کرمان؛ نگینی در دل کویر

مجموعه گنجعلی‌خان

مجموعه گنجعلی‌خان کرمان دارای چند بنای مختلف است که از عهد صفوی به یادگار مانده است. این مجموعه به همت گنجعلی خان که حاکمی در دوران شاه عباس صفوی بود، ساخته شد. مجموعه گنجعلی‌خان کرمان، 26 اردیبهشت 1347 ثبت ملی شده است.

میدان گنجعلی خان که به شکل مستطیل است، مجموعه‌ای از عناصر شهر را به دور خود جمع کرده است. بازار گنجعلی‌خان این مجموعه، همچون سایر بازارهای سنتی ایران، معماری دیدنی و جذابی دارد که صرف قدم زدن در آن تجربه‌ای لذت‌بخش را برایتان به ارمغان می‌آورد. حمام این مجموعه نیز اکنون به موزه مردم‌شناسی کرمان تبدیل شده و در کنار بازدید از موزه، زیبایی بنا نیز بسیار دیدنی و ستودنی است. ضرابخانه گنجعلی‌خان که اکنون به موزه سکه تبدیل شده است، مجموعه‌ای از سکه‌های قدیمی را در کنار هم جمه کرده تا پذیرای علاقه‌مندان باشد.

دیگر بخش‌های این مجموعه شامل آب‌انبار، مدرسه، کاروانسرا و سرای گنجعلی‌خان است که می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید. همچنین برای دسترسی به مجموعه گنجعلی‌خان می‌توانید به مرکز قدیمی شهر کرمان مراجعه کنید.

حمام وکیل

حمام وکیل کرمان در میانه‌های بازار کرمان قرار گرفته‌ که توسط وکیل ‌الملک (اسماعیل خان نوری) حاکم عصر قاجار کرمان و به سبک حمام گنجعلیخان ساخته شده ‌است. این بنا یکی از حمام‌‏های تاریخی، سنتی و باستانی کرمان است که از کف تا دیوار آن کاشیکاری و سرامیک کاری شده و به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسیم می‌‏شود.

در بنای حمام وکیل کرمان، ستون‌های سنگی زیبا و همچنین حوض بزرگی در قسمت خزینه و گرمخانه آن وجود دارد، اولین بخش از مجموعه وکیل، بنای حمام قدیمی یا چایخانه امروزی وکیل است که در سال 1270 به شکل با شکوه و با تأثیرپذیری از سبک معماری دوره زندیه قاجاریه احداث شد.

سر در این حمام در سال 69 به سبک معماری دوره مربوطه‌اش بازسازی شد و مستقیماً به بازار کرمان مرتبط است. از کف تا دیوار آن کاشی‌‌کاری و سرامیک‌کاری شده و به دو بخش رختکن و گرمخانه تقسیم می‌شود. در سال‌های اخیر حمام وکیل به چایخانهٔ سنتی تبدیل شده و توسط ادارهٔ کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان کرمان اداره می‌شود.

در حال حاضر مهمانان و بازدیدکنندگان،‌ در این حمام با فالودهٔ کرمانی، چای، قلیان و انواع نوشیدنی مورد پذیرایی قرار می‌گیرند. بخش گرمخانه حمام وکیل محل صرف غذاهای محلی کرمان است.

گنبد جبلیه

در منتهی‌الیه شرقی کرمان در نزدیکی دو قبرستان صاحب الزمان و سید حسین کرمان گنبد بزرگ و عجیبی از سنگ و گچ بنا گردیده که دست تطاول روزگار در تخریب آن کوتاه آمده‌است. این گنبد هشت ضلعی که به گنبد گبری نیز شهرت دارد تماماً از سنگ است و عرض پی آن نیز در پایه به 3 متر می‌رسد. در هشت طرف آن هشت در بعرض 2متر قرار گرفته که اخیراً برای مستحکم ساختن بنا و جلوگیری از تخریب آن درگاه‌ها را با سنگ مسدود کرده‌اند و فقط یکی را باز گذاشته‌اند. قسمت بالای گنبد از آجر ساخته شده‌است و در داخل گنبد ظاهراً گچ بری‌ها و تزئین کاریهایی وجود داشته که قسمت بالا ریخته و قسمت پائین را تخریب کرده‌اند.

از تاریخ بنا و منظور از ساختمان این گنبد مطلبی ذکر نشده سر پرسی سایکس در کتاب هشت سال در ایران می‌نویسد: «از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن 18 فوت و هر طرفی نیز 18 فوت و نوک آن اجری و منتهی‌الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌است.»

ارگ بم

بزرگ‌ترین سازهٔ خشتی در جهان بود که محل آن در نزدیکی شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. در تاریخ 5 دی 1382، بر اثر زلزلهٔ شدیدی که شهر بم و حومهٔ آن را تحت تأثیر قرار داد، ارگ بم تقریباً به طور کامل از بین رفت.

«بم و فضای فرهنگی آن» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است. این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد سده 5 پیش از میلاد ساخته شده‌است و تا سال 1850 پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت. کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می‌آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌شود.

ارگ راین

یکی از بزرگ‌ترین بناهای خشتی جهان است. این بنای تاریخی بزرگ با مساحتی بیش از بیست و دو هزار مترمربع، دومین بنای خشتی بزرگ جهان بعد از ارگ بم است؛ که هرساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است.

ارگ راین در جنوب غربی شهر کنونی راین در استان کرمان ایران قرار دارد. این بنای خشتی تا حدودی به ارگ تاریخی بم شبیه‌است و بر بالای تپه‌ای قرار دارد.

جنگل پردیسان قائم

خاک شهر کرمان در حاشیه شرقی خود، بستر بزرگ ترین جنگل دست کاشت ایران است، جنگلی با 230 هکتار مساحت که سایه یک دستش آسایشگاه مردم دود و دم زده شهر شده. در این شرایط، ضروری است که برای حفظ مسائل زیست محیطی آن هم چاره ای اساسی اندیشیده شود تا هرگز حتی یک شاخه از این جنگل رو از دست ندهیم. جنگل قائم با درختان بی شمار خود، شش دهه است که بی وقفه، این شهر را، سرپا نگه داشته است. این جنگل، از مساحت 300 هکتاری خود، 70 هکتار رو در طول سالیان سال از دست داده اما هنوز هم از اصلی ترین بخش فضای سبز شهر کرمان است. این جنگل در سال‌های اخیر بویژه، از سوی مردم شهر کرمان مورد توجه فراوان قرار گرفته است. تازه آمفی تئاتر هم دارد و کلی مراسم مختلف هم در آن اجرا می‌شود.

پارک جنگلی قائم در کرمان از جمله تفرج گاه­‌های مهم این شهرستان است. یک طبیعت زیبا که گردشگرای زیادی رو به خودش جذب می‌کند.

باغ شازده ماهان

باغ شاهزاده ماهان یا باغ شازده ماهان یکی از باغ‌های تاریخی ایران به شمار می‌رود. این باغ در حدود 2 کیلومتری شهر '''ماهان''' و در نزدیکی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران جای گرفته و مربوط به پایان دوره قاجاریه است. این باغ در مختصات جغرافیایی 30 درجه و 1 دقیقه عرض شمالی و 57 درجه و 17 دقیقه طول شرقی قرار گرفته و بلندای آن از سطح دریای آزاد 2020 متر است. این اثر در تاریخ 14 آبان 1353 با شمارهٔ ثبت 1012 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است و در سال 2011 در نشست سی و پنجم میراث جهانی یونسکو به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.

باغ فتح آباد

باغ فتح آباد در روستای اختیار آباد (25 کیلومتری کرمان) قرار دارد و متعلق به دوره قاجار است. بنای باغ یادبودی از فضل‌علی‌خان بیگلربیگی است. وی یکی از جاکمان کرمان بوده است. باغ فتح آباد محل حکمرانی یکی از حاکمان کرمان بوده است. از وسط این باغ آب قنات عبور می‌کند و عمارت‌های چهار فصل، عمارت مرکزی و برج و باروی آن باعث شده این باغ به مکانی مفرح و زیبا تبدیل شود.

موزه هنرهای معاصر صنعتی

موزه هنرهای معاصر صنعتی کرمان آثاری از هنرمندان مشهور جهان را در خود دارد. همچنین نیمی از آثار موزه متعلق به استاد سید علی اکبر صنعتی است و بقیه آثار مربوط به 83 هنرمند معاصر ایرانی و 16 هنرمند خارجی است. دسترسی به این موزه از طریق خیابان شریعتی و حد فاصل میدان باغ ملی و چهار راه طهماسب آباد امکان پذیر است.

کتابخانه ملی کرمان

کتابخانه ملی کرمان متعلق به دوره پهلوی اول است. این کتابخانه در خیابان شهید رجایی، خیابان خورشید قرار دارد. این اثر که در تاریخ 30 شهریور 1378 ثبت ملی شده است، دارای ساختمان زیبای یک طبقه‌ای با نمای آجری است و محوطه بسیار زیبایی دارد.

آبشارهای سیمک

آبشارهای سیمک در 35 کیلومتری شمال کرمان در روستای کوهپایه قرار دارند. این ناحیه امکانات مناسبی از جمله اردوگاه دارد که باعث شده گردشگران زیادی به این ناحیه مراجعه کنند. 13 آبشار موجود در سیمک همواره پذیرای کوهنوردان و صخره نوردان است. صعود به این آبشارها نیازمند تجهیزات و مهارت خاص است.

پیست اسکی سیرچ

پیست اسکی سیرچ بزرگ‌ترین پیست اسکی جنوب شرق کشور است که در کرمان قرار دارد. این پیست به فاصله یک ساعت از تل گندم بریان قرار دارد. پیست اسکی سیرچ مکانی مناسب و مفرح برای تفریحات زمستانی است. برای دسترسی به این پیست، از جاده قدیم کرمان - بم وارد جاده سیرچ شوید. بعد از عبور از تونل سیرچ در دامنه سمت راست تونل، پیستی طبیعی از برف و یخ قرار دارد.

گندم‌بریان یا ریگ‌سوخته

مجتمع تپه‌هایی است پوشیده از گدازه‌های آتشفشانی به مساحت 480 کیلومتر مربع که در 80 کیلومتری شمال شهر شهداد در کویر لوت در استان کرمان قرار دارد. این منطقه در شرق رودخانه شور قرار دارد و به دلیل گرمای بسیار زیاد هوا حیاتی در آن وجود ندارد.

گندم بریان پوشیده از سنگ‌ها و گدازه‌های بازالتی سیاه‌رنگ آتشفشانی است و همین پوشش سیاه آتشفشانی موجب بالا رفتن شدید گرما در این منطقه می‌شود. این منطقه پست‌ترین منطقه داخلی کشور ایران نیز محسوب می‌شود و این موضوع نیز از دیگر دلایل گرمای شدید آن است.

بنا بر تحقیقات کارشناسان در گندم بریان در منطقه‌ای به طول 200 کیلومتر و عرض 150 کیلومتر هیچ موجود زنده‌ای زندگی نمی‌کند. مجتمع تپه‌های گندم بریان نیز 48 کیلومتر طول، 10 کیلومتر عرض و 480 کیلومتر مساحت دارد. این محوطه در 80 کیلومتری شمال شهداد و 300 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. فصل زمستان و اوایل بهار زمان مناسبی برای بازدید گردشگران از این منطقه است. کوه‌های پوشیده از برف و سرد ارتفاعات سیرچ کرمان نیز از این محل قابل مشاهده است. بخش شمالی گندم‌بریان با دشت‌های پیرامونش همسطح می‌شود و تنها خاک سیاه رنگش (گدار باروت) سبب می‌شود که به اشتباه آن را همسطح تپه‌های گندم بریان تصور کنیم.

یخدان مویدی

یخدان مویدی از آثار تاریخی شهر کرمان است. این بنا در خیابان ابوحامد قرار دارد. کرمانی‌ها با استفاده از ابداعات و ابزارهایی منحصربه‌فرد به نام قنات، حفر کانال در عمق زمین، ساخت آب‌انبارها و یخدان‌ها زندگی بهتری را برای خود ساخته بودند. هر قنات آب مورد نیاز آب‌انبارها را تامین می‌کرد و از زیرزمین به این مکان‌ها متصل بود. آب‌انبارها نیز آب مورد نیاز یخدان‌ها را تامین می‌کردند و یخدان‌های بزرگ نیز قنات اختصاصی داشتند. در واقع می‌توان گفت قبل از اختراع برق، در این شهر از یخچال استفاده می‌شده است. یخدان مویدی در تاریخ 2 آبان 1378 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منطقه ریگهای یلان

بی نظیر ترین منطقه کویری کره زمین دربین سه استان کرمان ، سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی قرارگرفته با ارتفاعی بالغ بر1050 متر و وسعتی به اندازه 52×62 کیلومتر ، قله ریگ فاقد پوشش گیاهی است. وجود بادهای سهمناک در این منطقه که در مدت زیادی از سال می‌وزند، همچنین نبود منابع آبی در گستره این منطقه اجازه رشد و نمو را از گیاهان سلب کرده است. تنها در قیفهای ماسه ای پای قله ریگ جایی که گیاهان از وزش باد تا حدودی در امان باشند و رطوبت نسبی در ماسه‌ها وجود داشته باشد، می‌توان شاهد رشد و نمو محدود جامعه گیاهی ماسه پسند بخصوص بوته‌های نسی و درختچه‌های تاغ باشیم. بر خلاف چاله مرکزی لوت که کاملا خالی از پوشش گیاهی است وضعیت در ریگزار یلان متفاوت است و پوشش گیاهی بسیار ضعیف و پراکنده ای هر چند به سختی قابل مشاهده است. این پوشش در نواحی شمال انبوهتر و با حرکت به سمت مرکز کاهش محسوسی پیدا می کند. در نواحی مرکزی پوشش گیاهی در شیب پشت به دشت یا در شیب‌های شرقی قابل مشاهده است ولی در شیب‌های رو به دشت هیچ گونه پوششی قابل مشاهده نیست. علت این امر وجود رطوبت بیشتر در بادهای جنوب غربی است که باعث ایجاد پوشش گیاهی در ضلع شرقی تپه‌ها شده است. در مناطق جنوبی و امتداد ریگ یلان تا منطقه کلوت پوشش گیاهی به مراتب انبوهتر و دارای تنوع بیشتری است.

مسجد ملک یا مسجد امام

از بناهای دوران سلجوقی است که گنبد آجری و تزئینات آجر کاری زیبایی دارد. این مسجد در بافت قدیم شهر کرمان در میان خیابان امام خمینی، در بخش جنوبی ناحیه تاریخی بازار کرمان است.

مسجد ملک، ازنوع مساجد چهار ایوانی و یکی از بزرگ‌ترین مسجدهای کرمان است. سابقه تاریخی این بنا به قرن پنجم هجری (عصر سلجوقی) می‌رسد. بنای این مسجد رابه ملک توران‌شاه منسوب می‌دانند.

قسمت‌های مختلف این مسجد به مرور زمان و بارها تعمیر شده‌است. آنچه از قسمت‌های اصلی دوره سلجوقیان بر جا مانده برج آجری ضلع شمال شرقی و سه محراب گچ‌بری شده است که یکی از این محراب‌ها براثر تغییراتی که در بنا صورت گرفته در حال حاضر در پشت بام شبستان امام حسن قرار داد. مسجد امام بیش از 107 متر عرض دارد و در چهار طرف آن شبستان‌هایی ساخته شده است. معروف‌ترین شبستان آن شبستان امام حسن است. در قسمت غربی آن ایوان بزرگی با روکش کاشی خوش رنگ معقلی برجا مانده است. تعمیرات مسجد ملک از سال 1348 آغاز شده و هنوز ادامه دارد. ایوان بزرگ قبله مسجد روبه‌روی در شرقی قرار دارد. یک در بزرگ به طرف شمال و در دیگری به طرف جنوب غربی باز می‌شود. در وسط صحن مسجد آب نمایی به عمق چهارمتر وجود دارد.