایان چپاول آنها از منابع کشور محقق می شد از نگاه رضاخان مغفول می‌ماند.

وی در این خصوص افزود: واقعیت این است که این‌گونه اقدامات از سوی یک رژیم دیکتاتوری سلطنتی که داعیه مسلمانی هم دارد به‌نوعی جنگ نرمی است که اعراب مرتجع با همکاری انگلیس و آمریکا علیه مردم منطقه و ایران راه انداخته‌اند که باید مسئولان امر به این نکات توجه ویژه داشته باشند.