خارج از کادر

در سینما و تلویزیون با توجه به گستردگی کار و نیز سرمایه‌ای که برای تولید یک فیلم یا یک سریال هزینه می‌شود، تخصص‌ها ریزتر شده و هر یک بخش کوچکی از یک چرخه را تشکیل می‌دهند، اما آنچه مخاطبان به آن توجه نشان می‌دهند، بازیگرانی هستند که در مرکز کادر قرار گرفته و به شخصیت‌های خلق شده توسط نویسنده فیلمنامه جان می‌بخشند. در این بین گاه برخی کارگردان‌ها نیز مورد توجه مخاطبان قرار گرفته تا جایی که با دیدن نامشان در عنوان‌بندی یک فیلم یا مجموعه تلویزیونی به تماشای آن می‌نشینند. هفته گذشته و در برنامه خارج از کادر که هر جمعه روی آنتن شبکه آی‌فیلم می‌رود، جلال معیریان حضور پیدا کرد و جلوی دوربین این برنامه از زندگی حرفه‌ای و شخصی خود گفت. به بهانه حضور یکی از بهترین طراحان گریم ایران در برنامه خارج از کادر، به برخی رشته‌های مهم و کلیدی در آثار نمایشی نگاهی می‌اندازیم که شاغلان آن به فن سالار شهرت دارند.

مجموعه‌های تلویزیونی و ستونی به نام فیلمنامه

یکی از مهم‌ترین بخش‌های ساختمان یک اثر نمایشی که در مجموعه‌هایی با تعداد قسمت‌های بالا اهمیتی دو چندان پیدا می‌کند، فیلمنامه است؛ مهم‌ترین عنصر خلاقانه‌ای که در کنار کارگردان و تهیه‌کننده نقش مهمی در پرمخاطب شدن کار یا ریزش آن دارد. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب به سریال‌هایی شاخص برمی‌خوریم که عمدتا از فیلمنامه‌های خوبی برخوردار بوده و کارگردان‌ها بر پایه آن اثری قابل‌توجه خلق کرده‌اند، اما مخاطب بخصوص مخاطب عام‌تر تلویزیون نام این نویسندگان را به ذهن نسپرده و تنها آن را به اسم بازیگران و گاه کارگردان به جا می‌آورند. در سال‌های اخیر و با رشد کمی شبکه‌های تلویزیونی ایران، به مرور فیلمنامه‌نویسان هم جایی در گوشه ذهن مخاطبان خود را اشغال کردند. پیمان قاسمخانی نخستین کسی است که در این زمینه به شهرت رسیده و مخاطب با دیدن نامش در پیشانی عنوان‌بندی یک سریال به تماشای آن می‌نشیند. اتفاقی که از پاورچین آغاز شده و در شب‌های برره به اوج خود رسید که هر دوی این آثار امضای خاص قاسمخانی را پای خود داشتند.

رضا عطاران دیگر نام شناخته شده در این عرصه است که با سری اول زیر آسمان شهر و سریال‌هایی به کارگردانی خودش همچون بزنگاه، ترش و شیرین و... برای مخاطب عام به یک نام قابل اعتماد تبدیل شد. سروش صحت دیگر چهره شاخص کمدین‌های تلویزیونی است که فیلمنامه‌های آثارش را در کنار همکارانی همچون ایمان صفایی و... می‌نویسد و نوع نگاهش به مقوله کمدی کاملا با دیگران متفاوت است. در عرصه ملودرام نیز به نام‌هایی همچون سیروس مقدم و سعید نعمت‌اله برمی‌خوریم که اولی در سال‌های اخیر چند همکاری با دومی داشته است.

گریم؛ طراحی شخصیت با رنگ و سایه

بخشی از فرآیند خلق شخصیت جلوی آینه چهره‌پردازی رخ داده و بازیگر در خلال کار کردن چهره‌پرداز روی صورتش به شخصیت مورد نظر رسیده و آن را جلوی دوربین ایفا می‌کند، اما این هنرمندان هم بندرت برای مخاطبان آشنا هستند؛ چراکه اساسا خارج از کادر بوده و عاشقانه هنرشان را به چهره بازیگران می‌بخشند. این امر بخصوص در سریال‌های تاریخی اهمیت فوق‌العاده‌ای پیدا می‌کند؛ چراکه شخصیت‌های مربوط به چند قرن پیش نیاز به باورپذیری دارند. از شاخص‌ترین طراحان گریم ایران می‌توان به عبدالله اسکندری، مسعود ولدبیگی، مهین نویدی و جلال‌الدین معیریان اشاره کرد که آثار تاریخی مهمی همچون هزاردستان، کوچک جنگلی، در چشم باد، امام علی(ع) و مختارنامه را کار کرده‌اند؛ آثاری بشدت پرحجم و پربازیگر که چهره‌آرایی در یکی از سکانس‌های آن ساعت‌ها به طول می‌انجامید. در این میان گاه پس از پایان پخش این سریال‌ها، پشت صحنه‌هایی هم از آنها روی آنتن می‌رفت که مجالی کوتاه برای آشنایی مخاطب با چهره‌های یاد شده بود.

دکور، صحنه و لباس؛ مکمل‌هایی برای درام

یکی دیگر از عناصر کلیدی یک اثر نمایشی که هم جلوه بصری به کار بخشیده و هم در راستای درام حرکت می‌کند. طراحان صحنه و لباس مصالح خود را از دل فیلمنامه به دست آورده و با بهره‌گیری از ذوق و سلیقه خود از آن در جهت شکل‌گیری قصه بهره می‌برند. در آثار تاریخی، ساخت دکور بشدت رواج داشته و گاه با مصالح واقعی ساخت و سازها انجام می‌شود. از نمونه‌های بسیار شاخص در این باب می‌توان به هزاردستان کار زنده‌یاد ولی‌الله خاکدان اشاره کرد که شهرک سینمایی غزالی را از خود به یادگار گذاشت. همین طور مجید میرفخرایی که عنوان فن سالار کاملا برازنده وی است تحت عنوان مدیر هنری چند سریال پرخرج تاریخی را کار کرده است. در عین حال نمی‌توان از ملودرام‌های امروزی هم بسادگی عبور کرد که طراحی صحنه و لباس نقشی کلیدی در باورپذیری داستان داشته و مخاطبان را به سمت قهرمان خود می‌کشانند.

محمد جلیلوند