بازگشت زندگی به جنگل‌های بلوط

جنگل‌های بلوط زاگرس هم مثل دیگر جنگل‌های کشور یا دیگر عرصه‌های طبیعی دشمنان متعددی دارد که این زیستگاه‌ها را تهدید کرده و در مواردی به نابودی می‌کشانند. عواملی همچون؛ آتش سوزی‌های عمدی و غیرعمدی، قطع درختان با اهداف مختلف، چرای دام، اجرای پروژه‌های عمرانی و راهسازی و تصرف اراضی جنگلی برای توسعه کشاورزی از مواردی است که هر ساله ضربات مهلکی بر پیکره جنگل‌های کشور وارد می‌کند، اما در کنار همه این عوامل و از اواخر سال 87، نوعی از آفات همچون آفت زغالی بلوط و سوسک چوبخوار، به جنگل‌های زاگرسی یورش برده و خیلی زود در گستره وسیعی از مناطق جنگلی 11 استان در غرب و جنوب‌غربی کشور پراکنده شده و بسیاری از درختان این مناطق را آلوده، خشک و نابود کرد. طبق آمار بیش از شش میلیون هکتار عرصه جنگلی در مناطق زاگرسی کشور وجود دارد که حدود یک میلیون و 130 هزار هکتار آن تحت تاثیر این آفت قرار گرفته است و درختان زیادی در این گستره با درصدهای متفاوت آلوده یا خشک و نابود شده‌اند.

احیای بلوط‌زارها

رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در این باره به جام‌جم می‌‌گوید: طبق مطالعات و پژوهش‌هایی که در مورد چرایی پدیده خشکیدگی جنگل‌های زاگرس طی چند سال گذشته صورت گرفت، مهم‌ترین عامل ایجاد این پدیده، خشکسالی‌های مکرر سال‌های اخیر و کم آبی عنوان شد که بر همین اساس طرح مقابله‌ای و پیشگیرانه با زمان‌بندی پنجساله تهیه و تدوین و از سال گذشته در هفت استان کشور شامل ایلام، لرستان، فارس، کرمانشاه، خوزستان، اصفهان و کردستان اجرا شد.

به گفته خداکرم جلالی اجرای این برنامه که نابودی کانون‌های طغیان آفات را نشانه گرفته و مانع از پراکندگی و پیشروی آفات در دیگر عرصه‌ها می‌شود از یک‌سو و تغییر اقلیم و بارش‌های خوب یکی دو سال اخیر از سوی دیگر، سرعت انتشار آفات و خشکیدگی درختان را کند کرده است. وی اجرای اقدامات بهداشتی شامل قطع و سوزاندن درختان آلوده و حذف سرشاخه‌های آفت زده، اجرای طرح‌های آبخیزداری و هدایت روان آب‌ها به‌سوی درختان به‌منظور بهره‌مندی بهتر آنان از نزولات آسمانی و جایگزینی نهال‌های مقاوم به جای درختان خشکیده و آفت‌زده را از جمله برنامه‌های طرح مذکور عنوان کرده و می‌افزاید: برنامه مهم دیگری که در این طرح گنجانده شده، ساماندهی بهره‌برداری‌ها در عرصه‌های جنگلی است، به این معنا که اکنون برخی افراد بومی‌ در اراضی جنگلی کشت و کار می‌کنند که به این منظور نیز هرساله زمین را شخم می‌زنند. این نوع کشت و کار که در گستره‌ای به اندازه 20 درصد عرصه‌های جنگلی زاگرس صورت می‌گیرد، باعث سست و ضعیف شدن خاک در این عرصه‌ها و در نتیجه آسیب رسیدن به درختان می‌شود. از همین رو برنامه‌ای برای تغییر این الگوی کشت تدوین و قرار شده گونه‌های بومی ‌اقتصادی یا گیاهان دارویی جایگزین کشت‌هایی نظیر جو و گندم شودتا هم مانع آسیب رساندن به خاک و جنگل شود و هم منفعت اقتصادی بومیان را در پی داشته‌باشد.

به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی برای اجرای طرح به‌طور کل مبلغ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است که سالانه باید 200 میلیارد تومان اختصاص یابد تا طرح به‌خوبی اجرا شود. جلالی با بیان این که این نگرانی وجود دارد که اگر اعتبارات مورد نیاز تخصیص نیابد یا با تاخیر پرداخت شود،اجرای طرح نیز در موعد مقرر پنجساله به سرانجام نرسد، می‌افزاید: اما در هر حال با هر میزان اعتباری که به این طرح اختصاص یابد، اقداماتی انجام می‌شود که گرچه اندک اما اثربخشی خود را خواهد داشت.

بیشترین خشکیدگی در ایلام

معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام نیز با اشاره به این که از حدود 642 هزار هکتار جنگل‌های بلوط استان، 10 درصد آن دچار خشکیدگی بیش از 70 درصد شده و حدود 50 درصد هم تحت‌تاثیر پدیده خشکیدگی قرار گرفته است، به جام‌جم می‌گوید: پدیده خشکیدگی گسترده درختان بلوط اولین بار اواخر سال 87 در این استان مشاهده و پس از بررسی‌های زیاد مشخص شد این خشکیدگی از نوع طبیعی و معمول نیست و مشکلی خاص دلیل بروز آن بوده است. البته پس از مطالعات و بررسی‌های میدانی فراوان کارشناسان داخلی و خارجی، دو عامل اصلی خشکسالی‌های چند ساله و ریزگردها دلیل اصلی آن تعیین شد؛ به این ترتیب که این دو عامل باعث ضعف بیولوژیک درختان و فراهم شدن زمینه مناسب برای رشد و طغیان آفت‌های سوسک چوب خوار و بیماری زغالی بلوط شده است که جولان این آفت‌ها در نهایت به خشکیدگی درختان منجر می‌شود.

حجت الله فتحی با اشاره به این که از میان 11 استان درگیر با پدیده خشکیدگی درختان بلوط، استان ایلام به‌دلیل وجود مرز گسترده تر با کشور عراق و تاثیرپذیری بیشتر از ریزگردها، بیشترین آسیب را دیده است، می‌افزاید: البته براساس برنامه پنجساله مقابله با خشکیدگی درختان بلوط که از سال گذشته در این استان (در کنار شش استان دیگر) به اجرا درآمده، تا حدی جلوی پیشروی سریع آفت‌ها و خشکیدگی بلوط‌ها گرفته شده است.

معاون فنی منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام می‌گوید: اجرای برنامه‌های پیشگیری و مقابله با بیماری درختان بلوط با توجه به اعتبار ملی اختصاص داده شده (که مقدار آن بسیار کمتر از میزان مصوب است) و منابع مالی استانی موجود، آغاز شده و همچنان درحال انجام بوده و با پیشرفت‌هایی همراه است؛ طوری که توانسته جلوی پیشروی سریع پدیده خشکیدگی را بگیرد، هرچند بارندگی‌های خوب امسال و سال گذشته نیز در کاهش آفات تاثیر بسیاری داشته است.

فاطمه مرادزاده