شعبده ترامپ

با این‌حال به نظر می‌رسد برای فهم دقیق تحولات اخیر نباید فقط به متن سخنرانی اصلی ترامپ اشاره کرد، بلکه باید مجموعه‌ای از اظهارنظرها قبل و بعد از این سخنرانی را در نظر گرفت؛ اظهارنظرهایی که می‌تواند شامل مواضع مقامات اروپایی و همچنین اظهاراتی باشد که دونالد ترامپ پس از سخنرانی اصلی خود در جمع خبرنگاران مطرح کرد.

شعبده‌بازان حرفه‌ای، ترفندی دارند که آن را «هنر تحریف توجه» می‌نامند؛ آنها دقیقا زمانی که قصد اجرای مهم‌ترین بخش شعبده‌شان را دارند، با هنرمندی مخاطبانشان را فریب می‌دهند و توجه آنها را به نقطه‌ای انحرافی جلب می‌کنند.

به نظر می‌رسد، سخنرانی روز جمعه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا که بعد از یک هفته هیاهو و فضاسازی رسانه‌ای انجام شد نیز ترفند ترامپ برای فریب و انحراف توجه مخاطبانش باشد. بررسی واکنش‌ها به راهبرد جدید ایالات متحده در قبال ایران و اعلام موضع ترامپ نسبت به برجام، نشان می‌دهد که موضوعاتی تکراری و انحرافی همچون استفاده از نام جعلی برای خلیج‌فارس، تروریست دانستن ایرانی‌ها، نارضایتی آمریکا از برجام و تلاشش برای تشدید تحریم‌های ایران در کانون توجهات قرار گرفته است. این درحالی است که مهم‌ترین اظهارنظر ترامپ، کمتر از 30 دقیقه بعد از سخنرانی جنجالی او و در جریان گفت و شنودش با خبرنگاران حاضر در کاخ سفید بیان شد؛ اظهارنظری که در ایران شنیده نشد.

اظهارات ترامپ خطاب به دوستان اروپایی

ترامپ کمتر از 30 دقیقه بعد از نطق ضد‌ایرانی خود در کاخ سفید میان خبرنگاران رفت تا پاسخگوی سوالات آنها درباره مسائل داخلی و خارجی باشد. در این میان خبرنگاری از هماهنگی و گفت‌وگوی احتمالی او با ترزا می‌ و امانوئل مکرون، رهبران انگلیس و فرانسه درباره توافق هسته‌ای ایران پرسیده بود که ترامپ با پاسخ یک کلمه‌ای خود، وجود چنین گفت‌وگو و هماهنگی را تائید کرد. کمی بعد خبرنگار دیگری خواستار توضیح بیشتر ترامپ درخصوص گفت‌وگوهایش با شرکای اروپایی آمریکا شد. پاسخ ترامپ به این پرسش، جنبه‌های دیگر بازی اروپایی ـ آمریکایی با برجام را فاش می‌کند: «با آنها صحبت کردم. آنها بشدت علاقه دارند که من [در این مسیر] بمانم. و این تنها یک دلیل دارد: ببینید چه پول‌هایی برایشان می‌رود. می‌دانید، ایران در کشورهای مختلف پول خرج می‌کند. من همیشه گفته‌ام و به آنها (ترزا می‌ و مکرون) هم می‌گویم: هیچ کاری نکنید. نگران نباشید. همه پولی که می‌توانید را بگیرید. همه آنها دوستان من هستند.

حقیقت این است که امانوئل به من تلفن کرد و با او صحبت کردم. گفتم، ببین امانوئل، آنها (ایران) پول زیادی به رنو داده‌اند. پولشان را بگیر و لذت ببر.»

اروپا به دنبال منافع خود در برجام

تحلیل این اظهارات ترامپ می‌تواند بخش‌هایی از سناریویی را که در مورد برجام در جریان است، رمزگشایی کند.

زمانی که برجام امضا شد، مشخص بود هدف اصلی جمهوری اسلامی ایران از حضور در این توافق، رفع تحریم‌ها بود و اگر برجام، تمام و کمال اجرا می‌شد، اتحادیه اروپایی باید همه تحریم‌های اقتصادی و مالی مرتبط با مساله هسته‌ای را لغو و آمریکا نیز اجرای تحریم‌های ثانویه هسته‌ای ـ که شامل معاملات مالی و بانکی با ایران نیز می‌شود ـ را متوقف می‌کرد و علاوه بر آن تجارت و روابط بانکی میان ایران و دیگر کشورهای جهان را تسهیل کرده و طبق متن برجام با حسن‌نیت، نهایت تلاش خود را برای متمتع شدن ایران از لغو تحریم‌ها انجام می‌داد.

اما آمریکایی‌ها از همان ابتدا شروع به کارشکنی‌ کردند تا با وجود این‌که جمهوری‌اسلامی ایران به تعهداتش در برجام عمل کرده و محدودیت‌ها را پذیرفته است، از منافع برجام بهره‌مند نشود و اروپایی‌ها نیز با وجود ژست‌های قانون‌مدارانه‌ای که می‌گرفتند همچنان بسیاری از توافقات را عملی نکرده و شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ اروپایی، هنوز هم در تعامل با جمهوری اسلامی ایران تعلل می‌کنند. دلیل چنین رویکردی را می‌توان در این مطلب دانست که اگر برجام، کامل و بدون نقص اجرا می‌شد، ایران قادر بود با آزادی عمل و بدون نگرانی از وجود یا اعمال مجدد تحریم‌ها، به انتخاب شرکای تجاری خود دست بزند و از رقابت میان شرکت‌ها و بخصوص کشورهای اروپایی که پس از سال‌ها محرومیت، مشتاق به حضور در بازار بکر این کشور هستند، برای حداکثرسازی سود خود بهره ببرد و بیش از 30 میلیارد دلار سرمایه مسدود شده‌اش در اروپا را آن‌طور که تشخیص می‌دهد، مصرف کند.

در صورت تحقق چنین وضعی، شاید بتوان گفت سود اقتصادی ایران در توافق هسته‌ای بیش از طرف مقابل بود و این شرایط نه‌تنها ایران را قدرتمند می‌کند؛ بلکه ممکن است رفتار ایران مغایر با انتظارات اقتصادی اروپا باشد، اما اروپا و آمریکا براحتی حاضر نیستند زیر بار چنین وضعیتی بروند و تلاش دارند مانع افزایش قدرت و نقش‌آفرینی منطقه‌ای ایران شوند.

ترکیب تحریم و تهدید

بنابراین به راهبردی نیاز است تا‌ همزمان با ترکیبی هوشمندانه از تحریم و تهدید، توان نظامی و منطقه‌ای ایران کنترل شود و درعین حال، این غرب باشد که حداکثر بهره را ازفرصت‌های اقتصادی ایران به‌دست می‌آورد. در این حالت، آمریکا با هیاهو و اتهام‌زنی به ایران، تحریم‌های جدیدی را علیه این کشور وضع و پس از محدود ساختن توان هسته‌ای ایران، زمینه را برای محدودسازی سایر عناصر قدرت کشور آماده می‌کند. از سوی دیگر آمریکا برخلاف تعهداتش در برجام فضای ناامن و تهدیدآمیزی را برای تجارت با ایران شکل می‌دهد که موجب هراس و بی‌میلی شرکت‌های بین‌المللی برای حضور در ایران می‌شود. در این شرایط، معدود شرکت‌هایی که جرات حضور در بازار ایران را پیدا کنند، در مذاکره با ایران، دست بالا را داشته و حتی برای حضورشان در بازار پرسود ایران، شرط می‌گذارند و انتظار دارند ایران نیز هراسان از برهم خوردن برجام، «لطف و شجاعت» اروپایی‌ها را تحسین ‌کند.

در این زمینه می‌توان به قرارداد نفتی توتال، قراردادهای پرسود با خودروسازهای فرانسوی، خرید هواپیما از ایرباس، افزایش 26 درصدی صادرات آلمان به ایران و چشم‌انداز معاملات شرکت‌های انگلیسی با ایران که ارزش آن طی یک‌ دهه آینده به 600 میلیارد دلار می‌رسد، اشاره کرد و طبیعی است که اروپا باید از این شرایط راضی باشد.

وجود چنین راهبرد مشترکی میان آمریکا و اروپا اگر تاکنون یک فرضیه بود، با سخنان روز جمعه ترامپ در نشست خبری بعد از اعلام راهبرد جدیدش علیه ایران، تبدیل به یک نظریه جدی شد که توجه تصمیم‌سازان کشورمان را به آن ضروری کرده است.

سردرگمی در آمریکا

سردرگمی مقامات آمریکایی درباره برجام ادامه دارد و موضعگیری اخیر ترامپ بر این سردرگمی افزوده است. در همین زمینه در حالی که قانونگذاران جمهوریخواه آمریکا از اظهارات ضدایرانی ترامپ استقبال کردند، سناتورهای دموکرات آن را باعث عواقب خطرناک برای آمریکا و متحدانش دانستند.

سناتور جان مک‌کین، رئیس کمیته خدمات مسلح سنا گفته استراتژی ترامپ، تغییری بود که باید مدت‌ها پیش در سیاست خارجی آمریکا اعمال می‌شد و پیتر رسکام، نماینده ایالت ایلی‌نوی، مدعی شده بخش‌های باقیمانده از توافق هسته‌ای ایران به نفع امنیت ملی آمریکا نیست. ائتلاف جمهوریخواهان یهودی به ریاست شلدون ادلسون، صهیونیست میلیاردر آمریکایی نیز ضمن حمایت از سخنرانی ترامپ گفت با کنگره برای پیشبرد استراتژی جدید رئیس‌جمهور همکاری می‌کند.

از سوی دیگر بن کاردین، سناتور ارشد دموکرات با تاکید بر این‌که عدم تائید توافق هسته‌ای از سوی ترامپ یکی از خطرناک‌ترین تصمیم‌هایی است که گرفته، گفت اکنون کنگره باید به جهانیان نشان دهد حمایت دو حزبی در آمریکا برای حفظ تعهداتش در برجام وجود دارد.

جری ندلر، نماینده دموکرات نیویورک هم با توصیف عدم تائید توافق از سوی ترامپ به «بُردی برای تهران» تاکید کرد، این مساله چه از نظر هسته‌ای و چه از نظر غیرهسته‌ای، آمریکا را در موقعیت بدتری قرار می‌دهد.

انتقاد مقامات دولت اوباما به مواضع ترامپ نیز ادامه دارد و جان کری، وزیر خارجه دولت اوباما با انتقاد از مواضع ترامپ از دیگر طرف‌ها خواست به این توافق چندجانبه پایبند بمانند.

هیلاری کلینتون هم به شبکه خبری سی.ان.ان گفت: بی‌اعتمادی دونالد ترامپ به توافق هسته‌ای ایران، مخرب و پایان اعتماد و اعتبار آمریکا نزد جهانیان بود.

همه مردم ایران سپاهی‌اند

مواضع آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران که در ماه‌های اخیر به شکلی عیان‌تر از قبل نمایان شده، مواضع مقامات و مسئولان کشورمان را به یکدیگر نزدیک کرده و دیگر کمتر کسی است که در ایران معتقد باشد از طریق گفت‌وگو با آمریکا می‌توان مشکلات را حل کرد. در این میان با توجه به این‌که بخش عمده‌ای از حملات ترامپ در سخنرانی اخیرش علیه سپاه پاسداران بود، اعلام حمایت مسئولان کشور از این نهاد انقلابی ادامه دارد.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان در پیامی توییتری نوشت: ایرانی‌ها، پسرها، دخترها، مردان و زنان سپاهی هستند و قاطعانه در کنار افرادی ایستاده‌اند که از ما و منطقه در مقابل ترور و خشونت دفاع می‌کنند. اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور هم دیروز در همین زمینه با اشاره به اظهارنظر مغرضانه ترامپ درباره سپاه پاسداران عنوان کرد: سپاه از جمله نهادهایی است که با تمام وجود ایستاد و از نظام و ملت دفاع کرد. مگر ملت ایران فراموش می کند سپاه در دوران دفاع مقدس چه نقشی داشته است. دشمنان ملت ایران داعش را ایجاد کردند که امنیت ایران را به خطر بیندازد، اما سپاه ایستادگی کرد و امنیتی مثال‌زدنی در ایران برقرار ساخته است.

معاون اول رئیس‌جمهور همچنین با قدردانی از تلاش‌های قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا (ص) یادآور شد: این‌که برخی می‌گویند دولت، اقتصاد را به سپاه داده سخنی جفا و غیرمنصفانه است، چراکه دولت به میزانی که بخواهد، طرح‌ها را در اختیار سپاه قرار می‌دهد.

آیت‌الله هاشمی شاهرودی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام هم اتهامات بی‌ادبانه‌ ترامپ را نسبت به سپاه پاسداران و ایران اسلامی، ناشی از خشم سیاسی سردمداران استکبار جهانی دانست و گفت: این را همه می‌دانند که ایران و سپاه پاسداران از عوامل اصلی انحلال تشکیلاتی داعش در کشورهای منطقه است.

سید محمود علوی، وزیر اطلاعات هم در گفت‌وگو با ایسنا تصریح کرد: سخنان سبک‌سرانه ترامپ، مردم ایران را به سوی وحدت و همگرایی بیشتر و حمایت از نهادهای انقلابی بویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بنیان های دفاعی کشور سوق می‌دهد. حسین امیرعبداللهیان، دستیار رئیس مجلس هم با انتشار مطلبی در صفحه توییتر خود نوشت: آقای ترامپ! آمریکا را به عصر توحش برنگردان. سپاه قلب تپنده ایران است.

جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هم با صدور بیانیه‌ای در محکومیت سخنرانی ضدایرانی رئیس‌جمهور آمریکا، اعلام کرد آمریکای امروز یک آمریکای منزوی است.

فروش جغرافیا به بالاترین قیمت

استفاده رئیس‌جمهور آمریکا از واژه جعلی برای نام بردن از خلیج فارس، اتحاد بی‌سابقه‌ای در بدنه اجتماعی ایجاد کرده و اقشار مختلف مردم به اشکال گوناگون چه در فضای مجازی و چه در سایر عرصه‌ها، خشم خود را از این اقدام ترامپ نشان دادند.

این اقدام رئیس‌جمهور آمریکا را گرچه می‌توان از سر بی‌سوادی و بی‌اطلاعی او دانست، اما این‌گونه هم می‌توان تحلیل کرد که نوعی خوش‌رقصی برای سران برخی کشورهای عربی خلیج فارس بوده است. این همان چیزی است که وزیر خارجه کشورمان با انتشار مطلبی در توییتر به آن اشاره کرد و نوشت: همه می‌دانستند که دوستی ترامپ به کسانی که قیمت بالاتری پیشنهاد دهند فروختنی است. اکنون می‌دانیم که دانش جغرافیایی او هم همین هدف را دارد.

ظریف بر همین اساس افزوده است: جای شگفتی نیست که حامیان نطق ابلهانه ترامپ درباره ایران، همان مخالفان دموکراسی در خلیج فارس هستند: عربستان، امارات و بحرین. به هر حال ریشه‌های این اظهارات ترامپ هر چه بوده باشد نتیجه‌ای که داشته، موجی از نفرت و انزجار در میان مردم ایران است که در اتحادی بی‌سابقه علیه آمریکا ابراز شده است.

غلامعلی حدادعادل، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در همین زمینه نوشت: در سخنرانی ترامپ عصبانیت موج می‌زد، اما از منطق خبری نبود. همان استفاده از خلیج عربی برای متحدکردن همه ایرانیان کافی بود.

محمدرضا عارف، نماینده تهران در مجلس هم با انتشار مطلبی تاکید کرد: «سخنان از سر استیصال ترامپ درباره خلیج فارس نشان داد که برای خوشامد برخی هم‌پیمانانش در منطقه، از جعل و تغییر واژگان هم ابایی ندارد؛ و این یعنی اوج حقارت.»

همچنین میلیون‌ها کاربر ایرانی شبکه اجتماعی اینستاگرام با حضور در صفحات شخصی ترامپ، ایوانکا، دختر ترامپ و پسر ارشد وی به این افراد تاریخ و جغرافیا آموختند.

به گزارش فارس، آخرین پست ترامپ در اینستاگرام که به تشریح محتوای سخنرانی زننده وی اختصاص یافته شاهد حضور بیش از یک میلیون کاربر ایرانی بوده که هر یک به شیوه‌ای به رئیس‌جمهور آمریکا اعتراض کرده‌اند.