سـرمـا چه به روز بدن می‌آورد؟

فعالیت فراموش نشود

دکتر داریوش الیاس‌پور
متخصص طب فیزیکی و توانبخشی
هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی

اندام‌های مختلف‌ ممکن است دماهای متفاوتی داشته باشند، اما برای حفظ سلامت بدن دمای مرکزی آن باید در محدوده مشخص بین 5/36 تا 37 درجه باشد. بدن برای متعادل نگاه داشتن دمای محیط همواره تلاش می‌کند؛ به عنوان مثال عروق اندام‌ها را منقبض می‌کند تا خونرسانی به اندام کم شود، اما اگر شرایط سرما همچنان ادامه پیدا کند کاهش هشیاری رخ می‌دهد و ممکن است مرگ را نیز در پی داشته باشد. گاه افراد بخصوص کسانی که کوهنوردی می‌کنند، دچار سرمازدگی موضعی شدید می‌شوند. یخ‌زدگی ممکن است بافت‌های پروتئین را از بین ببرد و موضع را دچار آسیب‌دیدگی زیادی کند. یکی از راه‌های پیشگیری از سرما‌زدگی فعالیت است. درواقع تا زمانی که کوهنوردان تحرک دارند، با تولید گرما مگر در موارد خاص سرمازده نمی‌شوند.

برف‌بازی خطرناک است؟

اگر مدت زمان زیادی در سرما بمانید، ممکن است آسیب ببینید، اما مسأله این است که همه افراد سالم با تجربه سرما به گرما پناه می‌برند و از آسیب مصون می‌مانند. اگر در شرایطی فرد نتوانست خود را بموقع گرم کند، بعد از رسیدن به محیط ایمن باید دست‌ها یا اندام‌های خود را به آرامی گرم کند. گرم کردن یکباره آسیب‌زاست. می‌توانید از آب ولرم کمک بگیرید و به صورت موضعی اندام‌ها را گرم کنید.

از هیپوترمی چه می‌دانید؟

دکتر ارحمی دولت‌آبادی

طب اورژانس دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

افت درجه حرارت محیطی بدن به زیر 35درجه، هیپوترمی نام دارد که به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:

1 ـ هیپوترمی درمانی: این نوع هیپوترمی را پزشک در صورت نیاز و برای فرآیند درمان برخی بیماران به کار می‌گیرد. در واقع این درمان برای پایین آوردن متابولیسم بدن در مواردی که امکان آسیب فرد از کمبود خون‌رسانی وجود دارد، به کار گرفته می‌شود. در این روش پزشک با استفاده از محلول‌های سردکننده و به صورت کنترل شده دمای بدن را بین 32 تا 35 درجه در مدت زمان معین پایین نگه می‌دارد.

2 ـ هیپوترمی تصادفی: در این نوع، درجه حرارت بدن یکباره کاهش می‌یابد و متاسفانه آمار مرگ و میر در آن نیز به نسبت زیاد است. هیپوترمی تصادفی در دو حالت اولیه و ثانویه ایجاد می‌شود؛ هیپوترمی اولیه به دلیل قرار گرفتن در محیط سرد بروز می‌کند و هیپوترمی ثانویه به خاطر بیماری‌های زمینه‌ای در تنظیم دمای بدن رخ می‌دهد. در واقع هیپوتالاموس که وظیفه تنظیم دمای بدن را دارد بدرستی عمل نمی‌کند و ممکن است مشکلاتی مانند سکته مغزی در بدن ایجاد کند.

مراقب سرمای بدن باشید

در هیپوترمی ثانویه، دلایل زیادی دخیل است که دانستن آنها خالی از لطف نیست.

تزریق خون سرد: اگر فرد، سر‌م‌ یا تزریق خون سرد داشته باشد، دچار هیپوترمی می‌شود. در این موارد با توجه به آسیب باید درمان صورت بگیرد و فرد بسرعت و به میزان کافی از مایعات گرم استفاده کند. البته معمولا با ورود سرم‌های سرد بدن، گرمای از دست رفته را با لرزش باز می‌گرداند و تنها ممکن است مشکلات اضطرابی ایجاد شود؛ اما در مواردی که بیماری زمینه‌ای در کار باشد، فرد متوجه نمی‌شود و مشکلات اساسی دیگری ایجاد می‌شود.

سوختگی‌ها: در مواردی که فرد پوست خود را از دست می‌دهد سیستمی برای حفظ درجه حرارت بدن وجود ندارد و به همین دلیل بدن سرد می‌شود. در این موارد باید با پانسمان‌های مناسب از مشکلات بعدی جلوگیری شود.

نوزدان: نوزادان تازه متولد شده در مقابل سرما حساس هستند. آنها پوست نازکی دارند که در زمان تولد خیس است. به همین دلیل سریع لرزه به جانشان می‌افتد و دچار سرمازدگی می‌شوند. به دلیل حساس بودن نوزادان بعد از تولد، آنها را زیر دستگاه‌‌های گرم‌کننده قرار می‌دهند.

مشکل در لرزش‌: یکی از راه‌هایی‌که بدن برای حمایت خودش از سرما استفاده می‌کند، لرزش است. گاه به دلایلی مکانیسم لرزش از بین می‌رود که در این صورت ممکن است فرد دچار هیپوترمی شود. در نوزادان، افراد مسن، کسانی که به دلیل کار زیاد دچار خستگی‌ شده‌اند، سوءتغذیه و اختلالات عصبی دارند، لرزش به میزان کافی اتفاق نمی‌افتد و به همین دلیل آنها باید مراقب باشند تا دمای بدن‌شان از بین نرود.

مواد مخدر: مشروبات الکلی، مواد مخدر یا داروهای خواب‌آور، عروق پوست را باز می‌کنند و خون بیشتر به سطح پوست می‌رود؛ بنابراین درجه حرارت را زودتر از دست می‌دهند و خطر بروز هیپوترمی را تشدید می‌کنند.

بیماری‌های متابولیک: افرادی که بیماری‌هایی نظیر تیروئید دارند، بیشتر در معرض خطرند. دیابتی‌ها هم با افت قند هرچه بیشتر در معرض ابتلا به هیپوترمی‌ هستند. مشکلات روماتولوژی مانند لوپوس، بیماری‌های نخاع یا عفونت‌ها، تصاد‌ف‌ها و تروما‌ها همه فرد را در معرض کاهش یکباره دما قرار می‌دهند.

کوهنوردان بخوانند

سرمازدگی مشکلی است که در صورت رعایت نکردن نکات ساده همواره کوهنوردان و افرادی را که در مدت زمان طولانی در محیط‌های طبیعی هستند، تهدید می‌کند. ابتدا برای حفظ امنیت باید به این افراد توصیه کنیم همیشه محیط را ارزیابی کنند و هوشیار باشند. انتخاب مکان‌های امن و زمان ماندن نکته بسیار مهمی است. ارزیابی محیط و شرایط ایمن بخصوص برای دیابتی‌ها پراهمیت‌تر است. این افراد باید نسبت به علائم هیپوترمی پوستی، یعنی سرد شدن پوست حساس‌تر باشند. انتخاب پوشش مناسب بسیار مهم است. استفاده از دستکش، کلاه و لباس مخصوص که درجه حرارت بدن را نگاه می‌دارند، سهم مهمی در حفظ سلامت کوهنوردان دارد. کوهنوردان بهتر است بدانند هرچقدر قوای بدنی آنها بیشتر باشد، کمتر دچار سرمازدگی می‌شوند، پس آنها باید تغذیه صحیح را جدی بگیرند و دور مصرف مواد الکلی و روانگردان را خط پررنگی بکشند. اگر دما به زیر 28 درجه برسد، فرد هشیاری خود را از دست می‌دهد و نمی‌تواند علائم را بدرستی درک کند. کوهنوردانی که قصد دارند شب را در سرما بگذرانند با کاهش دمای بدن‌شان بیدار می‌شوند مگر در مواردی که قرص خواب‌‌آور استفاده کرده یا دچار بیماری خاص باشند. نکته مهم دیگر این که اگر نوک انگشتان، گوش و بینی فردی با قرار گرفتن در محیط سرد دچار یخ‌زدگی شد، ماساژ دادن آن قسمت عواقب گاه جبران‌ناپذیری دارد و تنها اقدامی که در مقابل یخ‌زدگی باید انجام شود، این است که فرد را به مرکز درمانی ارجاع داد تا متخصصان آرام آرام موضع را گرم کنند.