سایه سیاست بر یک خط لوله

صحبت خاقان عباسی، اگرچه در رسانه‌های مختلف دنیا مورد توجه قرار گرفت، اما برخی رسانه‌های خارجی نیز صحبت‌های وی را به عنوان یک شوخی و مزاح مطرح کرده‌اند زیرا این کشور در طول سال‌های گذشته کمترین کاری برای انتقال گاز ایران به پاکستان نکرده و تنها چندین بار برای مذاکره با مسئولان صنعت نفت ایران به تهران سفر کرده است.

در گذشته نیز یعنی زمانی که ایران قصد داشت هزینه احداث خط لوله صلح را متقبل شود و به پاکستان کمک مالی کند این خط لوله راه به جایی نبرد و تنها در خاک ایران پیشرفت خوبی کرد.

صحبت‌های وزیر انرژی پاکستان در حالی مطرح می‌شود که ابد سلهری، مدیر موسسه توسعه پایدار در اسلام‌آباد اظهار می‌کند: با توجه به این که دولت در بودجه امسال مبلغی برای تکمیل خط لوله واردات گاز از ایران در نظر نگرفته، به نظر می‌رسد این موضوع به صورت جدی پیگیری نشود.

وی اضافه می‌کند: آصف علی زرداری، رئیس‌جمهور سابق پاکستان و محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور قبلی ایران قرارداد خط لوله صلح را امضا کردند و قسمتی از این خط لوله در خاک ایران آماده بهره‌برداری شد و با این که مقامات پاکستانی از پروژه خط لوله صلح انصراف نداده‌اند، اما عزم جدی برای اجرای این پروژه وجود ندارد و اقدامات عملی در این زمینه صورت نگرفته است.

به گفته سلهری ابتدا پاکستان به بهانه تحریم‌های بین‌المللی آمریکا از اجرای پروژه خط لوله صلح طفره رفت، اما بعد از اجرای برجام نیز اقدامی در این زمینه صورت نگرفت. به همین دلیل پروژه واردات گاز از ایران متوقف شد زیرا اگر اراده‌ای برای این کار وجود داشت، دولت بودجه‌ای برای آن در نظر می‌گرفت.

سلهری تأکید می‌کند، اگر حزب مردم دوباره روی کار بیاید، شاید این پروژه را پیگیری کند، اما در حال حاضر امیدی به اجرای خط لوله صلح نیست. به نظر می‌رسد مساله واردات گاز از ایران برای پاکستانی‌ها تبدیل به جریان سیاسی داخلی این کشور شده و دولت پاکستان از این طریق می‌خواهد برای خودش کسب رأی کند و در قدرت باقی بماند زیرا ظاهرا بنا ندارد که این خط لوله را به سرانجام رساند.

آغاز مذاکره از 21 سال پیش

اولین بار سال 1995 بود که مذاکرات رسمی میان دو کشور ایران و پاکستان و پس از چندی هند برای احداث خط لوله مشترک انجام شد. قرار شد خط لوله صلح به خط HVJ در هند متصل شود و احتمالا از آنجا به چین برود. واشنگتن بلافاصله به میدان آمد و شرکت‌های سرمایه‌گذار در صنعت نفت و گاز ایران را به تحریم تهدید کرد چراکه احداث این خط، یک گام بزرگ برای کشورهای سه‌گانه در جهت استقلال از آمریکا در حوزه صادرات انرژی بود. طول طرح خط لوله ایران به هند، حدود 2700 کیلومتر بود و پیش‌بینی می‌شد 1100 کیلومتر از این خط لوله در ایران، 780 کیلومتر در پاکستان و 600 کیلومتر در هند احداث شود تا حداکثر 90 میلیون مترمکعب گاز را به صورت روزانه در اختیار صنایع و مردم هند قرار دهد.

جدایی هند از جمع یاران صلح

سال 2009 میلادی، شوکی بزرگ به طرح خط لوله صلح وارد شد، به طوری که هند با اعلام عدم توافق با ایران بر سر گاز صادراتی و همچنین نگرانی از ثبات پاکستان در عبور دادن گاز به هند، خروج خود را از این طرح اعلام کرد.

گفته می‌شود، این اقدام پس از توافق هسته‌ای میان دهلی و واشنگتن رخ داد. هند عملا برگ برنده‌ای برای حل مشکل فشارهای آمریکا بعد از احداث خط لوله نداشت. چندی بعد، حزب بهاراتا جاناتا که رویکرد مثبت نسبت به بلوک غرب دارد،‌ بر سر کار آمد به این امید که به جای ضررهای غرب،‌ از مزایای رابطه با غرب بهره گیرد.

با خروج هند از پروژه، خط لوله صلح به آی‌پی (Iran-Pakistan) تغییر نام داد و اخیرا پیشنهادهایی برای احداث خط لوله مجزا از بندر جاسک و از مسیر دریا به هند مطرح شده است.

تحریم‌های خط لوله IP

مارک تونر، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرده است، تحریم‌های مربوط به خط لوله گاز ایران ـ پاکستان همچنان به قوت خود باقی است و تحت تأثیر توافق هسته‌ای ایران قرار نگرفته است.

روسیه برای کمک به پاکستان در رفع بحران انرژی این کشور اعلام آمادگی کرده است. طول خط لوله گاز ال.ان.جی که قرار است توسط شرکت روسی ساخته شود به 1100 کیلومتر می‌رسد که از بندر کراچی آغاز می‌شود و تا شهر لاهور ادامه دارد. قرارداد اولیه تکمیل خط لوله گاز ال.ان.جی در مسکو به امضا رسیده است و کار تکمیل این خط لوله به شرکت‌های روسی سپرده می‌شود.

هزینه تکمیل خط لوله گاز مورد نظر با افزایش نرخ گاز از مصرف‌کنندگان تأمین خواهد شد. انتقال گاز مایع طبیعی روسیه به پاکستان در سال 2016 میلادی آغاز خواهد شد. روسیه دارای دومین ذخیره گازی جهان است و برای صادرات گاز به پاکستان نیز اعلام آمادگی کرده که این موضوع بعد از تکمیل خط لوله گاز بررسی می‌شود.

آمریکا شرکت روسی را که قرار بود پروژه صادرات ال.‌ان.‌جی در پاکستان را اجرا کند،‌تحریم کرده که این موضوع موجب چالش در صادرات گاز از کراچی تا لاهور شده است. پاکستان در واکنش به این اقدام آمریکا اعلام کرد قرارداد گازی اسلام‌آباد- مسکو مربوط به قبل از تحریم است بنابراین تحریم‌های واشنگتن هیچ تأثیری روی اجرای این پروژه ندارد.

همچنین چین برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های گازی پاکستان اعلام آمادگی و حتی اعلام کرده حاضر است بخشی از هزینه خط لوله صلح را تأمین کند، اما باز هم سنگ‌اندازی آمریکا سبب شده این پروژه بلاتکلیف باقی بماند.

هند، قطر و ترکمنستان جایگزین ایران شدند

این شرایط در حالی برای احداث خط لوله IP رخ می‌دهد که رسانه‌های جهان هرچند وقت یکبار از مذاکرات گازی پاکستان با کشورهای مختلف خبر می‌دهند که به برخی از این مذاکرات گازی اشاره می‌شود.

1. واردات گاز از هند

جدیدترین این اخبار مربوط به واردات گاز پاکستان از هند است(!) شرکت هندی جیل که پروژه احداث خط لوله صادرات گاز هند به پاکستان را در اختیار دارد، قصد دارد روزانه 5 میلیون تن گاز مایع به پاکستان صادر کند به طوری که وزیر نفت هند این تصمیم را عاملی برای بهبود روابط سیاسی ـ اقتصادی دو کشور همسایه، اعلام کرده است. به گزارش منابع آگاه، هند گاز مایع را 13 تا 14 سنت خریداری و 21 سنت به پاکستان می‌فروشد.

2. واردات گاز از قطر

پاکستان در حال گفت‌وگو با قطر برای نهایی کردن برنامه واردات سالانه 5/3 میلیون تن گاز ال.ان.جی از این کشور است.

به همین منظور پاکستان و قطر یادداشت تفاهمی برای واردات ال.ان.جی در فوریه 2012 امضا کردند، اما پیشرفت در این زمینه به دلیل اختلافات دو طرف بر سر قیمت گاز کند بوده است. قطر قیمت 18 دلار برای هر میلیون بی.تی.یو گاز را پیشنهاد داده، اما پاکستان به دنبال قیمت پایین‌تری است.

کمیته هماهنگی اقتصادی پاکستان در ماه ژوئیه احداث سه ترمینال واردات ال. ان.جی در بندری در جنوب پاکستان را تصویب کرد.

این سه پایانه پس از تکمیل قادر خواهند بود روزانه یک میلیارد و 700 میلیون فوت مکعب ال. ان.جی را وارد و ذخیره‌سازی کنند.

3 . واردات گاز از ترکمنستان

در آستانه لغو تحریم‌های ایران که دلیل همیشگی پاکستان برای عدم انجام تعهداتش بود، خبر آغاز عملیات خط لوله تاپی مانند پتک بر سر طرح خط لوله صلح فرود آمد. تاپی (TAPI) هم مخفف حروف ابتدای نام چهار کشور ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و هند است و هم نام رودخانه معروف 700 کیلومتری در مرکز هند. پروژه تاپی همواره مورد نظر آمریکا بوده و از پاکستان برای مشارکت در آن دعوت می‌کرده است.

مسیر خط لوله تاپی البته از نقاط ناامن بویژه در افغانستان عبور می‌کند و در نتیجه از ثبات کمتری نسبت به خط لوله صلح برخوردار است. دقیقا به همین دلیل است که با وجود امضای توافق‌نامه آن در نیمه دهه 1990 میلادی و با وجود تشدید بحران کمبود انرژی در پاکستان، مقامات این کشور اراده لازم را برای انجام آن نشان ندادند.

از نگاهی دیگر، از آنجا که یکی از اهداف ایران از احداث خط لوله صلح، ایجاد امنیت و اشتغال بیشتر در مرزهای شرقی بود، شاید افغانستان نیز به همین حربه برای افزایش امنیت خود استفاده کرده است. به هر حال اگر کشور پاکستان ـ که پناهگاه بسیاری از نیروهای افراطی و گروه‌های فکری مرتبط با القاعده و طالبان است ـ گازی را که بدان احتیاج مبرم دارد، از مسیر افغانستان دریافت کند، به ناچار سیاست‌های داخلی و خارجی خود را در راستای تأمین امنیت افغانستان تغییر خواهد داد.

بازی‌های سیاسی پاکستان با خط لوله IP

پاکستان از ذخایر گاز برخوردار است، اما تولید گاز در این کشور چهار میلیارد فوت مکعب در روز بیشتر نیست در حالی که میزان تقاضا برای گاز در پاکستان،‌ روزانه بیش از شش میلیارد فوت مکعب است و توازن میان سطح تولید و میزان تقاضا وجود ندارد. در شرایطی که پاکستان بشدت نیاز به گاز دارد و با توجه به برداشته شدن تحریم‌های ایران می‌تواند از این کشور نفت و گاز وارد کند آمریکا با این موضوع مخالفت می‌کند. جاناتان الکایند، معاون وزیر انرژی آمریکا که برای امضای قرارداد در زمینه انرژی به پاکستان سفر کرده بود، اظهار کرده است: هنوز برای تصمیم‌گیری جهت واردات گاز از ایران زود است.

به گفته وی، بازار بین‌المللی برای خرید گاز به قیمت مناسب در بهترین موقعیت قرار دارد و بزودی پاکستان می‌تواند برای جبران کمبود انرژی خود با کشورهای صادرکننده گاز به توافق برسد. این مقام آمریکایی تصریح می‌کند، دریافت ال.ان.جی از قطر می‌تواند مشکلات پاکستان را رفع کند، اما اسلام‌آباد نباید فقط به استفاده از گاز مایع اکتفا کند و منابع دیگر را نیز باید در نظر بگیرد.

با این شرایط، معاون وزیر انرژی آمریکا از سرمایه‌گذاری 30 میلیون دلاری کشورش در بخش انرژی پاکستان خبر می‌دهد و اضافه می‌کند متخصصان آمریکایی در تمام زمینه‌های انرژی با این کشور همکاری می‌کنند.