عملکرد سازه‌ای مسکن‌مهر

با اعلام خبر زلزله و اعزام تیم‌های خبری برای پوشش رسانه‌ای این حادثه، یکی از نخستین تصاویر ارسالی که به سرعت در اکثر کانال‌ها و سایت‌های خبری منتشر شد، تصاویر مربوط به تخریب گسترده خانه‌های مسکن مهر سرپل ذهاب و مقایسه آن با ساختمان‌های شخصی‌ساز همجوار این پروژه بود، تصاویری که به سرعت موجی از انتقادات گسترده را نسبت به ساختمان‌های مسکن مهر به‌راه انداخت. همزمان با شدت گرفتن انتقادات، مدیران مسکن و شهرسازی کرمانشاه با رد صحبت‌های مطرح‌شده درخصوص کیفیت پایین این ساختمان‌ها، دلیل تخریب گسترده دیوارهای مسکن مهر را قرارگیری این ساختمان‌ها روی گسل عنوان کردند؛ موضوعی که تاکنون از سوی منتقدان به عملکرد ضعیف این ساختمان‌ها بی‌پاسخ مانده است. حال آن که دسترسی به پهنه‌بندی گسل‌های این منطقه و موقعیت قرارگیری ساختمان‌های یادشده نسبت به این عامل تعیین‌کننده در میزان تخریب سازه‌ها در اثر زمین لرزه کار دشواری نیست.

از سوی دیگر به گونه‌ای درباره پایداری ضعیف این ساختمان‌ها قضاوت می‌شود که گویی تعداد قابل توجهی از قربانیان این حادثه دلخراش از ساکنان این ساختمان‌ها در شب حادثه بوده‌اند. در حالی که مراجع رسمی تاکنون تعداد کشته‌شدگان ساکن در این ساختمان‌ها را دو نفر اعلام کرده‌اند! (هرچند مرگ و حتی جراحت یک نفر هم دلخراش و غم‌انگیز است.) اما در بررسی‌های علمی مبتنی بر اعداد و ارقام، مرگ دو نفر در زلزله‌ای به قدرت 7.3 ریشتر آمار قابل قبول و شاخص مناسبی برای بررسی عملکرد ایمن ساختمان محسوب می‌شود. با وجود این اما هجمه‌ها نسبت به عملکرد ضعیف این ساختمان‌ها همچنان ادامه دارد.

اما نکته جالب در این بین بی‌توجهی به نظرات فنی و کارشناسی درباره رفتار سازه‌ای این پروژه در مقابل این زلزله پرقدرت است. براساس آیین نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله (آیین‌نامه2800) ساختمان‌هایی با کاربری مسکونی در ردیف سازه‌هایی با ضریب اهمیت متوسط قرار می‌گیرند. این به آن معناست که در مراحل طراحی سازه‌ای چنین پروژه‌هایی رفتار مورد انتظار مهندسان سازه چیزی به مراتب پایین‌تر از ساختمان‌های مهم و حیاتی چون کاخ ریاست‌جمهوری، مراکز مهم نظامی، بیمارستان‌ها، مراکز ستاد فرماندهی بحران، مراکز مخابراتی، تلویزیونی و سایر ساختمان‌هایی از این دست است.

هدف از طراحی و حتی مقاوم‌سازی ساختمان‌های مسکونی در برابر زلزله‌های بزرگی مانند زمین لرزه اخیر کرمانشاه، چیزی جز تاب آوری در برابر زلزله و اعلام هشدار به ساکنان برای تخلیه سریع در چنین شرایطی نیست. موضوعی که مشاهدات میدانی و صحبت‌های انجام شده‌ با تعداد قابل توجهی از ساکنان مسکن مهر سرپل‌ذهاب آن را تائید می‌کند. تقریبا همه ساکنان این ساختمان‌ها پس از پایان زلزله موفق به فرار و خارج شدن از خانه‌هایشان شده‌اند. این همان هدف‌نهایی طراحی سازه برای مقابله با وقوع زلزله‌های بزرگ است.

در مجموع با این توضیحات و با توجه به مشاهدات میدانی و نیز دقت نظر در تصاویر ارسالی می‌توان نتیجه گرفت، ساختمان‌های مسکن مهر با توجه به قدرت و بزرگای این زلزله و قرارگیری این پروژه نسبت به گسل‌های فعال این منطقه، عملکرد سازه‌ای قابل قبولی داشته است؛ به طوری که در بسیاری از بلوک‌ها به‌دلیل مقاومت مطلوب تغییر شکل‌ها و تغییر مکان کنترل شده سازه‌ای، سقفی فرو نریخته و حتی امکان بارگذاری مجدد روی اسکلت باقیمانده وجود دار‌د و این یعنی رفتار مناسب و ایمن سازه در برابر زلزله.

امیرحسین خواجوی/ خبرنگار