طاعون بیماری واگیرداری است که عامل آن باکتری باسیل یرسینیا پستیس (Yersinia pestis) است. این باکتری در محیط‌های حاوی خون، مایعات بافتی و دمای 30 درجه سانتی‌گراد بسرعت رشد می‌کند. الکساندر یرسین، این باسیل را سال 1894پس از سال‌ها مطالعه کشف کرد. بیماری‌ای که به دفعات بارها در طول تاریخ باعث بحران‌های شدید اقتصادی و اجتماعی شده است. طاعون با وجود حصاری که نظام بهداشت و درمان دنیا دور آن کشیده است، اما همچنان قصد جان‌ستاندن دارد. فرقی نمی‌کند انسان باشد یا حیوان. طاعون این بار قوچ‌ها و میش‌های پارک ملی سرخه حصار را نشانه گرفته است و مرگ آنها را رقم می‌زند.
کنترل طاعون با واکسن
مشاهده مواردی از طاعون میان حیوانات مناطق مختلف کشور در سال‌های گذشته و خبرساز شدن آن در روزهای اخیر باعث شد با متخصصان درباره این بیماری و خطرات ناشی از انتقال آن به انسان گفت‌وگو کنیم.
دکتر سیف‌الله دهقانی، استاد دانشکده دامپزشکی شیراز در گفت‌وگو با جام‌جم، طاعون نشخوارکنندگان کوچک را از طاعون انسانی کاملا متفاوت و متمایز عنوان می‌کند و می‌گوید: طاعون حیوانی در ایران وجود نداشت و چند سالی است به واسطه قرنطینه نشدن حیواناتی که وارد کشور می‌شوند، میان نشخوارکنندگان کوچکی همچون بز و میش شیوع پیدا کرده است.
وی آبریزش از دهان و چشم، تب، زخم‌های دهانی، اسهال و عفونت ریه همراه سرفه را از علائم ابتلای حیوان به این بیماری عنوان می‌کند و خطاب به دامداران می‌گوید: بزها و میش‌ها و کلا نشخوارکنندگان کوچک جوان بیشتر از گوسفند و گاو در معرض ابتلا هستند. دامداران در صورت مشاهده علائم مذکور باید به اداره بهداشت منطقه مراجعه کنند و دام را رایگان واکسینه کنند تا جلوی تلفات بیشتر را بگیرند. واکسن تا حدود یکسال برای حیوان مصونیت ایجاد می‌کند.
استاد دانشکده دامپزشکی شیراز با بیان این که این بیماری در تمام فصول سال میان نشخوارکنندگان کوچک دیده شده است، ادامه می‌دهد: حیوان بیمار تا شعاع 15 کیلومتری می‌تواند 60 تا 70 درصد دام‌های سالم گله را مبتلا و باعث مرگ 40درصد آنها بشود. چون این ویروس در تمام آبریزش‌های حیوان وجود دارد به همین دلیل سرعت انتقال بالا ست.
طاعون حیوانی خطری برای انسان ندارد
بررسی متخصصان نشان می‌دهد عامل طاعون حیوانی، ویروسی است. درحالی که منشأ طاعون انسانی، باکتریایی است. طاعونی که برای انسان وجود دارد، یک بیماری باکتریایی است و از طریق جوندگان و کک منتقل می‌شود. به همین دلیل، طاعون حیوانی قابلیت انتقال به انسان را ندارد و تنها باعث مرگ و میر نشخوارکنندگان کوچک می‌شود. دکتر دهقانی در پاسخ به این پرسش که آیا مصرف گوشت حیوانات بهبود یافته از این بیماری برای انسان مشکل ساز نیست، می‌گوید: هیچ مشکلی در این رابطه به وجود نمی‌آید و مصرف گوشت آنان بلامانع است.
کنترل 70 ساله طاعون انسانی در ایران
طاعون انسانی در طول تاریخ هفت بار همه‌گیر شده و در قرن بیستم، باعث مرگ 25 میلیون نفر در اروپا شده است. انستیتو پاستور ایران از حدود 70 سال پیش در زمینه کنترل طاعون انسانی شروع به فعالیت کرده است و از آن به بعد با کنترل آن هیچ گزارشی از این بیماری در کشور ارائه نشده است.
دکتر سیمین دخت شعاعی، متخصص بیماری‌های عفونی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی و رئیس بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان امام حسین(ع) نیز در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: طاعون انسانی در اصل بیماری جوندگان است. این باکتری ابتدا به جوندگان وحشی انتقال پیدا می‌کند. سپس توسط کک مخصوص جوندگان، به جوندگان مناطق مسکونی و شهری مانند موش منتقل می‌شود. این حیوان به طاعون خیارکی مبتلا می‌شود که با فرار اولین کک از موش و گزیدن انسان، غدد لنفاوی در فرد متورم و فرد به طاعون تنفسی مبتلا می‌شود.
موش‌های شهری طاعون‌زا نیستند
بهار و پاییز، فصل زاد و ولد موش‌هاست. تولید مثل موش‌ها سریع و در طول یک سال پنج بار و هر بار شش تا 12 بچه به دنیا می‌آورند که بچه‌ها در سه ماهگی قادر به تولید مثل می‌شوند و در وضعیت مناسب و بدون مرگ و میر جمعیت‌شان در سال به 500 عدد و در سه سال به بیش از سه میلیون قطعه می‌رسد. تنها ایجاد وضعیت نامناسب است که بشدت از جمیعت آنها می‌کاهد.
موش‌ها، مخزن انتقال بیش از 35 بیماری مختلف به انسان می‌توانند باشند؛ بیماری‌هایی همچون طاعون، تیفوس لپتوسپیروزیس، حصبه، یرسینیوزیس توکسوپلاسموزیس، تب راجعه، تولارمی و سالک. آلودگی مواد غذایی به ادرار و مدفوع موش، گاز گرفتگی توسط موش و گزیدگی انسان توسط انگل‌های خارجی موجود در بدن موش‌ها (مثل کک) موجب ابتلای انسان به این بیماری‌ها می‌شود.
رئیس بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان امام حسین(ع) درباره نگرانی برخی شهروندان درباره حضور موش‌ها در شهرها و احتمال شیوع طاعون می‌گوید: مخزن بیماری در حیوانات وحشی همچون موش صحرایی و راسو‌ست. در صورتی که حیوانات اهلی مثل خرگوش، سگ، گربه، بز، میش با آنها در ارتباط باشند، آن زمان این نگرانی می‌تواند درست باشد. اما از آنجا که محل زندگی آنها با حیوانات وحشی فاصله دارد و گروه مذکور به‌طور معمول در مناطق جنگلی و وحشی کمتر تردد می‌کنند، به همین دلیل امکان ابتلای آنها به این بیماری و انتشار آن به جامعه انسانی تقریبا وجود ندارد. وی ادامه می‌دهد: این موضوع درباره موش‌هایی که در سطح شهر تهران تردد می‌کنند نیز صدق می‌کند. این موش‌ها با موش‌های جنگلی در ارتباط نیستند که آلوده شوند و چون بعد حرکتی آنها محدود است و به محدوده سرخه حصار نمی‌رسد، به همین دلیل نگرانی از این بابت وجود ندارد، اما پاکسازی شهر از حضور این جانوران یک اصل بهداشتی است که تلاش‌ها در این زمینه همچنان باید ادامه داشته باشد. دکتر شعاعی خطاب به شهروندان تأکید می‌کند: امتناع از ریختن زباله در جوی‌ها و محیط‌زیست و جمع‌آوری بموقع زباله‌ها توسط شهرداری از اقدامات بسیار مهم پیشگیری از افزایش جمعیت موش‌های شهری است.
طاعون قابل پیشگیری و درمان است
تب و لرز، سردرد، کوفتگی شدید و ضعف، تورم و غدد لنفاوی دردناک، سرفه‌های همراه با خلط‌های خونین و مشکلات تنفسی همراه با درد سینه از مهم‌ترین علائم مبتلایان به طاعون ریوی یا خیارکی است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان این که در 95 درصد موارد طاعون قابل کنترل است و بیمار بهبود می‌یابد، می‌گوید: برخلاف گذشته که این بیماری مرگ و میری بالایی به همراه داشت امروزه در صورتی که فرد مبتلا تحت درمان قرار نگیرد احتمال 50درصدی مرگ وجود دارد. دکتر شعاعی در پاسخ به این پرسش که آیا تزریق واکسن این بیماری ضروری است، تأکید می‌کند: واکسن طاعون برای استفاده عمومی نیست و بیشتر به افرادی تزریق می‌شود که در آزمایشگاه‌ها در حال کار روی عامل باکتریایی این بیماری هستند. در غیراین صورت تزریق آن ضرورتی ندارد.
توصیه به ساکنان غرب کشور
رئیس بخش بیماری‌های عفونی بیمارستان امام حسین(ع) در بخش دیگر اظهارات خود خطاب به مردم، بخصوص ساکنان مناطق غرب کشور همچون آذربایجان و کردستان توصیه می‌کند به هشدارها و محدودیت‌های تعیین شده توسط ماموران محیط‌زیست توجه کنند و از ورود دام و گردشگری در این مناطق، دست زدن به حیوان مرده یا ذبح حیوانات وحشی شکار شده امتناع کنند تا مشکلی به وجود نیاید.
عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره راه‌های پیشگیری از آلودگی به طاعون می‌گوید: امتناع از تماس غیرضروری با حیواناتی مانند موش‌ها، رت‌ها، سگ‌های چمنزار و سنجاب‌ها و در صورت لزوم استفاده از دستکش هنگام دست زدن به آنها، نگهداری مناسب و دفع صحیح مواد غذایی، ضایعات و دور ریختنی‌ها، ممانعت از درست کردن پناهگاه توسط جوندگان در محدوده زندگی شهری، استفاده از مواد دفع‌کننده حشرات (کک) بخصوص در روستاهایی که از شیوع بالای طاعون برخوردار بوده‌ا‌ند، مطلع کردن جنگلبانان و ادارات بهداشت عمومی نسبت به وجود حیوانات تلف شده یا بیمار و در نهایت کک‌زدایی حیوانات خانگی در مناطقی که طاعون وجود دارد، از اقدامات مهم پیشگیرانه نسبت به این بیماری است.
سهیلا فلاحی
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفت‌وگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
