«مرنجاب» در بیم و امید خصوصی‌سازی

این شرایط موجب شده که اداره میراث فرهنگی این شهرستان در جهت توسعه گردشگری منطقه از یک‌سو و خدمات‌رسانی بهتر به گردشگران از دیگرسو، بهره‌برداری از این منطقه را به یک شرکت خصوصی بسپارد؛ اقدامی که گرچه نفس آن مطلوب است، اما به عقیده کارشناسان اگر همراه با مدیریت و نظارت نباشد، می‌تواند نابودی این منطقه کویری حساس را به دنبال داشته باشد.

جاذبه‌های طبیعی و بکر زیادی در کشورمان وجود دارد که می‌تواند پس از تجهیز و آماده‌سازی، در فهرست مقاصد گردشگری داخلی و خارجی قرار گیرد؛ مناطق جنگلی، کویری، حاشیه رودها، تالاب‌ها، سواحل و کوهستان‌ها که هریک از آنها به تنهایی می‌تواند اقتصاد یک منطقه را متحول کند. خوشبختانه طی چند سال اخیر توجه به ظرفیت‌های گردشگری این جاذبه‌ها و استفاده از آنها در جهت توسعه مناطق و اشتغالزایی جوامع محلی مورد توجه مسئولان کشورمان قرار گرفته است، اما نکته مهم مغفول در این خصوص حفاظت از این مناطق در کنار افزایش ورود گردشگران به آن است؛ روندی که باعث شده امروز در بسیاری از مناطق ساحلی، جنگلی و کوهستانی خود با هجوم بی‌ضابطه گردشگرانی مواجه باشیم که کمترین آموزشی را درباره نحوه بهره‌وری صحیح از مواهب طبیعی توام با حفاظت از آن فرانگرفته‌اند که پیامدهایی مانند انباشت زباله، آلودگی و تخریب را دربرداشته است. اینک نیز گرچه شنیدن خبر واگذاری کویر مرنجاب به بخش خصوصی و ساماندهی آن، می‌تواند خبر مسرت‌بخشی در حوزه گردشگری باشد، اما بیم آن می‌رود که این کویر منحصربه فرد نیز که شامل جاذبه‌های خاص گردشگری مانند کویر، رمل‌های بلند ریگ، ماسه‌های بادی، دریاچه نمک و کارونسرای تاریخی شاه‌عباسی است، بزودی به سرنوشت تلخ بقیه جاذبه‌های طبیعی کشور دچار شود. کارشناسان این حوزه نیز در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید دارند که باید مشخص شود هدف میراث فرهنگی از این واگذاری، خصوصی‌سازی و ساماندهی واقعی منطقه است یا این‌که صرفا درآمدزایی برای یک اداره موجبات واگذاری آن را فراهم کرده است؟ زیرا مبلغ اندک اجاره این واگذاری که شامل صرف یک میلیارد تومان برای ساماندهی اولیه مرنجاب توسط بخش خصوصی و پرداخت ماهانه حدود شش میلیون تومان با افزایش سالانه 20 درصد به مبلغ اجاره به میراث فرهنگی است، خود قابل تامل است.

واگذاری 12 ساله مرنجاب

آن‌طور که ‌جواد صدیقیان، سرپرست اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل درباره این واگذاری به ایسنا گفته است: طبق قرارداد و تفاهمی که بین شرکت تعاونی دهیاران شهرستان با سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری منعقد شد، بهره‌برداری از منطقه مرنجاب و کاروانسرای مرنجاب به مدت 12 سال در اختیار این شرکت قرار داده شده است.

واگذاری بدون مدیریت و نظارت؛ ممنوع

دبیر کمیته طبیعت گردی انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران درخصوص مزایا و پیامدهای منفی احتمالی این واگذاری به جام‌جم می‌گوید: خصوصی‌سازی از مباحث مهمی است که طبق تجربه جهانی باعث پیشرفت تمام صنایع و بخش‌ها از جمله گردشگری می‌شود، چون بخش دولتی ‌توان و دلسوزی لازم برای اداره بهینه و سودآور بخش‌های متعدد را ندارد. در کشور ما نیز چندسالی است که روند خصوصی‌سازی در حال اجراست که امر خوب و مبارکی است، اما از آنجا که بخش خصوصی فقط به سود خویش می‌اندیشد، این واگذاری‌ها بویژه در مناطق طبیعی باید در نهایت نظارت، مدیریت، کار مطالعاتی و همراه با ارائه طرح و برنامه الگودهی مناسب هر منطقه باشد، وگرنه جز تخریب و نابودی پیامد دیگری به همراه نخواهد داشت.

رضا چهکنویی با بیان این که در تمام دنیا واگذاری مناطق طبیعی به بخش خصوصی صورت می‌گیرد و با مدیریت و نظارت و حفاظت و اشتغالزایی برای جوامع محلی همراه است، می‌افزاید: اما متاسفانه روند واگذاری مناطق طبیعی در کشور ما تاکنون به هیچ عنوان مطلوب و کارشناسی شده، نبوده و همه کاری که برای ساماندهی این مناطق انجام شده، ساخت چند رستوران، دکه فروش تنقلات و آلاچیق است. به طور مثال در همین کویر مرنجاب که سال‌هاست، توسط بخش خصوصی توسط به دست می‌چرخد، کاروانسرا اجاره داده شده و انواع کانکس‌هایی که با طبیعت کویر همخوانی ندارد، جانمایی شده است. در آخر هر هفته 40 تا 50 اتوبوس، جمعیت زیادی را وارد این محیط می‌کند که هیچ تناسبی با ظرفیت حساس آن ندارد. زباله گردشگران سراسر منطقه را فراگرفته و خودرو‌های آفرود هر ساعت روی اکوسیستم حساس کویر ویراژ می‌دهند، که تمامی اینها خسارت‌های زیادی به محیط‌زیست و اکوسیستم منطقه وارد کرده است. منطقه عباس‌آباد در مازندران، تنگه واشی در استان تهران، دشت کوهرنگ و چشمه بکر دیمه در چهارمحال و بختیاری نیز نمونه‌های دیگری از مناطق دیدنی کشور است که اکنون وضعیت فاجعه‌باری پیدا کرده است.

وی با تاکید بر این که نباید فقط مبلغ چند میلیون تومان اجاره و کسب درآمد موقت برای میراث فرهنگی مهم باشد، می‌گوید: آموزش به روستاییان، جوامع محلی و بخش خصوصی و نظارت بر کارکرد تمام این بخش‌ها باید در کنار واگذاری به بخش خصوصی مورد توجه بخش دولتی قرار گیرد و مانع هرگونه تخلفی شد که موجب تخریب اکوسیستم این مناطق طبیعی می‌شود؛ زیرا اگر منطقه تخریب شود، دیگر گردشگری هم وارد آن نخواهد شد و این صنعت سودآور خیلی زود با شکست مواجه خواهد شد.

مزایا و خطرات واگذاری به بخش‌خصوصی

یک کارشناس گردشگری نیز با بیان این‌که واگذاری جاذبه‌های تاریخی و طبیعی به بخش خصوصی و البته تحت‌نظارت بخش دولتی، در سایر نقاط جهان از سال‌ها پیش انجام می‌شود، به جام‌جم می‌گوید: این نوع واگذاری مزایایی دارد که از آن جمله می‌توان به کوچک‌شدن بدنه دولت، کاهش هزینه‌های دولت و کمتر شدن مسئولیت سنگین این بخش و حتی نگهداری بهتر از جاذبه‌ها و مناطق طبیعی و تاریخی اشاره کرد، البته با این شرط که این واگذاری به بخش خصوصی با صلاحیت سپرده شود، ضمن این‌که واگذاری آثار تاریخی نیز با واگذاری آثار طبیعی که بسیار حساس و شکننده است، تفاوت دارد و باید با ملاحظات بیشتری انجام شود. هومن نجفی با بیان این‌که بخش‌خصوصی باصلاحیت و باتجربه، باتوجه به انگیزه بالایی که برای درآمدزایی دارد، دغدغه و حساسیت بیشتری نسبت به بخش‌دولتی برای حفاظت از آثار و مناطق دیدنی طبیعی دارد و از قدرت مانور و تصمیم‌گیری بیشتر و بهتری هم برخوردار است، می‌افزاید: اما متاسفانه در کشورمان برخلاف سایر دنیا کمتر شاهد واگذاری‌های علمی و کارشناسی شده هستیم، از همین‌رو در خصوص واگذاری کویر مرنجاب نیز باید تحقیق و از مسئولان میراث فرهنگی پرسش شود که آیا شرکت خصوصی مذکور صلاحیت و استانداردهای لازم را دارد، به‌طور مثال از کارشناسان زبده‌ای در بحث حفاظت از محیط‌زیست و سرمایه مالی و علمی لازم برخوردار است؟ آیا این شرکت پلان و نقشه‌ای برای ساماندهی منطقه گردشگری دارد؟ آیا اصلا نظارتی در طول مدت واگذاری روی کارکرد این شرکت خصوصی توسط میراث فرهنگی صورت خواهد گرفت؟ آیا اصلا اداره میراث فرهنگی شهرستان آران و بیدگل خود کارشناسان متخصص در حوزه گردشگری و محیط‌زیست دارد که بر کار این شرکت خصوصی نظارت درستی داشته باشند؟ و آیا هر چند وقت یک‌بار از نحوه کارکرد این شرکت خصوصی گزارش عملی گرفته خواهد شد؟

به گفته این کارشناس، اگر تمام این موارد در این واگذاری لحاظ و رعایت شود، می‌توان گفت واگذاری امیدبخشی صورت گرفته است و گرنه باید بزودی شاهد تخریب جبران‌ناپذیر در یکی دیگر از مناطق طبیعی کشورمان باشیم.

فاطمه مرادزاده