غرب آسیا، قلب بحران در سال 2017

کودتای نافرجام ترکیه، قطع روابط دیپلماتیک میان ایران و عربستان، قطعنامه شورای امنیت علیه اسرائیل و... از جمله وقایع مهم جهان در سال گذشته بودند. بحران سوریه در سال 2016 شاهد حوادث گوناگونی بود منجمله ورود نظامی ترکیه به خاک سوریه با هدف جلوگیری از ایجاد کریدور کردها در نوار مرزی شمال سوریه و در ادامه تلاش اردوغان در جهت ایجاد جبهه جدید در این بحران، آزادسازی شهر حلب که سبب به چالش کشیده شدن استراتژی تروریست‌ها در سوریه و کشورهای حامی آنها شد، تقویت شدید دولت سوریه نسبت به گذشته در عرصه داخلی و بین‌المللی به واسطه حمایت‌های نظامی، مالی و دیپلماتیک حامیانش یعنی ایران و روسیه و...

این بحران در سال 2017 به دلیل گرایش نسبی و مقطعی ترکیه به سمت جبهه روسیه و ایران، تغییر شکل اجرای سیاست‌های کاخ سفید در باب سوریه، تغییر توازن قدرت در سطح داخلی میان گروه‌های مخالف، کردها، داعش و دولت سوریه، خروج نسبی عربستان از دایره کشورهای تصمیم‌ساز و ورود احتمالی مصر و اسرائیل به این دایره قطعا همچنان و به شکل بحرانی‌تری ادامه خواهد داشت.

در جنگ داخلی عراق، ایالات متحده قصد آزادسازی استان نینوا، اعطای کنترل آن به کردهای عراق و سرازیر کردن داعش به استان دیرالزور را داشت که ائتلاف شیعه با ساماندهی نیروهای الحشدالشعبی از وقوع این اتفاق به نفع ایالات متحده جلوگیری کرد و در سال جاری باید در انتظار برنامه‌های آمریکا در جهت مقابله با نیروهای الحشدالشعبی باشیم.

روابط دیپلماتیک ایران و عربستان در این سال به تبع اعدام شیخ نمر و ماجراهای وابسته به این مساله به طور کامل قطع شد که این مساله سبب اوج‌گیری مداخله عربستان به شکل نیابتی در درگیری‌های عراق و سوریه، تلاش برای ایجاد اخلال در امور سیاست داخلی لبنان و فعالیت ویژه جهت کشانده شدن پای ایران به جنگ یمن شد. عربستان که سال 2016 را تقریبا به طور کامل در پی رقابت با ایران بوده سال سختی را در پیش خواهد داشت، اعتراضات داخلی، اختلافات درون حکومتی، مشکلات مالی، بن بست یمن، شکست استراتژی‌های از پیش تدوین شده در باب سوریه و عراق، رقابت کاریزماتیک با مصر و سیاست‌های ترامپ در باب گرایش مجدد ایالات متحده به سمت اسرائیل از جمله مواردی هستند که رژیم سعودی با آنها درگیر خواهد بود.

مصر بعد از وقوع تنش میان قاهره و ریاض تمام تلاش خود را جهت تبدیل به یک قدرت مستقل در خاورمیانه به کار بست تا نهایتا بعد از رای مثبت به دو طرح کاملا متضاد در شورای امنیت سازمان ملل و طرح پیش‌نویس قطعنامه کم‌سابقه علیه اسرائیل، سال را با حفظ روابط خود و واشنگتن و گرایش نسبی به سمت مسکو به عنوان یک بازیگر تقریبا مستقل به پایان برد. این کشور در سال 2017 از یک سو رقابت سختی با عربستان در جهت ایفای نقش «برادر بزرگ» اعراب در پیش دارد و از سوی دیگر باید در انتظار واکنش اسرائیل به وقایع ماه دسامبر شورای امنیت باشد.

اسرائیل نیز که با قطعنامه 2234 شورای امنیت به حالت شوک سیاسی فرو رفت در راستای جلوگیری از تکرار چنین وقایعی از سایه‌نشینی درگیری‌های بحران خاورمیانه خارج خواهد شد، اما باید دید که آیا از توانایی شرکت در درگیری‌های سیاسی و نظامی در خارج از مرزها و همزمان با آن حفظ امنیت داخلی برخوردار است یا خیر.دلیل بروز این حجم حوادث در سال گذشته تمرکز درگیری‌های جهانی در این منطقه بوده که طبعا سبب جهانی شدن ماهیت و فرم وقایع این منطقه شده است و به طور قطع می‌توان پیش‌بینی کرد این روند در سال 2017 نیز استمرار خواهد داشت و خاورمیانه مجددا به هارتلند (قلب) بحران و وقایع جهانی تبدیل می‌شود.

دکتر مانی محرابی

عضو هیات علمی اندیشکده روابط بین‌الملل