تلگرام وارد آسمان ایران می‌شود؟

همین اهمیت و محبوبیت تلگرام بین کاربران ایرانی باعث شده این شبکه پیام‌رسان به مساله مهمی برای مسئولان کشور نیز تبدیل شود. اهمیتی که از نزدیک شدن به مرز فیلترینگ تا همکاری دولت و مسئولان تلگرام برای محدود کردن موضوعات و کانال‌های غیراخلاقی پیش رفته است. حال چند وقتی است حرف و حدیث‌هایی پیرامون انتقال سرورهای تلگرام به داخل کشور به گوش می‌رسد؛ اظهارنظرهای هفته گذشته در حاشیه رونمایی از اولین دیتاسنتر ابری بخش خصوصی کشور، یک بار دیگر انتقال سرورهای تلگرام به ایران را به موضوع روز تبدیل کرد.

همان طور که گفته شد بحث انتقال سرورهای تلگرام به ایران مدتی است سر زبان‌ها افتاده، اما حسین‌پور، مدیر روابط عمومی شورای عالی فضای مجازی در گفت‌وگو با کلیک گفت: دستور انتقال سرورهای تلگرام به ایران از سوی این شورا به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات ابلاغ شده است. اظهارنظرهای پیش از این وزیر نیز درخصوص هدف وزارتخانه‌اش در انتقال سرورهای تلگرام به ایران، مهر تائیدی بر عملیاتی شدن آن می‌زند.

از طرف دیگر، دیتاسنتر ابری افرانت، یکشنبه 24 مرداد به‌عنوان نخستین دیتاسنتر ابری ایران در مراسمی با حضور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به بهره‌برداری رسید. این مرکز داده بزرگ که توانایی پشتیبانی از 20 هزار سرور ابری را دارد، در حال حاضر تنها با 10 درصد ظرفیت خود شروع به‌ کار کرده‌ است. افرانت، با همکاری دولت توانسته‌ با هزینه‌ای حدود 40 میلیارد تومان و با تکیه بر دانش فنی بومی، دیتاسنتر ابری خود را در ساختمانی به مساحت 1500 مترمربع احداث کند.

این مرکز شامل سالن‌های سرور، تجهیزات زیرساختی ارتباطی و ذخیره داده با ظرفیت 6 پتابایت (6000 ترابایت داده) می‌شود و برای عملیات خود نیازمند 2 مگاوات انرژی است که از طریق ترانسفورماتورهای اختصاصی و 2 خط مستقیم 20 کیلوولت تامین می‌شود. مسلما در فضای امروز ارائه خدمات مناسب آنلاین توسط شرکت‌ها و سایت‌های ایرانی مستلزم وجود چنین زیرساخت‌هایی در کشور است، اما به نظر می‌رسد یک دلیل بزرگ‌تر برای تسریع در روند احداث این مرکز داده وجود داشته ‌است.

بسترسازی

یکی از نکات اصلی که قاسم‌زاده، مدیرعامل افرانت، در افتتاح این مرکز داده به آن اشاره ‌کرد، خبر پرماجرای انتقال سرورهای پیام‌رسان‌ تلگرام به ایران بود. او در این مراسم از فراهم‌ شدن مقدمات انتقال سرورهای تلگرام به ایران توسط این شرکت خبر داد و افزود: «اکنون که برای برخی شرکت‌ها از جمله تلگرام انتقال سرور به ایران الزامی شده و تا پایان سال باید سرور خود را در ایران مستقر کنند، دولت ایران چند شرکت از جمله افرانت را برای میزبانی انتقال سرورهای تلگرام به ایران تعیین کرده است». البته این اظهارنظر مدیرعامل افرانت که بیشتر شبیه یک مانور تبلیغاتی بود، از سوی روابط عمومی شورای عالی فضای مجازی و همچنین خود شرکت به شکل دیگری روایت شد. در واقع افرانت از کاندیدا‌های وزارت ارتباطات برای این عملیات خواهد بود و می‌توان گفت تنها کاندیدای بخش خصوصی در شرایط موجود.

سوای این دو اظهارنظر، مسائل فنی فراوانی وجود دارد که اجرایی شدن‌ این پروژه با امکانات فعلی را زیر سوال می‌برد. از جمله این‌ مسائل می‌توان به ظرفیت محدود 6 پتابایتی این مرکز اشاره کرد که بعید است توانایی نگهداری اطلاعات انبوه کاربران ایرانی را داشته باشد. تلگرام در حال حاضر محبوب‌ترین پیام‌رسان در ایران شناخته‌ می‌شود، بخش عظیمی از ترافیک داده کشور را تصاحب کرده و به گواهی برخی آمارها کاربران ایرانی بیش از 60 درصد از مشترکان تلگرام را شامل می‌شوند. به همین دلیل، مساله انتقال و ذخیره این حجم عظیم اطلاعات نیازمند توانمندی‌های بسیار بیشتری است. جمع‌بندی این اطلاعات نشان می‌دهد ایران هنوز ظرفیت انتقال سرورها به دیتاسنترهای داخل را ندارد و از آنجا که طبق ابلاغیه شورای عالی فضای مجازی این طرح باید در دو ماهه اول سال آینده نهایی شود، دولت و وزارت ارتباطات راهی طولانی تا انتهای سال برای تجهیز کردن کشور به بستر مورد نیاز در پیش دارند.

سرورهایی با ارزش افزوده

هدف وزارت ارتباطات از پشتیبانی از توسعه دیتاسنترهای داخلی، ارتقای سهم مراکز داده داخلی در میزبانی از کاربران ایرانی، حفاظت از حریم خصوصی و افزایش سرعت و کیفیت دسترسی کاربران عنوان شده ‌است. همچنین سخنان قبلی وزیر حاکی از حمایت وی از کاهش هزینه‌های اینترنت برای شهروندان است. به نظر می‌رسد تلاش برای انتقال سرورهای تلگرام به ایران را بتوان در همین راستا دانست. خیل عظیم کاربران ایرانی تلگرام، حجم قابل ملاحظه‌ای از پهنای باند بین‌المللی کشور را درگیر کرده، در حالی که اگر بخشی از این خدمات را بتوان با استفاده از شبکه ملی اطلاعات به داخل کشور انتقال داد، به دلیل هزینه‌های پایین‌تر می‌توان قیمت تمام‌ شده خدمات اینترنتی را کاهش و کیفیت اتصال داخلی و بین‌المللی را افزایش داد. این سودمندانه‌ترین هدفی است که می‌توان برای انتقال سرورهای تلگرام به ایران متصور شد، اما از طرف دیگر نگهداری از این دیتاسنتر و پشتیبانی از سرورها نیز مساله‌ای است که چندان راحت به نظر نمی‌رسد.

همچنین با توجه به این‌که تاکید زیادی بر حمایت از شبکه‌های مجازی داخلی از سوی شورای عالی نظارت بر فضای مجازی می‌شود، به نظر می‌رسد انتقال سرورهای تلگرام در تناقضی عجیب با سیاست‌گذاری‌های شورای عالی فضای مجازی است.

روابط عمومی شورای عالی فضای مجازی در پاسخ سوال کلیک در این خصوص می‌گوید: «ما دستورات لازم برای حمایت از شبکه‌های مجازی داخلی را به وزارتخانه ابلاغ کرده‌ایم، اما از طرف دیگر شبکه پیام‌رسانی مانند تلگرام که تا این حد بین ایرانی‌ها گسترش پیدا کرده، از اهمیت بالایی برخوردار است.» همچنین وجود چنین دیتاسنترها و پشتیبانی از سرورهای شبکه‌های دیگر مانند تلگرام می‌تواند تجربه و بستر خوبی را برای راه‌اندازی بهتر شبکه‌های اجتماعی بومی در اختیار متخصصان داخلی قرار دهد.

موشک کاغذی در آسمان آبی

با این‌که جدیت کلام مسئولان نشان از حتمی شدن انتقال سرورهای تلگرام به ایران می‌داد، اما با این وجود مدیرعامل و موسس تلگرام، پاول دورف در حساب توییتر خود در جمله‌ای کوتاه اعلام کرد هیچ اطلاعی در مورد خبرهایی که منتشر شده ندارد و به نوعی این مساله را تکذیب کرد. به هر حال مشخص است داستان انتقال سرورها حداقل تا این لحظه تنها از طرف ایران دنبال شده و طرف مقابل هیچ اطلاعی در این خصوص نداشته و مذاکره‌ای با آنها انجام نشده است.

حسین‌پور، وزارت ارتباطات را مجری این طرح دانسته و می‌گوید: «شورای عالی در مساله مذاکره با طرف خارجی ورود نمی‌کند و این وزارت ارتباطات است که به‌عنوان متولی این طرح چنین وظایفی را برعهده داد.»

شواهد نشان می‌دهد وزارت ارتباطات نیز قبل از مذاکرات، تلاش برای ایجاد بستر مناسب را در دستور کار خود قرار داده است، اما حلقه گمشده واقعیت پذیر بودن انتقال سرورهای تلگرام به ایران بیشتر در عدم اطلاع‌رسانی درست و شرح موضوع به‌صورت علمی پنهان شده که باعث شده رسانه‌ها نیز به اشتباه بیفتند.

یکی از مدیران افرانت دراین باره توضیح‌ داده: «قرار نیست سرور تلگرام به ایران منتقل شود، بلکه قرار است POP سرور (سرور میانی بین دو سرور) در ایران قرار بگیرد که پلتفرم (کدهای قالب اصلی و اطلاعات ثابت) را شامل می‌شود، سپس با هر بار اتصال به تلگرام اطلاعات ثابت به به‌روز کردن نیاز نداشته و اطلاعات متغیر به‌روز می‌شوند.» تحقق این امر و عدم نیاز به انتقال اطلاعات ثابت می‌تواند به شکل چشمگیری از حجم بار وارد شده بر شبکه بکاهد که تاثیر مثبتی در هزینه‌ها و کیفیت شبکه خواهد داشت.

آرش جهانگیری