138 سالگی پایان شب‌های تاریک

خواه شوخی بدانیم یا جدی تلقی‌اش کنیم، فرستادن صلوات و طلب آمرزش برای روح ادیسون، تقریبا جزو خرده فرهنگ‌های رایج در ایران هنگام روشن شدن لامپ در ظلمات شب است! خیلی هم خوب است! در میان غیرمسلمانان چه کسی برای طلب آمرزش شایسته‌تر از ادیسون و دانشمندانی که نعمت لامپ را هدیه زندگی بشر کردند؟!

با این حال شاید خود ادیسون هم گمان نمی‌کرد با اختراعش سبک زندگی آدمی را تغییری جدی دهد. تا پیش از اختراع لامپ، شب‌ها واقعا شب بود و روزها هم واقعا روز.

آدم‌ها از سپیده سحر دنبال کار و زندگی می‌رفتند و حوالی تاریک شدن هوا راهی خانه می‌شدند و با صرف شامی مختصر زیر نور پیه‌سوز و چراغ موشی و فانوس و... استراحت و خواب را در تاریکی عمیق تجربه می‌کردند اما اختراع لامپ الکتریکی و کشیدن سیم‌های برق ظرف چند دهه به دورافتاده‌ترین مناطق زمین، سبک زندگی آدمی را به‌کلی تغییر داد.

حالا با اختراع ادیسون می‌شد کاری کرد که خانه‌ها و مغازه‌ها و سالن‌های تئاتر و خیابان‌ها و... شب‌ها هم همچون روز روشن باشد.

از همین‌جا بود که کم‌کم یک‌سری از مشاغل در شب‌ها مشتریان خود را یافتند و کار تا آنجا پیش رفت که آدم‌ها بخشی از چرخه زندگی شبانه‌روزی خود را علاوه بر روز، برای کار و تفریح در شب هم تنظیم ‌کردند.

به این ترتیب دیر خوابیدن شبانگاهی و دیر برخاستن از خواب در صبحگاه برای بخش بزرگی از اجتماع و مشاغل به عادت تبدیل شد. از طرفی با افزایش تابش نور لامپ در محیط طبیعی، مفهومی به نام «آلودگی نوری» پدید آمد که در نتیجه آن تجربه تاریکی شب کم‌کم به کیمیایی ناب در شهرها بدل شد.

این در حالی است که مطالعات علمی نشان می‌دهد زندگی شبانه و خواب شبانگاهی زیر نور لامپ در بازه زمانی بلندمدت، تهدیدکننده سلامت روان آدمی و مختل‌کننده ترشح بسیاری از هورمون‌ها در بدن است.

به بیان بهتر، زندگی زیر نور لامپ مضرات زیادی برای فیزیولوژی رشد انسان و موجودات زنده همزیست ما در زندگی شهری اعم از جانوران و پرندگان و گیاهان دارد. شاید وقت آن رسیده باشد که پس از 138 سال از ورود این گوی‌های درخشان به زندگی، یاد بگیریم قرار نیست چون برق و لامپ وجود دارد، نعمت تاریکی و آرامش شب را از خود و فرزندانمان سلب کنیم.

مطمئن باشیم اگر قرار بود شب‌ها هم همچون روز روشن باشد، قطعا جهان این‌گونه خلق نمی‌شد. باور کنیم تجربه تاریکی و آرامش نهفته در آن، نعمتی است برای ما و قرار نیست نعمت دیگری به نام لامپ الکتریکی را جایگزینش کنیم.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش