پردیس‌هایی به وسعت تاریخ ایران

هادی آفریده، مستند‌ساز جوان و خلاقی است که در دو اثر قبلی خود هم به موضوع باغ‌ها و درخت در شهر تهران می‌پردازد و این بار با مستند پردیس‌های خیال به سراغ باغ‌های ایرانی در شهرهایی همچون اصفهان، کاشان، یزد، کرمان و شیراز می‌رود و با یک بررسی دقیق مهم‌ترین باغ‌های هر شهر را با ویژگی‌های معماری و محیطی به تصویر می‌کشد. این مستند چند ویژگی مهم دارد که قبل از پرداختن به آن باید به این نکته توجه کرد که درخت و آب در فرهنگ اساطیری ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و این را حتی می‌توان از نقش نگاره‌های تخت جمشید هم دریافت.

این اهمیت تا جایی پیش می‌رود که به‌عنوان مثال سرو کهنسال ابرکوه قدمتی تاریخی و هزاران ساله دارد و این مساله نشان می‌دهد بر‌خلاف امروز که قطع کردن درخت بسیار آسان است ایرانیان باستان برای درخت و باغ و آبادانی اهمیت ویژه‌ای قائل بوده‌اند.

نخستین ویژگی پردیس‌های خیال تحقیق جامع و حرفه‌ای کار است و همین نکته باعث شده فیلم ساختار درست و منسجمی داشته و به اصطلاح پرش موضوعی نداشته باشد. فیلم سرراست به سراغ هر شهر و باغ‌هایش با توضیحات اساتید و کارشناسان می‌رود‌. دومین نکته نریشن اثر است که لحن آن بین بیانی شاعرانه و علمی برای یک مستند در حال تغییر است و به نظر می‌رسد هر دو جنبه شاعرانگی و تحقیقی بودن گفتار در فیلم وجود دارد. این توضیحات و گفتار متن در کنار هم بیننده را به دریافتی جدید از باغ‌هایی می‌رساند که با آن که همه ما در آنها عکس یادگاری داریم، اما به جرات می‌توان گفت کمتر کسی از اهمیت آنها در شهرهای کویری و مرکزی ایران خبر دارد. شهرهایی همچون کرمان و یزد و حیرت‌انگیز این که در همین استان یزد دو شهر مهریز و تفت در حقیقت باغ شهرهایی هستند که در دل سرزمینی خشک و بی‌آب بنا شده‌اند.

نکته دیگر مستند پردیس‌های خیال زاویه‌ای است که فیلمساز برای نماهای داخلی عمارت‌های هر باغ انتخاب می‌کند. زاویه‌ای که دوربین در کوشک‌ها یا عمارت‌های قصر گونه باغ‌های ایرانی انتخاب می‌کند در حقیقت نمایی است که روزگاری ساکنان آن به باغ می‌نگریسته‌اند و همان نور و سایه‌ها در تصویر رعایت می‌شود. عمارت‌هایی که همیشه محل عیش و استراحت و زیست نبوده و گاه مسیر تاریخ ایران را تغییر داده است. باغی مانند فین کاشان که امیر‌کبیر در آن به قتل می‌رسد و به نوعی مدرنیته ایرانی در حمام فین قربانی می‌شود یا باغ شازده ماهان کرمان و اتفاقات پیرامونی‌اش‌.

موسیقی پردیس‌های خیال همگی انتخابی از قطعاتی ایرانی است که به عنوان مثال در آن قطعاتی همچون باغ‌های ایرانی ساخته شهراد روحانی و دماوند ساخته شاهین فرهت هم گوش را می‌نوازد‌. پردیس‌های خیال مستندی کلاسیک است که بی‌حاشیه سراغ موضوع اصلی می‌رود. موضوعی برگرفته از یک ایده ایرانی و ناب برای ساختن بهشت‌هایی کوچک و خرم در روی زمین. پردیس‌هایی به شکوه تمام تاریخ ایران زمین... .

علیرضا قاسم بریشی